Зейнетакы жоспары

2. ЖЗҚ атқарушы билігі жинақтаушыларға «бағынышты» екені заңдастырылсын
Қызық, қазіргі кезде негізгі құрылтайшы жинақтаушы зей­неткерлер өз қаражаттарына «қо­жалық» жасай алмайды. Оның есесіне, ЖЗҚ менеджерлері «иномаркаларға» мініп, мол жалақымен сайраңдап жүр. Тіпті ЖЗҚ жүйесіндегі жоғары билік иелері «ханға сәлем бермейтіндей» жағдайда. Өкінішті-ақ. Жинақ­таушылар мардымды инвес­тициялық кіріс ала алмай алаң­көңіл жүрген шақта олар Алматы, Астана көшелерінде джиптермен сайраңдайды. Жаңа заңда осы­ларды мүлде болдырмау жолы қарастырылғаны жөн. Бірін­шіден, ЖЗҚ басшылары мен мамандарының, кіші қызметкер­лерінің жалақылары нақты кі­ріспен «өлшенгені» жөн секілді. Бәлкім, жинақтаушылар қара­жатына елдегі инфляция мөл­шерінен екі пайыз артық инвес­тициялық пайда тапқан ЖЗҚ басшылары мен қызметкерлері жалақысына қосымша 20 пайыз­дан аспайтын сыйақы алғаны жөн шығар. Бірақ олардың басшыларының жалақылары ұлттық компаниялар бас­шыларының жалақыларынан жоғары болмауы талап етілуі жөн. Өкінішке қарай, біздің ұлттық компаниялар бас­шы­ларының жалақылары миллион теңгеден асады деген сыбыс ес­тиміз. Бұл, әрине, мүлде «тойым­сыздық». Қазақстандағы бағалар мен тарифтер жағдайында ми­нистрлер мен ұлттық компа­ниялар басшыларының жала­қысы 5000 доллардан көп болуы мүлде ақылға сыйымсыз іс. Өйт­кені елдегі орташа жалақы 88 мың теңге. Ал күнкөрістің ең төменгі деңгейі 16 000 теңге. 2,7 миллион «өзін-өзі қамтамасыз етуші» тобындағы ағайын­да­рымыз жүр. Жұмыссыздық - 5,3 пайыз. Жағдай осындай болып тұрғанында министрлер мен ұлттық компаниялар басшы­ла­рының 5000 доллардан артық жалақы алуы ар алдында том­пақтау көрінеді. Себебі ел аза­маттарының жағдайы біздегіден әлдеқайда жақсы, АҚШ мем­лекетінің мемлекеттік хатшысы алатын айлық 15 мың доллар ғана екен. Үш фабрикасында доллар басып шығарып, соны бүкіл әлемге таратып отырған, ол ол ма, әлемдегі ең алып эконо­миканы иеленетін мықты мем­лекеттегі екінші тұлғаның айлығы осындай болып тұрғанда «хал­қының ауызын асқа толтыра алмай» жүрген шенеуніктердің миллион теңге жалақы алуының өзі ұят. Демек, ЖЗҚ басшылығы да қазіргі алып жүрген 1,5 мил­лион теңгелік айлықтарынан бас тартып, 5000 долларды қанағат тұтса дұрыс болар еді.

3. ЖЗҚ қаражаты тәуекелсіз, тиімді салаларға жұмсалсын
Біздің пікірімізше, қарқынды дамушы Қазақстанда шамамен жылына 10 пайыздық үстеме бе­ретіндей нысандар баршылық. Әсіресе, индустриялық-ин­но­вациялық даму бағдарламасына енгізілген жобалардың ең үмітті, ең озық бөлігіне осы қаражатты пайдаланған жөн секілді. Мә­селен, Балқаш жылу электр орталығы, Батыстағы полимерлер кешені, Жамбыл облысындағы минералды тыңайтқыштар кешені осындай тәуекелі жоқ, пайдасы көп нысандарға жатады. Тіпті елімізде ЖЗҚ қаражатын пайдаланып, мол диірмен салып алуға да болады. Сонда Қазақстан бидай емес, ұн экспорттайтын елге айналады. Бұл бір пайда болса, оның екінші пайдасы тәуекелі аз, пайдасы 10 пайыздан кем болмайтын инвестициялық нысан екендігі. Қысқасы, шын іздегенге ЖЗҚ қаражатын пай­даланатын және ЖЗҚ-на мол үстемемен оралатын инвес­тициялық жобалар жеткілікті. Тек соларға жол ашу керек. Қазіргі заң бойынша ЖЗҚ қаражатының «жүретін жолы» мүлде аз, таңдау жоқ. Сондықтан да өсім шамалы. Ендеше, бұл саладағы реформаның түпкі мақсаты - ЖЗҚ мол қаражатын еліміз үшін де, болашақ зейнет­керлер үшін де тиімді, табысты және тәуекелсіз салаларға жұмсау болу керек.

4. Консенсус - кепілдірек болар еді
Қалай десек те, бүгінгі жи­нақ­таушы зейнетақы қорларының болашақ тағдыры кепілді емес. Олай болса, алдағы өзгерістерде оған кепілді күшейту тұсына ерекше көңіл бөлу қажет. Біз мы­надай жаңа жүйе ұсынамыз: «мемлекет - бастапқы құрыл­тайшы - жинақтаушы». Яғни әр қорда консенсустық жүйе бойынша үш жақ бірігіп жұмыс істесе кепілдік арта түседі. Осы уақытқа дейін «мемлекеттің ара­ласуы тиімсіз» деп келдік. Оның қате екенін кеше өткен «Давос форумына» қатысушылар да мойындады. Қай жерде де мем­лекет басты ойыншының бірі болғанда кепілдік жақсырақ бол­мақ. «Бюрократия орын ала­ды» деп қорқудың қажеті жоқ. Бас­тапқы құрылтайшы ЖЗҚ басқару пакетіндегі акцияның - 25, мем­лекет - 25, жинақтаушылар - 50 пайы­зына ие ретінде қарасты­рылуы керек. Себебі Құдай бетін аулақ қылсын, бір пәле орын ала қалса, қиналатын - жинақтаушы. Олардың қиналмауы үшін мін­деткерлікті мойнына алатын - мемлекет. Ал бастапқы құрыл­тайшының әрқашан да «асығы түгел». Қазіргі кезде ЖЗҚ қара­жатын шетелдіктерге сату жөнін­де гулеген өсек естиміз. Бұл мүл­де қате жол болар еді. Өйткені адамзат тарихында ешқашан да шетелдік немесе халықаралық ұжымдар белгілі бір мемлекеттің, оның тұрғындарының «байлы­ғына кепіл болыпты» дегенді ес­тіген жоқпыз. Біз өзімізше дұ­рыс деген ойды ұсындық. Ал жаң­ғыртылатын заңымызда ол кө­рініс таба ма, жоқ па, бұл жа­ғына кепіл бермейміз.

Таңшолпан БЕКБОЛАТ