Тарау Ғылым және білім жүйесіндегі жастар

Білім  жүйесі  мен  оның  жеке  кіші  жүйелер  ішінде  пайда  болатын  әлеуметтік  мәселелерге  (мектеп,  кәсіби  оқу  орны)  оқытушы мен  оқушы  арасындағы  өзара  қатынастар  ұжым  мен  топ  арасындағы  қатынас,  мектеп  сыныптары  ішіндегі  қатынас  саласындағы  мәселелерге  келетін  болсақ  мұндай  мәселелер  білім  беру  әлеуметтануының  саласы  ретінде  педагогика  әлеуметтануын  қалыптастырады. 

жастар әлеуметтік өмір мен әлеуметтік қарым-қатынастар субъектісінің феномені ретінде қарастырды. Жастар социологиясын зерттеуші атақты отандық социолог И.С.Кон зерттеу объектісіне толық анықтама берді: “Жастар – жас ерекшілігі мінездемелері негізінде біріккен, әлеуметтік жағдайы мен басқа да әлеуметтік – психологиялық қасиеттеріне қарай жинақталған әлеуметтік – демографиялық ерекшеленетін топ. Жастық шақ белгілі бір фаза (кезең) ретінде, биологиялық тамаша өмірлік циклі бар, алайда оның нақты жас ерекшелігі ара қашықтығы, әлеуметтік статусы мен әлеуметтік – психологиялық ерекшелігі әлеуметтік – тарихи табиғаты бар, қоғамдық құрылысқа тәуелді, қоғамның мәдени әлеуметтену заңдылықтарына тән кезең болып табылады.”

ҚР студентер контингентін қалыптастыру 1999 жылдан бастап кадрлар даярлауға мемлекетгік тапсырыс беру арқылы (мемлекеттік білім беру кепілдері және мемлекеттік білім беру кредиттері), сондай-ақ студенттердің өз қаражаты есебінен жүзеге асырылуда.

Қазақстанның жоғары оқу орындарына мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен оқуға қабылдау үш кезеңде жүзеге асырылады:

1.   ҚР Ғылым және жоғары білім министрлігінің Республикалық тестілеу орталығы кешенді тестілеу нысанында емтихан жүргізеді. Тесттен өткен талапкерлерге мемлекеттік сертификат беріледі.

2. Тестілеу жөніндегі республикалық комиссия мемлекеттік білім беру гранттарын (МБГ) тағайындауға конкурс өткізеді немесе мемлекеттік білім беру несиесін (МБК) алу құқығын береді.

3.  Комиссияның  мемлекеттік білім беру грантын немесе мемлекеттік білім беру несиесін алу құқығын беру туралы шешіміне сәйкес қалауы бойынша кез келген жоғары оқу орнын таңдауына және 10 тамыздан бастап 25 тамызға дейін осы жоғары оқу орнының қабылдау комиссиясына тапсыруына болады.

Тестілеу Ғылым және жоғары білім министрлігі белгілеген мерзімдерде Қазақстан аймағы бойынша барлық облыс орталықтарында, Астана, Алматы, Арқалық, Жезқазған, Жетісай, Семей, Талдықорған, Түркістан қалаларында жүргізіледі.

Мемлекеттік білім гранттары тестілеу жүргізілместен ерекше белгідегі аттестаты бар және «Алтын Белгі» омырау белгісі бар тұлғаларға беріледі.

1999-2000 оқу жылы жоғары білімді мамандар даярлау үшін барлығы 9179 білім гранттары күндізгі оқуға, 2000 сырттай оқуға; 7598 мемлекеттік білім беру гранттары берілді.

1999 жылы 170 мың мектеп бігірушілердің 43 мыңы гранттар мен несиелер алуға ниет білдірді, олардың жартысы гранттар мен несиелердің арқасында оқып жатыр. 2000 жылы оқуға түсушілер үшін жаңа ереже енгізілді: барлық жоғары оқу орындарына түсушілер үшін бірыңғай кешенді тестілеу. Бұл ережелерде төрт пән бойынша емтихан тапсыру көзделген: Қазақстан тарихы, ана тілі (қазақ немесе орыс) және салалық пән, бірінші рет математикадан міңдетгі емтихан тапсыру енгізілді.

Енді меншік нысанына қарамастан жоғары оқу орны тестілеудің жақсы нәтижесін көрсеткеңді ғана оқуға қабылдайды. Балл қанша көп болса, таңдаған мамандықты алуға үміт соншалықты көп болады.

2000-2001 оқу жылына студент қайтармайтын 12360 грант және қайтарылатын, бірақ жеңілдікті шартпен 9610 несие бөлінді. 1999-2000 оқу жылымен салыстырғанда мемлекет көрсетілетін көмекті 3200 студентке көбейтті. Ауыл жастары үшін республиканың әлеуметтік-экономикалық дамуын айқындайтын мамандыққа 30 проценттік квота бар.

                           Пайдаланылған әдебиеттер

1. И.Шәмшәтұлы, МДәкенов, Д.Дәуіт, Н.Күнкожаев "Әлеуметтану" Алматы, 1999ж

2. Р.Әбсаттаров, М.Дәкенов, «Әлеуметтану», Алматы «Ғылым» ғылыми баспа орталығы; 2003. – 376 б.

3. Тощенко Ж.П. «Социология» Москва, 1994

4. Рахметов Қ.Ж, Болатова А.Н, Исмағамбетова З.Н, «Социология» Алматы 2005 «Өлке» - 256 б

5. Қ. Р. «Білім туралы» заңы  Алматы, 1999

6. Тұрғынбаев Ә.Х «Социология» Алматы, 2001

7. Хамидов А.А «Отчуждение в сфере образования / Человек в мире отчуждения» Алматы, 1996

8. Нысанбаев. Ә. «Социология» Алматы, 2002

9.Шереги Ф.Э., Харчев В.Г., Серико В.В., «Социология образования: прикладной аспект» Москва, 1997

10. Қ. Р. «Ғылым туралы» заңы Алматы, 2000

11. Маркович Д. «Общая соцтология» Москва, 1994

12. Тажин М., Аяғанов Б., «Социология негіздері» Алматы, 1993

13. Н.А. Айтов «Основы социологии» Алматы, 2001

14. Бютпер К. «Жить с агрессивными детьми» Пер. с немецкого Москва, 1991

15. Волков Ю.Г.  «Личность и гуманизм (социологический аспект)»  Челябинск, 1995

16. Н.Смелзер. Социология М.1994.

17. Макаренко А.С. «О воспитании» Москва, 1999

18. «Әлемдік әлеуметтану антологиясы», Алматы, 2006

19. Габдуллина. К.Г. «Социология» Алматы, 1992

20. А.И.Кравченко «Социология учебное пособие» Екатиринбург,

3