Негізгі қорларды тиімді пайдалану экономикасы

экономикалық факторлар;

• жұмыстардың   орындалуының   күтілген   мерзімге   сәйкес

келетін қызмет мерзімі;

• материалдық   емес   активтің   бар   бәсеке   қабілеттілігін

шектейтін  бәсекелестердің  және  басқа  да  субъектілердің

күтілген  әрекеті;

• материалдық  емес активтердің жиынтығына кіретін басқа

активтердің қызмет ету мерзімі.

 Материалдық  емес активтердің құны активтердің  қызмет ету мерзімінде жүйелі  түрде жазылу керек. Материалдық  емес активтердің амортизациясы  оның пайдалы қызмет ету мерзімі  жүйелік негізде жүзеге асырылады. Амортизацияны пайдалану әдісі активтердің экономикалық тиімділігін банктерде пайдалану моделің сипаттау керекі Егер мұндаи үлгі нақты анықталған болмаса, амортизацияшя теңбе тең аудару әдісін пайдалану керек. Материалдық емес активтердің тиімді қызмет ету мерзімің қарастыру керек. Халыкаралық стандартқа сәйкес материалдық емес активті пайдалануда оның ағымдық, баланстық құны кәсіпорын үшін экономикалық тиімділігін жоғарылатуы мүмкін. Бұндай жағдайда амортизациялық емес қүнды жазу керек және активтің бағамын азайтуды көрсететін шығынды мойындау керек. Сату кезінде айырбастауда немесе материалдық емес активтердің қандаң да басқа жолымен келуі, түсімнен пайданы сипаттай 'отырып материалдық емес активтің шотымен оның амортизациялык емес қүны жазылу керек. Материалдық емес активтерде келесідей бухгалтерлік жазулар жасалынады:

• алынған  материалдық емес төлемге:

Дт  1856 «Күрделі қаржы салымы бойынша  дебиторлар»

Банктегі  бухгалтерлік есеп

Кт  1001 «Кассадағы қолма-қол ақша»

1081 «Банктің  корреспонденттік шоты»

2010 «Сыйақы  аудармай талап еткенге дейінгі  депозиттер»

2203 «Басқа  банктердің корреспонденттік шоты»;

• материалдық  емес активтерді кірістегенде:

Дт  1659 «Материалдық емес активтер»

Кт  1856 «Күрделі қаржы салымы бойынша  дебиторлар» 2856 «Күрделі қаржы салымы бойынша кредиторлар»;

• амортизацияларды есептеу:

Дт  5788   «Материалдық  емес   активтер   бойынша  амортиза-

циялық  аударымдар» Кт   1699 «Материалдық емес активтерге есептелген аморіизация»;

• есептелген амортизация сомасына материалдық емес актив-

терді есептен шығару кезінде: .

Дт  1699 «Материалдык емес активтерге есептелген амортизация» Кт  1659 «Материалдық емес активтер»;

• қалдық құнға:

Дт  5852 «Негізгі құрал-жабдықтарды жэне материалдық емес активтерді сату шығыстары»

Кт  1659 «Материалдық емес активтер»

Дебиторлык  берешек деп көрсетілген қызмет, жабдыктаушы-ларға тауарлар және қызмет көрсстулері және т.б. үшін алдын  ала төлем жүргізу нәтижесінде  туындаған банк әріптестерінің қарызын  айтады.

Күрделі қаржы жұмсалымы бойынша дебиторлык берешек ссебі жондеу-кұрылыс материалдары, жабдықтар мен құрал-саймандар үшін жабдықтаушылармеі; есеп айырысу. сатып алу жне күрделі ж^мсалым мен күрделі жондеу бойынша шығындар үшін есеп беретін адамдарга аванс нәтижесін көреететін І856 «Күрделі салымдар бойынша дебитсрлар» баланстык шотында жүргізіледі.

Банк  кызметкерлерімен есеп айырысу ісеапар  шығыны мен басқа да шығындар бойынша  банк қызметкерлеріне берілген аванс-тык  телемдер сомасын көрсетіп 1854 «Баьк  қызметкерлерімен есеп айырысу» баланстык шотында жүргізіледі.

Басқа да дебиторлар мен кредиторлар есебі  уакытша және кездейсок сипатқа  ке банктің дебиторлык берешек сомасын, баска баланстық шоттар бойынша  түсу мезетінде анықталмаған таға-йындау сомасын, сонда;і-ақ шаруашылык қызметі  бойынша есеп айырысу сомаларын көрсететін 1860 «Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар» баланстан тыс шотында жүргізіледі.

Кепіл бойынша дебнторлык берешек есебі  берілген кепілдік бойынша карыз  алушының берешегін көрсететін 1861 «Кепілдіктер бойынша дебиторлар» баланстан тыс шотында жүргізіледі.

Банкке  көрсетілген қызметтер үшін алдын  ала төлемдер (үй-жайды жалға алу, телекоммуникациялык қызметтер, телефон  және ұялы байланыс кызметтері, пошта  кызметі, телеграф қызметі, радио нүкте  үшін абоненттік төлемдер, негізгі  құралдарды жөндеу үшін алдын ала төлеу, күзет және дабылдама (сигнализация) бойынша қызметтер үшін алдын ала төлеу, коммуналдық қызметтер және т.с.с. үшін алдын ала төлеу) жабдықтаушылар ұсынатын шот-факту-ралар негізінде келісімшартта келісілген тәртіпте және мерзімде жүргізіледі.

Шарт  келесілерден тұрады: шарттың мағынасы, мерзімі нысаны, тауарды жеткізу  мерзімі мен тәртібі, тараптардың  міндеттемелері, міндеттемені орындамаған  үшін тараптардың жауапкершілік  шаралары, шарттың қызмет мерзімі, тараптардың  занды мекен-жайлары,   СТН,   экономика   секторының   коды,   резидент   екенін дәлелдейтін белгі, тараптардың өкілетті өкілдерінің колдары, мөр таңбасы. Шарттың бір данасы банктің дебиторлар мен кредиторлар есебі бөлімшесіне тіркеу, сактау және бақылау үшін беріледі, ал екінші данасы жабдықтаушылар ұйымына беріледі.

Банк  бюджет бабындағы келісімшарт негізінде  келесі дерек-темелер бойынша жабдықтаушыға  «Іс» папкасын ашады: шарт түрі, негіздеме, төлем ынтагері, шарт нөмірі, жабдыктаушының атауы, шарт сомасы, есеп айырысу шоты (төлем жүргізілетін дербестік шот), шот атауы, бағыты, төлем кестесі.

Түскен  қүжаттарды тексеріп болғаннан кейін  жауапты орындаушы жинақталған  және төлем қүжаттарын растайды, содан  кейін бөлімшеде шоттар бойынша  сәйкес бухгалтерлік жазбалар жасалады.

Дебиторлар  жэне кредиторлармен операциялардын шоттарда

көрініс табу тәртібі

1. Алғашкы  кезен шығындарын алдын ала  толеу (жалдау, жа-

зылу, жарнама, пошта және т.б. ):

Дт   1791 - «Өзге де алдын ала төлемдер»

Кт  2203 - «Клиенттердің ағымдағы есепшоттары»

1050 - «Банктердін.  корреспонденттік есепшоттары»

1001 - «Кассадағы  қолма-кол акша»

2211 - <\Клиенттердщ  талап етуі бойынша салымдар».

2. Негізгі   күралдарды,  ғимараттарды  ағымдағы  жөндеу  және

т.б. қызметтер  үшін алдын ала төлеу:

Дт   1860 - «Банк кызметі бойынша езге дебиторлар» Кт  2203 - «Клиенттердің ағымдағы есепшоттары»

1051 - «Банктіі* Қазақстан Республикасының ¥лттық  банкін-

дегі  корреспондснттік есепшоттары»

1001 - «Кассадағы  колма-кол ақша»

2211 - «Клиенттердің  талап ету бойынша салымдары».

3. Негізгі  қүралдар, ғимараттарды күрделі  жөндеу үшін алдын

ала төлем:

Дт   1856 - «Күрделі салымдар бойынша дебиторлар»  Кт  2203 - «Клиенттердің ағымдағы есепшоттары»

1051 - «Банктің  Қазақстан Республикасының Ұлттык  банкін-

дегі  корреспонденттік есепшоттары».

4. Алынған,  бірақ төленбеген ТМҚ және  НҚ кірістеу:

Дт   1851   -  «Салықтар  және  бюджетке  төленетін   баска  да міндетті төлемдср бойынша есеп айырысу» 1856 - «Күрделі салымдар бойынша дебиторлар» 1602 - «Өзге тауар-материалдык қорлар»

Кт 2856 - «Күрделі қаржы бойынша кредиторлар» 2860 - «Банк кызметі бойынша өзге кредиторлар» 5. Үйлер мен ғимараттарды салу кезінде келісімшарт негізінде

аванс сомасына:

Дт   1856 - «Күрделі салымдар бойынша дебиторлар»  Кт  2203 - «Клиенттердің ағымдағы есепшоттары»

1001 - «Кассадағы  қолма-қол ақша»

1051 - «Банктің  Қазакстан Республикасының Үлтгык  банкін-

дегі  корреспонденттік есепшоттары»

2010 - «Корреспонденттік  есепшоттар».

- орындалған  жұмыс үшін анықтама ұсынған  кезде:

Дт   1651 «Салынып жатқан (орнатылып жатқан) негізгі кұрал-

жабдыктар»  Кт   1856 «Күрделі салымдар бойынша  дебиторлар».

монтаждауды талап ететін негізгі құралдарды алу кезінде: Дт   І651 «Салынып жаткан (орнатылып жатқан) негізгі  кұрал-

жабдыктар»  Кт   1856 «Күрделі салымдар бойынша дебиторлар»;

- үйлер  мен ғимараттарды және қондырғыларды  пайдалануға

беру  кезінде:

Дт   1652 «Жер, үйлер және ғимараттар»

1653 «Компьютер  жабдыктары»

1654 «Өзге  негізгі құрал-жабдықтар»

1656 «Жалға  беруге арналған негізгі қүрал-жабдықтар»  Кт   1651 «Салынып жаткан (орнатылып жатқан) негізгі құрал-жабдықтар»

6. ТМҚ  үшін төлем жүргізгенде:

Дт     1860 «Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар» Кт     1001 «Кассадағы қолма-кол ақша»

1050 «Банктердің  корреспонденттік есепшоттары»

2010 «Корреспонденттік есепшоттар»

2020  «Баска  банктердің сыйақы  есептелген  талап  ету

бойынша салымдар»

2203 «Клиенттердің  ағымдағы есепшоттары»; - ТМҚ қоймаға  кірістелген кезде: Дт     1851 «Салықтар және бюджетке төленетін  басқа да мін-

детті төлемдер бойынша есеп айырысу»

1602 «Өзге  тауар-материалдық қорлар» Кт    1860 «Банк қызмет бойынша өзге  дебиторлар»;

7. Шаруашылық  қажеттіліктер үшін аванс беру  кезінде:

Дт 1854 «Банк  қызметкерлерімен есеп айырысу»

Кт 2860 «Банктік қызмет бойынша өзге кредиторлар»

8. Аванстық  есеп беруді ұсыну кезінде:

Дт 5 класс  шоттары - бекітілген аванс сомасына Кт   1854 «Банк қызметкерлерімен есеп айырысу» 2854 «Банк қызметкерлерімен есеп айырысу»;

9. Банк  әр айдың соңында есептеу әдісіне  сәйкес алынған қыз-

меттер  үшін шығындар сомасын есептейді:

Дт 5 класс  шоттары

Кт 2860 «Банктік қызмет бойынша өзге кредиторлар».

10. Бұрынғы  айдағы есептелген шығынды төлеу  кезінде есеп-

телген  сомаға түзетпе жасау:

Дт 2860 «Банктік қызмет бойынша өзге кредиторлар» Кт 5 класс шоттары.

11. Мәжбүрлі  шығынды есептеу кезінде:

Дт  5458 «Өзге банктік қызмет шығындарын жабуға арналған жалпы резервтерге (мәжбүрлі шығындарға) ақша бөлу» 5459   «Банктік   емес   қызметке   байланысты   дебиторлык берешек     бойынша     арнайы     резервтерге     (мәжбүрлі шығындарға) ақша бөлу»

1462 «Банк   қызметіне  байланысты  дебиторлық  берешек

бойынша шығындарды жабуға арналған жалпы резервтер

(мәжбүрлі  шығындар)»

1463 «Банктік   емес   қызметке   байланысты   дебиторлык

берешек  бойынша  шығындарды  жабуға  арналған  жалпы

резервтер (мәжбүрлі шығындар)»

1469 «Өзге  де банктік қызметке байланысты  шығындарды жабуға арналган жалпы  резервтер (мәжбүрлі шығындар)»