Пәндік жұмыс

Еңбекақының қосынды қорын анықтайтын кейіптеме мынаған тең

Ш_еа= Ш_неа + Ш_қеа + Ш_ееа =240+36,0+59,34=335,34 млн.теңге.

Орташа жылдық негізгі еңбекақының шамасы Ш_еаа бір қызметкерге 480 мың теңге деп қабылданады. Ш_қеа шамасы Ш_неа шамасының 10-15 % мөлшеріне тең деп алынады. Еңбекақыдан алынатын аударылымдар Ш_еаа (әлеуметтік салық және зейнеткерлік қорға аударымдар) Ш_неа және И_қеа қосындысының 21.5%  мөлшеріне тең деп қабылданады.

 

6. Амортизациялық аударылымдарды есептеу

 

Амортизациялық  аударылымдар жабдықтардың табиғи және моральдық тозуын қаржылай орнын толтыру екені белгілі және күрделі жөндеу жүргізу мен тозған жабдықтардың орнына жаңа жабдықтар алуға (реновация) жұмсалады. Амортизациялық аударылымдар стансаның қосынды капиталдық салымдар шамасынан (әдетте әдебиеттерде аталатын: негізгі өндірістік қорлар, мекемелердің негізгі активтері, негізгі капитал) пайызбен алынады. Әрбір жабдыққа жұмыс уақытына және өндірістік үрдістегі өндірістік қорлардың тағайындалуына байланысты амортизациялаудың өз нормалары белгіленген. Амортизацияның шектік нормалары ҚР Президентінің №2235 24.04.95 ж., заң күшіне ие Қаулысына байланысты белгіленеді, амортизация нормаларын одан жоғары қолдануға болмайды.

Негізгі өндірістік қорлар (капиталдық салымдар) бағасын анықтау үшін алдын ала есептеулер жүргізгенде ТМД елдері мен шет елдерде меншікті капитал салымдары көрсеткіші К_менш кеңінен қолданылады. Оның мәні тіпті бір типті стансалар ішінде блоктарының қуатына, олардың санына, пайдаланылатын отынның түріне және экологиялық талаптарға байланысты кең ауқымда жатады. Есептеулерде К_менш шамасы белгіленген қуаты 800 МВт, ЖЭО үшін - 500 $/кВт, 200 МВт - ЖЭО үшін - 800 $/кВт деп қабылданады. Осы қуаттары диапозонына жататын стансалар үшін К_менш сәйкес үлесте қабылданады. АҚШ долларының бағасын есептеуде 125 -130 теңге деп қабылдау керек

К = К_менш * N_орн=733,3*130*333,33*1000/1000000=31777,8 млн.теңге.

 

Орташа есеппен блоктардың және стансаның жалпы қуатына, пайдаланылатын отын түріне байланысты амортизациялау нормасы 6 - 8 % аралығында болады. Жалпылама есептеулер жүргізу үшін амортизациялық аударылымдар нормаларын К шамасының 7% мөлшерінде қабылдау керек

Ш_а = 0,07 * К=0,07*31777,8=2224,4 млн.теңге

 

7. Ағымдағы жөндеу шығындарын есептеу

 

Бұл шығын құраушысына өндірістік жабдықтарға ағымдағы жөндеу жүргізуге кететін шығындардан басқа техникалық қарап шығуға және жұмыс кезіндегі жабдықтарды жұмысқа қабілетті күйінде ұстап тұруға (сүрту және майлау материалдары) кететін шығындар жатады және мына шамада анықталады

 

Ш_ж = 0,15 * Ш_а=0,15*2662,9 =333,67 млн.теңге

 

8. Шығарындыларға төлемдерді есептеу

 

Зиянды заттарды шығаруға төленетін ақы мөлшері шығарындылар көлеміне байланысты.Олар өз кезегінде  жағылатын отын түріне(көмір,газ,мазут),оның мөлшеріне және зиянды заттарды ұстау тәсіліне (электрлік фильтрлер,эмульгаторлар)байланысты болады. Біздің жағдайда бұл құраушыны жұмыс істеп тұрған стансалармен салыстыра отырып,ұқсастық әдіспен анықтаған жөн.Екібастұз көмірін жаққан кездегі шығарындыларға төлем мөлшері бір табиғи отын тоннасы үшін 110-120 теңге шегінде болатыны анықталған,онда

 

Шшығ =(110-120)*Вт =120*690,96/1000 =82,92 млн.тенге

 

 

9. Жалпы стансалық және цехтық шығындарды есептеу

 

Бұл құраушы әкімшілік-басқармалық шығындарды (еңбекақы, кеңселік шығындар, іс сапарлық шығындар), жалпы өндірістік (ұстап тұру, амортизация, жалпы стансалық құралдарды ағымдағы жөндеу, сынақтар, зерттеулер, ұтымды пайдалану және еңбекті қорғау), мақсатты шығындарға аударылымдар (техникалық насихаттау, өзінен жоғарғы тұрған мекемелерді ұстап тұру), цехтарға қызмет көрсету және оларды басқару (цехты басқару еңбекақысы, аммортизация және ғимараттарды ұстап тұру мен ағымдағы жөндеу шығындары, еңбекті қорғауға кететін шығындар).

Ауқымды есептеулер үшін мына кейіптемені пайдалануға болады

Ш_жалпы=(0,2 ¸ 0,25)*(Ш_а+Ш_еа+ Ш_отын) =0,25*(7,601 +335,34+2224,4) =641,85 млн. теңге.

 

 

10 Энергия жіберудің өзіндік құнын есептеу

ЖЭО-ның электр және жылу энергияны өндіруіне байланысты шығындарды осы құраушылар бойынша бөлу қажет. Бұл шығындарды бөліп тарату еселеуіштері бойынша жүргізіледі

 

 

                               Вэ

                    Кб = --------- = 360/565,7=0,64

             Вш

 

Ол электр энергиясын жіберуге отынның қанша мөлшері (бірлік үлеспен немесе %-бен) шығындалғанын көрсетеді, ал айырмасы (1-К_б) - жылу энергиясына кеткен отын шығынының үлесін көрсетеді. Есептеуді табиғи немесе шартты отында жүргізу керек.

Одан кейін  жіберілетін энергия түріне байланысты алынған еселеуіштерге ұқсас әрбір құраушыға кеткен шығынды бөліп, нәтижелерді      2-кестеге енгізу қажет.

 

2 Кесте - Электр және жылу энергиясын өндіруге кететін шығындар құраушылары

Шығындар құраушылары	Ш, жалпы, млн.тг	Шэ, эл.энергиясы млн.тг	Шж, жылу, млн.тг
Отын, Шотын	7,60	4,84	2,76
Су, Шс	252	160,37	91,63
Еңбек ақы қоры, Шеа	335,34	213,40	121,94
Амортизациялық аударымдар, Ша	2224,4	1415,59	808,85
Жөндеу, Шж	333,67	212,34	121,33
Жалпы стансалық, Шжс	641,85	408,46	233,39
Шығарындыларға  төлемдер, Шшығ	82,92	52,77	30,15
Барлық шығындар	3877,81	2467,76	1410,05

 

 

Электр энергиясын жіберудің  өзіндік құны төмендегідей анықталады (2 кестенің үшінші бағанының алымы)

 

 

 

                Ш_отын + Ш_с + Ш_еа + Ш_а + Ш_ж + Ш_жс + Ш_шығ

       S_э = ---------------------------------------------------------- =

Э_жіб

               

                 =2467,76/1656=1,49 теңге/кВтсағ.

                                                

Жылу энергиясын жіберудің өзіндік құны төмендегідей анықталады (2 кестенің төртінші бағанының алымы)

 

 

 

             Ш_отын + Ш_с + Ш_еа + Ш_а + Ш_ж + Ш_жс + Ш_шығ

       S_ж = ----------------------------------------------------------=

Q_жіб

 

              =1410,05/1200*1000=1174,73 тг/Гкал.

                                                

11. ЖЭО салуды және пайдалануды экономикалық бағалау

 

ЖЭО салуды және оны пайдалануды экономикалық бағалау шешім қабылдаудың бастапқы сатыларында әдетте бизнес-жоспар құрудың негізінде жүргізіледі, егер ол жақсы  қорытындыларды көрсетсе, инвестициялық жоба жасалынады. Бұл ақша бағасының уақыт бойынша өзгерісін және жобаны іске асырудағы барлық кешенді шығындарды есепке алатын техника-экономикалық шешімдер қабылдауды бағалаудың қазіргі әдісі: ол бағалар мен келешектегі болатын тарифтік саясат, өнімді өткізу көлемі, жобаны іске асырудан болатын кіріс пен пайданы, несиені қайтаруға кететін пайда бөлігін, кәсіпорын несие алатын банктің пайыздық мөлшерлемесі, несие қайтару мерзімі.

Ірі энергетикалық нысандарды салу мен оны пайдалануды қаржылық-экономикалық бағалаудың қиындығы инвестициялардың бірнеше кезеңдермен түсуіне және жобаны іске асыруда нәтижелердің пайда болу ұзақтығына байланысты. Мұндай операциялардың ұзақтығы инвестицияларды бағалаудың белгісіздігіне және қателесу қаупіне әкеледі. Сондықтан практикада инвестициялық жобаларды бағалаудың жобаның қателік деңгейі минимумға жеткізілген әдістері қолданылады. Бұл әдістер таза келтірілген құнын (NPV), жобаның өтелу мерзімін (РР) анықтау, пайданың ішкі нормаларынын есептеу (IRR), инвестицияның рентабелділігін есептеу (РІ), инвестицияның бухгалтерлік рентабелділігін есептеу (ROI) болып табылады. Әрине практикада әрқашан инвестициялық жобаларды бағалаудың барлық 5 әдісі бірдей қолданыла бермейді. Сондықтан берілген жұмыста бастапқы 3 әдісі ғана қолданылады.

Кіріспеде айтылғандай электр стансасы сияқты ірі нысандарды салу дамыған елдерде әдетте мемлекеттің үлкен қаржылық және құқықтық қолдауымен, оған стратегиялық нысандарды басқаруға мүмкіндік бере отырып жүргізіледі. Ал қаражаттың қалған бөлігі жеңілдетілген несиелерді пайдаланылатын, көбінесе, акционерлік қоғамдардың құрылуымен жүзеге асады.

Есептеулерде  ЖЭО салу капиталының үлестік  таратылуы (К) мынандай: 90% мемлекет салады және 10 % "Энергоинвест" АҚ қамтамасыз етеді. Бұл қаражат тек стансаның салынуына ғана кетеді, бірақ стансаның жұмыс істеуінің бірінші жылында пайдалану шығындарына да қаражат қажет (2- кесте). Пайдаланудың екінші және келесі жылдарындағы пайдалану шығындары электр және жылу энергияларының өзіндік құнына енгізілген, демек олардың тарифіне де кіреді. Мұнда 60% пайдалану шығындарын мемлекет, ал қалған 40%-ын "Энергоинвест" АҚ төлейді.

Сонымен "Энергоинвест" АҚ банктен (10%) жеңілдетілген несие алатын инвестиция көлемі (І_о) ЖЭО салуға толық капитал салымдарының 10% -ын және пайдаланудың қосынды шығындарының 40% -ын құрайды.

Инвестициялық жобаны бағалауды тек төрт көрсеткіш пайдаланатыны белгілі:

І_о – бастапқы инвестициялар;

CF - несиені қайтаруға жіберілетін қаржы ағыны;

 

r - банктің несие бойынша пайыздық мөлшерлемесі (10%);

n - несиенің күнтізбелік жылы.

Инвестициялық жобаларды жасағанда және талдағанда ең қиыны пайданы есептеу және несиені қайтаруға жіберілетін қаржы ағынын CF есептеу болып табылады.

Біздің ЖЭО-ның электр және жылу энергиясын жіберу тарифінің рентабелділігі 25% делік, демек

 

                            Тэ = Sэ * 1,25=1,49*1,25=1,86 теңге/кВтсағ,

                          

Тж = Sж * 1,25=1174,73*1,25=1468,41 теңге/Гкал.

ЖЭО-ның электр және жылу энергиясын өткізуден түсетін кірісі мынаған тең:

Кіріс = Тэ * Эжіб + Тж * Qжіб=1,86*1656*1000000+1468,41*1200*1000=4847266761

теңге,

ал қосынды  шығындар мына түрде анықталады:

Ш=S_э*Э_жіб+S_ж*Q_жіб=1,49*1656*1000000+1174,73*1200*1000=3877813409 теңге.

 Олардың  айырмасы пайданың мөлшерін береді:

 П = Кіріс – Ш=4847266761 – 3877813409 =969453352,2 теңге

Мөлшері 30 % тең табыс салығын төлегеннен кейін таза пайда шығады,

ТП = П * (1-0,3)= 969453352,2*0,7=678617346,5 млн.теңге

 бұл толығымен банкке несие қайтаруға кетеді, демек қаржылық ағынды CF-ті құрайды.

 

Таза келтірілген  құнды NPV анықтау әдісі 

 

Бұл инвестициялық жобаны жүзеге асыру нәтижесінде фирманың құны қаншаға көтеріле (немесе сол инвестициядан берілген мерзімде түсетін таза пайданы көрсетеді) алатындығын көрсететін инвестицияны анықтаудың әдісі және ол төмендегідей анықталады

 

                  

       

I₀ – бастапқы қаржылық салымдар.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Есептеу нәтижелерін 3-кестеге ұқсас енгізу керек.

Есептеу мысалы: фирма жылына 10%-бен төрт жылға 18000 сомада несие алды.

 

NPV есептеу

 

год	CF	R10	PV10
0	-4987,54	1,00	-4987,54
1	678,62	0,91	616,92
2	678,62	0,83	560,84
3	678,62	0,75	509,86
4	678,62	0,68	463,50
5	678,62	0,62	421,37
6	678,62	0,56	383,06
7	678,62	0,51	348,24
8	678,62	0,47	316,58
9	678,62	0,42	287,80
10	678,62	0,39	261,64
11	678,62	0,35	237,85
12	678,62	0,32	216,23
13	678,62	0,29	196,57
			268,47

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

год	CF	R10	PV10	R15	PV15
0	-7856,59	1	-7856,59	1	-7856,59
1	1143,83	0,91	1039,85	0,87	904,22
2	1143,83	0,83	945,32	0,76	714,80
3	1143,83	0,75	859,38	0,66	565,06
4	1143,83	0,68	781,25	0,57	446,68
5	1143,83	0,62	710,23	0,50	353,11
6	1143,83	0,56	645,66	0,43	279,14
7	1143,83	0,51	586,97	0,38	220,66
8	1143,83	0,47	533,61	0,33	174,44
9	1143,83	0,42	485,10	0,28	137,89
10	1143,83	0,39	441,00	0,25	109,01
11	1143,83	0,35	400,91	0,21	86,17
12	1143,83	0,32	364,46	0,19	68,12
13	1143,83	0,29	331,33	0,16	53,85
			268,47		-3743,45