Зейнетақы активтері

МАЗМҰНЫ 
 

            Кіріспе

1 бөлім:  Жинақтаушы зейнетақы жүйесі (ж.з.ж.)

      1.1. Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің  дамуы.

      1.2. Инфрақұрылымы.

      1.3. Жинақтаушы зейнетақы қоры.

2 бөлім:  Инвестициялау жолдары.

      2.1. Зейнетақы активтерінің инвестициялау  проблемасы.

      2.2. Зейнетақы активтерінің инвестициялық басқару.

      2.3. Инвестициялық портфельдің табыстылығы,  структурасы.

            Қорытынды

            Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.  
 
 
 
 

Кіріспе

     Қазақстан Республикасы үкіметінің 1997 жылдың қыркүйек айының 24-де  № 1372 қаулысымен “жабық акционерлік қоғамның Мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қорының құрылуы” туралы шешім қабылданды.

      Міне, осымен жинақтаушы зейнетақы жүйесінің  құрылуына 7 жыл толып отыр. Осыншама кішкене жыл ішінде жинақтаушы зейнетақы  жүйесі құрылып, сапалы даму үстінде. Жеті жылдық өмірде жинақтаушы зейнетақы жүйесінің активтері ішке ұзақты тез басты инвестициялық түбірі бола жаздады. Ол дегеніміз, басқа инвестиционалдық инвесторларға қарағанда, жинақтаушы зейнетақы қазіргі таңда ұзақ инвестиционалды ресурс және сонымен қатар ең ірі инвестициялық потенциал болып табылады.

      Алғашқы бес жылды (1998-2002) ж.з.с. ең түпкі құрылым  периоды десек, шатаспаймыз, Өйткені, ең алғаш басты ірі отандық  қаржылық топ зейнетақы нарығында  қатысушылары анықталды, толығымен  барлық техникалық инфрақұрылымы құрылды, жинақтаушы зейнетақы жүйесінің нормативті – құқықтық актісі құрылды, мемлекеттік бақылау және тексеру құрамы анықтымасы бекітемін. Сондықтанда осы алғашқы жылдары ең өсімді жылдар болды.

      Бірақтан, 2003 жылдан бастап жинақтаушы зейнетақы жүйесі өз-өзі жалғаса алатындай халге жетіп, қазіргі таңда әлі де жалғасуда. Жинақтаушы зейнетақы қорының көрсеткіштері, яғни, зейнетақы салымының соммасы және де жаңа клиенттері бойынша тез темппен өсуді жалғастыруда. Ал оның сапалық жағы қиын жағдайда. Қаржы нарығында табыстылықтың төмендеуімен байланысты және де осымен үш жыл бойы теңгені долларға қарағандағы тұрақтандыру т.с.с. болып табылады.

      Кейіннен  осы жинақтаушы зейнетақы активтерін инвестициялау проблемалары туындады және т.б. Қысқасы, тек қана 2003 жылдан бастап қана жинақтаушы зейнетақы жүйесі аяғына тұра бастады.

      Менің зерттеу жұмысымның тақырыбы зейнетақы  активтері және оларды Қазақстан  экономикасына инвестициялау жолдары.

     Зерттеу жұмысымның  мақсаты – зейнетақы  активтері қайда және неліктен жұмсалып жатқанын айқындау болып табылады.

     Зерттеу жұмысым, кіріспеден, үш бөлімнен, қорытынды  және пайдаланылған әдебиеттерден  тұрады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

1 бөлім: Жинақтаушы  зейнетақы жүйесі (ж.з.ж.)

1.1. Жинақтаушы зейнетақы  жүйесінің дамуы.

      Қаржылық нарықты облысында жинақтаушы зейнетақы жүйесінің стандартты стимулды болу үшін және де тұрақты жүйені болдыру үшін 2004 жылда жинақтаушы зейнетақы жүйесінің 2005-2007 жылдарға арналған даму программасы пайда болды. Бұл программа 2004 жылдың 24 желтоқсанында №1359 Қазақстан Республикасының Үкіметінің қаулысымен бекітілді. Бұл бағдарлама жинақтаушы зейнетақы жүйесінің басты дамуын анықтайды.

      2004 жылдан бастап барлық құқық  нарық ең басты оқығаны, яғни, мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы  қорының жекешелендіруін күтуде болды. Барлық қаржылық институттардың қатысуымен, Қазақстан Республикасының үкіметі осы мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қорынын жекешелендіру туралы 2004 жылдың 1 кварталында шешім қабылдауы тиіс еді. Өкінішке орай бұл уақытқа дейін үкімет шешімі келген жоқ, бірақ та оның орнына мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қорының болашақ жекешелендіру сызба нұсқасы пайда болды. Сонымен, 2004 жылдың сәуірінде Григорий Марченко арнайы шешім қабылдады. 2004 жылы ол мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қорының 25% акциясын Европалық жаңғыру және даму банкіне (1BRD) және халықаралық қаржылық корпарациясына (IFC) сату көзделді. Кейін мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қорының бақылау акциясының пакетін үлкен және стратегиялық инвесторға сатуын ұйымдастыру керек болды. Ал бір бөлігін Үкімет өз еншісіне қалдыруы тиіс.

      Сонымен, 2005 жылдың наурызында Ұлттық банк және Мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы  қорының басқаруымен мемлекеттік  жинақтаушы зейнетақы қорының жекешелендірілуіне дайындығы басталды. Бірақта аса  мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қорының жекешелендіруі толығымен әлі анық емес, сонымен қатар оның бақылаушы акция пакетін кіммен қатар оны иемденген және де оны тек стратегиялық маңызы бар инвесторға бұйырады. Осы мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қорының әрбір жекешелендіруге деген қадамы қиын процедураға ұшырауда. Сондықтан қазір ешкім мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қорының жекешелендіру уақытын айта алмайды.

      Егер  Үкімет мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы  қорын сатуды жақын арада көздесе, онда біз 2-3 ай ішінде оны көруге мүмкіндік болады. Ал жыл ортасында сол көп күткен жекешелендіру конкурсы, яғни, мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қорының акциясын қайта сатуы болуы мүмкін. Ол да мүмкін, бірақ та оны келесі жылға көшіруі әбден мүмкін. 
 
 
 
 
 

1.2. Инфрақұрылым

      2004 жылдың басында зейнетақы қызметі нарығында жаңа қаржылық оқиға пайда болды. Бұл жаңалық зейнетақы нарығында қаржылық өнім ассортиментін ұлғайта отырып, осы зейнетақы жүйесіне ықпалы болды, немесе кесірі болды. Бұл әңгіме “Валют Транзит Life” компаниясының өмірді сақтандыруы туралы болып тұр және де бұл компания өте тамаша зейнетақы қызметін ұсынып отыр. Бұл зейнетақы аннуитеті.

      Бірақ та бұл зейнетақы қызметі жинақтаушы зейнетақы қорының салымшылары  ішінде өте танымал емес. Сонымен, соңғы мәліметтерге сенсек сақтандыру компаниялары, зейнетақы аннуитетпен бірге 2005 жылдың 1 қаңтарында тек 4 салымшы – алымшыларға зейнетақы жинағы аударылды. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

1.3. ҚР  зейнетақы қорларының қызметі

      Зейнетақы қоры – мемлекет ауқымында зейнетақымен қамсыздандыру қаржысын басқаратын дербес қаржы – банк жүйесі. Кәсіпорындардың, мекемелердің, ұйымдардың, кооперативтердің, жеке еңбек қызметімен айналысушы адамдардың сақтандыру жарнасы, азаматтардың жалақыдан аударылатын міндетті сақтандыру жарналары, әскери қызметшілерге зейнетақы төлеуге, балаларға жәрдемақы төлеуге арналған республикалық бюджет, заңды және жеке тұлғалардың ерікті жарналары, қордың коммерциялық қызметінен түскен табыс және басқа түсімдер есебінен құралады.

      Зейнетақы жүйесінің тағы бір ерекшелігі зейнетақының жиналуы тек қана жарна берушінің есебінен ғана емес және де әртүрліинвестициялардан алынатын табысынан да құралады.

      Зейнетақылық  төлемдерді бағалы қағаздарға инвестициялауға  зейнетақы активтерін басқару компаниялары жүзеге асырады. Бұл компаниялардың қызметін Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар бойынша Ұлттық комиссиясы реттейді. Қазіргі кезде зейнетақы жарналарын жинақтау және зейнетақыларды іске асыруға заңмен бекітілген тәртіп бойынша 1 мемлекеттік 15 мемлекеттік емес зейнетақы қорларына лицензия берілді.

      Мемлекеттік емес жинақтау зейнетақы қоры жабық  такционерлік қоғам нысанында құрылады. Және де ашық немесе корпоротивті болуы  мүмкін. Ашық зейнетақы қорының құрылтайшылары – заңды және жеке тұлғалар бола алады.

      Мемлекеттік емес жинақтау зейнетақы қорларының қызметін реттеуші комиссия қорлардың әрбір түріне жарғылық қордың төменгі мөлшерін, лицензия беру, реттеу және бақылау қызметі арқылы зейнетақы жинақтарының мүлтіксіз сақталуын және қайтарылуын қорғайды. Ұлттық зейнетақы агенттерінің талаптарына сәйкес әр қор зейнетақы жарналарынан 1%  және инвестициялық табыстан 10% мөлшерінде шығындарын қамтамасыз етуге комиссиондық алым алуға болады.

      Мемлекеттік емес зейнетақы қоры – коммерциялық ұйым, оның қызметі кәсіпорындардың, ұйымдардың және азаматтардың ерікті мақсатты жарналарын жинауға, оларды зейнетақы активтерін басқару комиссиялары арқылы инвестициялау және зейнетақы жүйесінің қатысушыларына зейнетақылық төлемді беруді қамтамасыз етуді жүзеге асыруға бағытталған. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

2 бөлім: Инвестициялау жолдары.

2.1. Зейнетақы активтерінің  инвестициялау проблемасы. 

     Көп уақыт ішінде осы зейнетақы жүйесі өз орнына түсумен болды. Қазір жинақтаушы зейнетақы жүйесі өзінің ащы мінезін  қалыптастыра бастады. 2005 жылдан бастап мемлекет және өзінің мекемелерімен бірге зейнетақы активтерін зейнетақы нарығында инвестициялау жолдарын, инвестициялау ережелерін жақсарта отырып оны ұлғайтуды көздеуде. Мысалға алсақ, Үкімет осы зейнетақы қорының активтерін Алматы облысындағы Кербұлақ және Мойнақ ГЭС-ті салуға қаржыландыруын қарастырып отыр және де бұл Қазақстанның 2015 жылға арналған Гидро энергетиканы дамыту концепциясы болып табылады. Үкіметтік қойылымымен жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы активтері арқасында агенттік облигациясын сатып алу базасы дайындалды. Және де осы зейнетақы активтері арқасында үлкен масштабты құрылыс проектіне қаржыландыруы талқылануда. Бұл теміржол жолын (Чарск-Өскемен) салу талқылануда. Сонымен 2004 жылда мемлекеттік кепілдемесі 50 млн. болса, 2005 жылда бюджетте 100 млн. қарастыруда. Қаржы министрлігінің пайымдауынша кепілдеме көлемі 300-500 млн.$-ға дейін жоғарыласа да, зейнетақы активтеріне және ашмас еді.

     Тағы  да бір жинақтаушы зейнетақы қорының  инвестициялық проблемаларының  бірі ол, мемлекеттік бағалы қағаздар көлемінің эмиссиясы болып табылады. Өйткені, жинақтаушы зейнетақы қоры міндетті мемлекеттік бағалы қағаздарға лимидті салымы болып табылады. Үкімет барлық күшін сала отырып мемлекеттік бағалы қағаздар эмиссиясы көлемін 2005 жылы өткен жылға қарағанда төмен болмауын қадағалайды. Қаржы министрлігінің мәліметтері бойынша 2004 жылы мемлекеттік бағалы қағаздар эмиссиясы 2003 жылға қарағанда 3 есе көбейгенін көрсетеді.

     Жинақтаушы  зейнетақы қорының инвестициялық  проблемасының глобальді масштабы бұл акция нарығы зейнетақы нарығына қарағанда өз даму барысында емес. Қазақстанда 2004 жылда 2,8 мың Акционерлік Қоғам тіркелсе, оның ішінде ұйымдасқан нарыққа тек қана 76 акционерлік қоғам өткізілді. Бұл көрсеткіш барлық акционерлік қоғамдар санының 3% құрайды.

     Бірақ та ең басты проблема акция нарығына дамуына кедергі құрылып собственности ішінде, нақтырақ айтсақ үлкен массалы акциялар стратегиялық инвесторлар қолданылды. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     2.2. Зейнетақы активтерінің  инвестициялық басқару 

     2004 жылдың 1-ші жартысында инвестициялық  басқару зейнетақы актив рыногінде  ешқандай заттық өзгерістер болған жоқ, тек бір ғана жағдай болды, ол зейнетақы активтерді ООИУПА-ның басқаға аудару. Сәурде “Қазақмыс” ЖЗҚ зейнетақы активтері 11,28 млрд. соммасында “Bestinvest” Купасынан қайтадан ООИУПА “Альфа-Траст” рыногіне ауыстырылды.

     2004 жылдың ортасында көптеген КУПА юристік жақтан қайта тіркеуден өтті, организациялық – құқылық формасын жабық АО-дан АО-ға алмастырып және аттарын КУПА-дан ООИУПА-ға. Бірақ алдыңғы бірнеше КУПА, көрсеткіштер бойынша, орендінің атымен өзгертілді. Мысалға, КУПА “Best invest” ООИУПА-да “Bailyn asset management” атымен аталды. Ал КУПА “BTA asset management” ООИУПА-да “Premier Asset management” ООИУПА-да заттай өзгеріс рынокте 2004 жылдың аяғында бола бастады. Сондай-ақ ЖЗҚ “Қазақстан” ООИУПА-дан “Premier Asset management” зейнетақы өзіндік басқару активінен шыққан.

     2003 жылдың желтоқсанынан бастап  рынокте “КУПА Ақ Ниет” пассивті  позицияны ұстанды, яғни, зейнетақы  активтерімен басқара алмады. Бұл  КУПА жақсы атпен аталған және  соған қиын тағдырмен және  тарихпен өзінің тарихын күнделікті толық емес мүшелерімен анықталған итермелейтін қарым – қатынасқа және олармен соттасқан. Мүмкін бұл барлық   7 жылдық тарихы зейнетақы реформасы профессионалды қатысушылармен онда қатысқаны үшін соттық жұмыс бір рет болған жоқ  және мемлекет өзінің толық емес мүшесі сияқты. Сондай-ақ ашық хаттамалар КУПА-ның “Ақ ниет” жабылуы және оның лицензиясы болған жоқ. Инфоагенттің соңғы хаттамасында ол ООИУПА-ның рынокте жұмыс істеп жатқаны саналмаған, сол жолмен КУПА-ның бағытталған тағдырышешілген. Ол өмірбақи зейнетақы рыноктен шығып кететін шығар және бұл КУПА-ның зейнетақы рыноктен шығып кетуіне 2-ші себеп. КУПА-ның кетуін “Халықтық Қаз Банк” толық және айналмасыз деп айтуға болмайды. Барлық ерекшелік сонда, ол жеке құқықтық білімі жоқ болса да, НПФ-нің бір атымен жұмыс істеумен жалғастыруда. Рынокте пенсионды активтерді инвестициялық басқару лидері 2004 жылдың санағы бойыншаЖЗҚ қалып отыр. Ол өзінің жақын конкурентіненМЖЗҚ 15,5 млрд теңгеге озып отыр. Шын конкуренциясында осы екі ЖЗҚ өздері жеке пенсионды активтерді басқарады және олар параллельді пенсионды фондтарды құқығы бойынша айырысады және мекемелермен де пенсионды активтерді инвестициялық басқаруды жетекшілейтін тек “ООУИПА” “Жетісу” пенсионды активтерді басқару тек біреуінде ЖЗҚ “Ұлар Үміт”. Бұл 3 ООУИПА рыноктің 2/3 бөлігін алып отыр және ол инвестициялардыпенсионды басқару рыногінде жүйелі түрде қатысуға құқығы бар.