Негізгі қорларды тиімді пайдалану экономикасы

1877 «Банктік  кызметке байланысты дебиторлық  берешек

бопынша шығындарды жабуға аркалған арнайы резервтер

(мәжбурлі  шығындар)»

1878 «Банктік   емес   қызметке   байланысты   дебиторлык

берешек бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы

резервтер (мәжбүрлі шыгындар)»

Кт  5458 «Өзге банктік кьгзмет шығындарын жабуға арналған жалпы резервтерге (мәжбүрлі шыгындарға) акша бөлу» \5459   «Банктік   емес   қызметке   байланысты   дебиторлык берешек     бойынша     арнайы     резервтерге     (мәжбүрлі шығындарға) акша бөлу»

12. Мәжбүрлі    шығындар    күрылған    дебиторлык    берешек

сомасын өтеу кезінде:

Дт 1462 «Банк  қызметіне байланысты дебиторлык берешек бо-йынша шығындарды жабуга арналған жалпы резервтер (мәжбүрлі шығындар)»

1463 «Банктік  емес кызметке байланысты дебиторлык  берешек бойынша шығындарды жабуға  арналған жалпы резервтер (мэжбүрлі  шығындар)»

1469 «Өзге  де банктік қызметке байланысты шығындарды жабуға арналған жалпы резервтер (мәжбүрлі шығындар)»

1877 «Банктік  кызметке байланысты дебиторлык  берешек

бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы резервтер

(мәжбүрлі  шығындар)»

1878 «Банктік   емес   қызметке   байланысты   дебиторлык

берешек бойынша  шығындарды жабуға арналған арнайы

резервтер (мэжбүрлі шығындар)»

Дт 1462 «Банк  кызметіне байланысты дебиторлық берешек  бойынша шығындарды жабуға арналган жалпы резервтер (мәжбүрлі шыгындар)»

1463 «Банктік  емес кызметке байланысты дебиторлық берешек бойынша шығындарды жабуға арналған жалпы резервтер (мәжбүрлі шығындар)»

1469 «Өзге  де банктік қызметке байланысты  шығындарды жабуға арналған жалпы  резервтер (мәжбүрлі шығындар)»

1877 «Банктік  қызметке байланысты дебиторлық  берешек

бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы резервтер

(мәжбүрлі  шығындар)»

1878 «Банктік   емес   кызметке   байланысты   дебиторлык

берешек бойынша  шығындарды  жабуға арналғаи  арнайы

резервтер (мәжбүрлі шығындар)»

Кт   5458 «Өзге банктік қызмет шығындарын жабуға арналған жалпы резервтсрге (,иәжбүрлі шығындарға) ақіиа бөлу» 5459   «Банктік   емес   қызметке   байланысты   дебиторлық берешек     бойынпп      арнайы     резервтерге     (мәжбүрлі шығындарға) ақша бөлу» 

ә) егер банк ағымдағы жылда дебиторлық берешек  бойынша провизияны калыптастыруды жүзеге асырмаса және:

- активтердің  басқа түрлері бойынша мәжбүрлі  шығындарды

толык калыптастыру қажет бэлса:

Дт 1462 «Банк  қызметіне байланысты дебиторлык берешск  бойынша шығындарды жабуға арчалған жалпы резервтер (мәжбүрлі шығындар)»

1463 «Банктік  емес қызметке байланысты дебиторлық  берешек бойынша шығындарды жабуға  арналған жалпы резервтер (можбүрлі  шығындар)»

1469 «Өзге  де банктік кызметке байланысты  шығындарды жабуға арналған жалпы резервтер (мәжбүрлі шығындар)»

1877 «Банктік  кызметке байланысты дебиторлық  берешек

бойынша шығындарды жабуға арналған арнайы резервтер

(мәжбүрлі  шығындар)»

1878 «Банктік   емес   қызметке   байланысты   дебиторлык

берешек бойынша  шығындарды жабуға арналған арнайы

резервтер (мәжбүрлі шығындар)»

Кт   1339  «Баска  банктерге  берілген  қарыздар  және   қаржы лизингі  бойынша арнайы резервтер (мәжбүрлі шығындар)» 1439 «Клиенттерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша арнайы резервтер (мәжбүрлі шығындар)»

- активтердің  басқа түрлері  бойынша провизияларды   толык

калыптастыру  кажеттілігі болмаса:

Дт 1462 «Банк  қызметіне байланысты дебиторлық берешек  бойынша шығындарды жабуға арналған жалпы резервтер (мәжбүрлі шығындар)»

1464 «Банктік  емес қызметке байланысты дебиторлық берешек бойынша шығындарды жабуға арналған жалггы резервтер (мәжбүрлі шығындар)»

БАНКТІҢ МЕНШІКТІ КАПИТАЛЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ АТҚАРАТЫН  ҚЫЗМЕТІ

Банктің меншікті капиталы капиталдың экономикалық сана-тының бір түрі болып табылады. Ол несиелік мекеменің қалыптасу көзінің және ортаның өзгеруіне байланысты дұрыс қызмет ету үшін елеулі мәнге ие. Банкті ашу кезінде құрылтайшылар енгізген меншікті капитал банктің бастапқы қызметін ұйымдастыру үшін пайдаланылатын алғашқы қаражат немесе қызмет өсуі және кеңеюі кезеңінде косымша қаражат болып келеді. Сонымен қатар банктік капитал несиелік мекемелерді қаржылық тұрақсыздықтан және шектен тыс тәуекелдерден сақтайды, оны банкроттықтан қорғануын қамтамасыз етеді, ағымдағы шығындардың залалын жабады, банкке деген клиенттің сенімін арттырады, клиёнтураның коммерциялық және тұтьшу несиелеріне деген қажеттіліктерін қанағаттандырады. Сондықтан банктерге экономикалық тәртіп нормасын тапсырыс ететін мемлекеттік органдар оларды бұзу туралы белгі алған кезде салымшылар мен инвесторлар мүдделеріне жауап беретін банктік капиталға экономикалық ықпалшаралар қолданады. Осылайша, банк қызметінің ең үлкен мәселелерінің бірі банктің меншікті капита-лының жеткіліктілігін анықтау болып табылады. Оған осынша көңіл бөлудің бір себебі банктің айналымЬшдағы қарыз капиталы үлес салмағы банктік емес саладағы кәсіпорынның айналымындағы қарыз ,дапиталы айтарлықтай жоғары болып келуінде.

ІЭның үстіне меншікті капитал салымшылардың  мүдделерін бағалы қағаздарды және басқа  да қатысу қүқықтарын сатып алу үшін, сонымен қатар, қаражатты қаржыландыру үшін несиелік, факторингтік лизингтік операциялар бойынша банктік айналымды авансылау кезінде күтілмеген шығындардан қорғайды, яғни банк тоукелдіктің орнын толтырады. Сонымен қатар меншік капиталдың бір белігі есебінен банктің төлем қабілеттілігін сақтап қалуын қам-тамасыз ететін және шығындар пайда болу кезінде оған қалыпты қызмет етуіне жағдай жасайтын қаржылық резерв қалыптасады.

Банктік қызмет әрқашан белгілі бір тәуекелдікпен  жалғасатын болғаидықтан, олардың активтері сәйкесінше топтарға бөлінеді. Төуекелдікті ескере отырып активтерді жіктеу және олардың мен-шікті капитал көлемімен өзара тәуелділігі банкті басқару сапа-сының жогарылауына және оның қаржылық түрақтылығының жогарылауыпа жағдай жасайды. Банктің меншікті қаражатына салымпыц осуі каржыландырудың ең қауіпсіз түрі болып табылады және жүйелі сипатгағы сілкіністерге жолықпауға мүмкіндік береді

Меншікті  капитал банктің несиелік ресурсы  ретінде тартылған каражаттармен  тығыз байланысты және солармен бірге айналымды жүзеге асырады. Ол тартылған қаражаттарға қарағанда сенімдіреқ ресурс болып табылады. Активті операцияларды жүзеге асыру барысында ысырап болуын жоққа шығармайды. Олар өз кезегінде резерв құруды талап етеді. Егер қызмет ету нәтижесінде банкте шығындар қалыптасса, ол жарғылық капиталдың бір бөлігін жоғал-тады. Резервтер болған жағдайда, соңғысы резервтік капитал есебінен қалпына келтірілуі мүмкін. Бұл банктің үзіліссіз жүмыс істеуіне жағдай жасайды.

Банктер «ең төмен резервтік талаптар туралы» Ережеге сәйкес тартылған несиелік ресурстың бір бөлігін активті операциялардан олардың өтімді активтері мен табыстарын азайтатын бөлек шотқа депозиттеуге міндетті, ал меншікті капитал есебінен құралған резерв Қазақстанның Үлттық банкінде депозиттелмейді, себебі, ол банктің айналым капиталының бір мүшесі болып табылады. Бірак оның жарғылық капиталға қатынасы тартылған ресурстарды депо-зиттеу негізіне салынған үйлесімдіктен аз болмауы керек.

Осылайша, банктің меншікті, капиталы бір жағынан  өлшенген тәуекелдік көзі, екінші жағынан, қаржылық ысыраптың орнын толтыруды қамтамасыз етуші жинақталған қаражат болады. Банкке қатысты үлестегі өлшенген тәуекелдік сомасы мен айналымдағы меншікті қаржылар сомасы арасындағы айырма банктің төлем қабілеттілігін көрсетеді. Банктің қарыз алушыларын банктік опера-циялардан қорғау мәселесі. тәуекелдікті ескере отырып өлшенген активтердің орнын толтыру үшін банктің меншікті капитал мөлше-рін анықтауды қажет етеді, яғни қандай үйлесімдікте өлшенген тәуекелдік банктің меншікті і капиталы болып қүрылуы қажет.

Несиелік  тәуекелдік деңгейі бойынша активтер санаттарға сәй-кес бөлінген. Активті  операциялардың елшенген тәуекелдік коэффи-циенттері  пайыздық белгілеуде Қазақстан Республикасы ¥лттық банкінің корреспонденттік шотындағы  ақша қаражаттары бойынша нөлден бастап ссудалық мерзімі өткен қарыз бойынша жүзге дейін тағайындалған. Үлттық банк белгілеген меншікті капиталдың жеткі-ліктілігінің ең төмен нормативтік деңгейі қаржылық жағдайы түрақсыз банктік мекемелердің көбеюіне, мүмкіндік туғызады. Сондықтан соңғы уақытта банк олардың қызметін реттейтін норма-тивтерді қатайтып, жарғылық капиталдың ең аз мөлшерін жоғарылатты.

Айта  кететін жәйт, коммерциялық банктер  банктік қадағалау бойынша Базельдік  комитеттің стандарттарымен белгіленетін халық-аралық стандарттар бойынша нарықтық тәуекелділікпен баскаруға ауыспайынша олар тәуекелділіктің әр түрін жеңіп шыға алмайды. Меншікті капитал екі бөлікке бөлініп қарастырылуы қажет: «Қатты ядро» деп аталатын базалық және қосымша капитал.

Базалық капитал ең тұрақты және орнықты көздерді қамтиды: акционерлік   капитал,   басылымдарға   шығатын   резервтер   және

жалпы банктік тәуекелдердің қорлары. Қосымша капиталға үмітсіз қарыздар мен басқа да тәуекелді операциялардың орнын толтыру үшін кұрылатын  әр түрлі резервтер және мәжбүрлі шығындар (провизиялар) түрлері жатады. «Қатты ядро» мен қосымша капитал арасында белгіленген ара қашықтық сақталады.

Меншікті  капиталдың негізгі мәселесіне үш әдіспен  шешілуі мүмкін онын жеткіліктілігін  колдау жатады:

• капиталдың сатылы жоғарылауы;

• активтердің  жалпы сомасының кысқаруы;

• жоғары   тәуекелді   салымдардың   үлесін   азайтумен   қоса

активтер  күрылымының өзгеруі арқылы.

Банктердің  қызметін реттеудегі маңызды мәні есеп айырысу, ағымдағы, салымдык және депозиттік>< шоттардағы қалдықтар бо-йынша міндеттемелерді орындау үшін қажет өтімді активтердің жеткілікті көлемін ұстап түруға <ие болады. Солардың ішінде олардың жүзеге асырылуы банктің корреспонденттік шотына қара-жаттардың түсуі ерекше мәнге ие болады. Себебі банктің уақтылы және толық көлемде өз міндеттемелерін орындауы біріншіден осыған байланысты.

Айта  кететін жәйт, резервтік капиталдың жоқтығы немесе оның жеткіліксіздігі  мерзімді төлемдерді өтеу үшін өтімді активтер түріндегі тартылған ресурстардың маңЫзды бөлігін пайдалануга мәжбүр етеді, Нәтижесінде банк несие бойынша сыйақыдан алатын табысын жоғалтады, пайданың көлемі төмендейді және капиталдану мүмкіндігі кысқарады.

Халықаралык тәжірибеде банктің өтімділік көрсеткіші өтеу мерзімі мен активтерді өткізу мүмкіндігін ескере отырып активтер мен міндеттемелер арасывдағы нормативтік сәйкестіктер түрінде анықталған.

Қазақстан Республикасы Үлттық банкі өтімділік  коэффициенттік активтердің орта айлық  мөлшерінің сомасы 0,2-ден төмен болмайтынын  талап еткенге дейінгі міндеттемелердің орта айлық мөлшерінің сомасына қатынасы ретінде қалыптасқан.

Несиелік  мекеменің жеке және занды түлғалардың  бос ақшала-рын тартудагы белсенділігінің  деңгейін тартылған ресурстар молшерінің меншікті капиталға қатынасымен  өлшеуге болады.

Бұл өте маңызды мәселе болып келеді, себебі жеке және заңды гүлгалардың бос каражаттары банктің активті операциялары мен иішсстицияльщ қызметінің негізі болып табылады. Тартылған рссурстардың тиімді деңгейі меншікті капиталдың тәуекелді ескере өлшенген активтерге қатынасы ретіндегі капитал жеткіліктілігі норматив арқылы қадағаланады.

Меншік  капитал (6-сурет) пассивті операцияларға  жатады және мыналарды қамтиды:

• акционсрлік  капитал - жай  (мерзімсіз  бағалы  қағаздар),