Ұлттық құндылықты жаңғырту – қасиетіміздің қайнары

АСТАНА ҚАЛАСЫ БІЛІМ БАСҚАРМАСЫ

«№ 66 МЕКТЕП –  ЛИЦЕЙ» МЕМЛЕКЕТТІК МЕКЕМЕСІ

 

 

7  сынып оқушылары

 

Сағынбаев  Анвар 

Досмағанбетов Тұрар

 

 

Ұлттық  құндылықты жаңғырту – қасиетіміздің  қайнары

 

 

 

 

 

Жетекші: Бейсекова Толқын Батырбайқызы

                  Қазақ тілі мен әдебиеті пәні  мұғалімі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Астана 2013

     Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев өзінің «Қазақстан болашағы - қоғамның идеялық бірлігінде» атты еңбегінде: «Ұлттық мәдениетке, ана тілге еркіндік беру, оны тәлім-тәрбие құрылымына айналдыру, тәрбие мәселелесінде ұлттық ізгілік пен өркениетті әлемдік имандылық үрдісінің ортақ мүддесін жаппай сезіну және оны кіріктіре пайдалану арқылы іске асыру керек» - деп атап өткен.

  Әрбір тәуелсіз ұлттың өзіне тән ұлттық бейнесі болуға тиіс. Ол ұлттық бейне сол ұлттың тарихи қалыптасқан салт-дәстүрі болып табылады. Сол сияқты қазақ халқының да өзіне тән ұлттық белгісі бар. Ол қазақ халқының көшпенді өмір салтына беймделіп, қалыптасқан ұлттық салт-дәстүрі. Бұрын қазақ халқы әдет-ғұрып, салт-дәстүрге өте бай халық болатын. Күнделікті тұрмыс-тіршілікке, отбасын құруға, бала тәрбиесіне байланысты әдет-ғұрып ырым-жоралар қазақ халқының өмір салтында берік орын алатын. Өкінішке орай тәуелсіздік алғанымызға жиырма жылдан асып кетсе де қазіргі жастар ұлттық салт-дәстүрінен, ұлттық мәдениетінен, ұлттық болмысынан айырлып, дәстүрсіз ұлтқа айналып барады. Осыған орай ұлттық құндылықты жаңғырту – біздің парызымыз.

    Егерде қазақ елін салыстырмалы түрде бәйтерекке теңесек, ол бәйтерек дұрыс өсуі үшін оған күннің жылуы, құнарлы топырақ, және дымқыл керек. Сол сияқты қазақ елінің де дұрыс өркендеп, дамуы үшін санасы жетіліп, оның ұлттық құндылығы дамып, ұлттық мүддесі қорғалуға тиіс.

   Ағаштың гүлденіп  өсуінде оның тамыры қандай  рөл атқарса, ұлттың өмір сүріп  дамуында жастар сондай рөл  атқарады. Бүгінгі күн «қазақ  елі» деген бәйтерекке қауіп  төніп тұр. Себебі ана тілін,  ата салтын ұмытып мәнгүрттенген  адамда отанына деген патриоттық  сезім, халқына деген мейірімділік  болмайды. Сонан кейін өз қарабасының  мүддесін ойлайтын жемқорлар  пайда болады. Оған дәлел ұлтымыздың  болашағы қазіргі жастарымыздың  көбі ана тілін, ата-салтын  білмейді, сондықтан оны сыйламайды. Яғни, бұл дегеніңіз – болашақта  қазақ халқы өзінің құндылықтарын  жасап оны дамыта алмайды деген  сөз. Олай болса ол ұлт тамыры  солып қураған ағаш сияқты  өзінің тіршілік өмірін тоқтатады.  Бүгінгі күні қазақ ұлтының  басына осындай қауіп төніп  тұр. Енді осы апаттан құтылудың   жолдарын осы әлеуметтік жобада  қарастыруға тырыстық.

 

 

    Жобаның мақсаты мен міндеттері:  Жас ұрпаққа ұлттық тәрбие берудің бағдарлы идеялары еліміздің Президенті Н.Ә. Назарбаевтың "Қалың елім Қазағым" атты жинағында мемлекеттік идеология мәселесін ұдайы есте ұстауымызды ескерте келе былай деп жазады: " Бес арыстарымызға арналған тарихи зерде кешенінде мен қазақстандық отаншылыдық сезімін тәрбиелеуге көңіл бөлген едім. Қазақстанда тұратын әрбір адам өзін осы елдің перзентті сезінбейінше, оның өткенін біліп, болашағына сенбейінше біздің жұмысымыз ілгері баспайды… 

       Елбасының сөзін тиек ете отырып,  ұлттық құндылықты жаңғытуға өзіндік үлес қосу. Қазіргі кезеңде мектеп табалдырығынан бастап білім беруде ел тарихын терең қозғап, тәрбие сағаттарында қазақ зиялы қауымының еңбектерін, қоғам дамуына қосқан үлесін айтып түсіндіру арқылы оқушылардың адами құндылық қасиеттерін қалыптастыру. Сондай-ақ ұлттық салт-сананың өмірдегі қолданылмалы көріністері: рәсімдер, рәміздер, ырымдар, тыйымдар, жөн-жоралғылар, діни уағыздар, сенімдер, кісілік рәсімдері, перзенттік парыз, адамгершілік борыш, ұрпақтық міндет арқылы іске асырылып ұлттық қасиеттерге айналдыру.

     Сонымен қатар  келешек жас маман саясаткерлерді  толықтай ұлттық құндылықтарына  қанықтырмай оларға билік тізгінін  ұстатуға болмайды. Жастар ең әуелі қазақтың тілін, дінін сыйлауға тиіс. Қазақ жастары  Қазақстан азаматтары үшін өркендеу мәйегі екендігін әбден сезіп, әрі оған сеніп, соған орай мемлекеттің мүддесін қорғау мақсатында саясаттың күрделі кеңістігіне қадам басулары ләзім.  Қысқасы дүние байлығына көз алартқан адамдар ұдайы сұм істерін жалғастыра береді. Отарлау саясатына қарулы майдан мен мылтықсыз майданда  төтеп бере алу үшін техникалық һәм мәдени даму қарқынын нақты ұлттық, мемлекеттік бағытта жүргізу керек. Міне, жоғарыдағы айтылғандарды әлеуметтік жобаның мақсаты деп алдық.

   Бүгінгі күні қазақ  қоғамында бес саяси қозғаушы  күш бар, олар – халық, билік,  зиялылар, оппозициялар және патриоттар. Алдағы уақытта осы бес саяси  күш өзара келісімге келіп,  бәрінің басын біріктіретін ұлттық  идеология қабылдап, алдарына ортақ  мақсат қойып, соған жетудің  жолын іздеу керек. Сонда ғана  қоғамда өмір сүретін барлық  халық – ұлтына, дініне, нәсіліне, жасына, жынысына қарамай бейбіт  тату-тәтті, салауатты өмір сүріп,  бақытқа қол жеткізері анық.

     Ұлттың ұлт болып қалыптасып дамуы үшін маңызды орын алатын ұлттық құндылық. Ұлттық құндылыққа – ұлтымыздың мәдениетін, әдебиетін, өнерін, музыкасын, спортын жатқызамыз.

         Егерде ұлттық мәдениетке келетін  болсақ қазақ халқы өзінің  тұрмыс-тіршілігіне бейімделген  ежелден өзінінің ұлттық мәдениетін  қалыптастырды. Ол мәдениет негізінен  көшпенді өмір салтына бейімделген  болатын. Сондықтан қазіргі қазақ  мәдениетін еуразиялық ұлы дала  көшпенділерінің мұрагері деуге  болады.

    Қазақта «ата-қоныс»  деген ұғым бар. Яғни, «ата-қоныс»  қазақ үшін киелі жер болып  саналады және осы көшіп-қонып  жүрген жерлердің тауы мен  даласы, өзен мен көлдері, орманы  мен құмы қазаққа өте ыстық,  әрі қасиетті болып көрінеді. Сол себепті қазақ халқы аңыз-әңгімелерінде,  өлең-жырларында өзінің өмір сүретін  табиғат ортасының сұлулығы мен  әсемдігін творчествалық шығармашылыққа  арқау еткен.

    Бұрын қазақ халқы өз алдына, тәуелсіз мемлекет болып өмір сүргенде оның мәдениетімен қатар әдебиеті де қалыптасып дамыған. Әдебиет, былайша айтқанда көркем сөз өнері қазақ халқының өмірінде жоғары бағаланып, рухани мәдениетінің дамуына зор үлес қосты. Себебі онда халықтың ғасырлар бойы басынан өткерген тарихи тағдыры, арман-мұраты, мұң-мүддесі сөз болды.

  Әрине, өнердің түрі  өте көп, соның ішінде күнделікті  тұрмыс қажеттілігінен туындыған  қол өнерін айтуға болады. Оның  ішінде – ағаштан, теріден  істелінген ыдыс-аяқ; жүннен, теріден  істелінген киім-кешек; асыл тастармен  әшекейленіп, алтын күмістен жасалынған  зергерлік бұйымдар; кілем, алаша  тоқу, киіз басу т.б.

     Мұнан басқа  қазақ ұлтының рухани мәдениетіне  байланысты – сөз өнері, сәулет  өнері, күй өнері, сән өнері,  бейнелеу өнері сияқты өнердің  басқа да түрлері өте көп.

  Ертеде қазақтар өзінің  ұлттық табиғи өмір салтымен  өмір сүргенде осы айтылған  өнер туындылары күнделікті тұрмыста  қолданыста болып, дамып жетіліп  отырған болатын. Бірақ та соңынан  қазақ халқының бірнеше ғасыр  бойы Ресейдің бодандығында болып,  өмір салтына өзгерістер енгеннен  кейін қазақтың төл ұлттық  қол өнері басқа рухани және  материалдық құндылықтармен ауыстырылып, қазір көбі ұмыт бола бастады.

    Ұлтымыздың құндылықтарының  бірі, ол – спорт.

   Спорт адамдардың  денесімен қатар, рухын да шынықтырып, олардың дамып жетілуіне жағдай  жасайды. Әр адам өмірде денсаулығы  мықты болып, денесінің сымбатты  болғанын қалайды. 

     Қазақ халқы  бұрын көшпенді мал шаруашылығымен  айналысқандықтан оларда өзінің  өмір салтына бейімделген спорттың  түрлері қалыптасты. Көбіне ол  ойындар жылқы малымен байланысты  болатын. Атап айтар болсақ  – бәйге, көкпар, қыз қуу, аударыспақ, теңге алу т.б. Қазақ қоғамында  онан да басқа спорттың түрлері көп. Мысалы, қазақша күрес, жаяу жарыс, асық ойындары, тағы басқа.

     Қазақ үшін  өте маңызды әрі күрделі сұрақ  және рухани тәуелсіздігіміздің  негізі болып табылатын, ол – тіл мәселесі. Қазақ тілі түрік тілді топқа жатады және ол тілде дүние жүзі бойынша ондаған елде жүздеген миллион адам сөйлейді. Солардың ішінде қазақ тілі ертеден қалыптасқан, сөз қорына өте бай тіл болып саналады. Тілдері түрік тобына жататын-түрік, өзбек, қазақ, қырғыз, татар, башқұрт, азербайжан, туркімен, ұйғыр, қарақалпақ т. б. халықтар тілмашсыз бірінің тілін бірі оңай түсініп, шапшаң үйреніп кете алады. Қазақстан Ресейге бодан болғаннан кейін қазақ тілі қоғамдық қатынас тілі болудан шеттетіле бастады, себебі іс қағаздары орыс тілінде жүргізілді.

    Ұлттық құндылық туралы да осын айтуға болады. Бұрынғы қазақтын өмір салтына байланысты қалыптасқан рухани және материалдық құндылықтар күнделікті өмірде қолданыс таппай ұмыт болуда. Оны кейбір білгіштер «ескіліктің қалдығы» деп, қазіргі жас ұрпақтың санасынан аластап, болашақ қазақ халқының болмысын ұлтсыздандыру саясаты жүріп жатыр. Осы үрдіс осылай жалғаса берсе болашақ ұрпақ ұлттық қасиетінен айырлу қаупі бар.

   Ұлттық мүддеміздің  негізі болып саналатын – тәуелсіздігіміздің, жеріміздің, тіліміздің, дініміздің, салт-дәстүріміздің  қазіргі жағдайын жоғарыда айтып  кеттік. Ұлттық мүддені қорғау  саяси биліктің тікелей міндеті  болуға тиіс.

  Дәстүрге арқа сүйемегеннің  көсегесі көгермейді деген атамыз. Яғни отбасы ауыл-аймақ, көпшілік, қоғам болып адамдарды тәрбиелеу  қазақ халқының өмірінен өзекті  орын алған. Салт-санасы, әдет-ғұрпы,  ойын-тойы осы мақсатты іске  асыруға бейімделе жүргізілген.  
Ата-бабаларымыздың, даналарымыздың, ақын жырауларымыздың ақыл-өсиеттері, ауыз әдебиеті үлгілерінде сақталған және халықтың ежелден келе жатқан салт-санасындағы, әдет-ғұрпындағы дәстүрлік тарих тағылымдарын өмірге үйлесімді пайдалану – ұл мен қызға берілетін тәлімді жетілдірудің тиімді жолы болуымен қатар, олардың бойына инабаттылықты, мейірімділікті, бір-бірін сыйлау, құрметтеу, адамдық қасиеттерді дарытуға игі ықпал ететін және оның өмірге тез сіңіп, болашақ отбасының тұрақтанып, бала тәрбиесінің жақсартып, адамдар арасындағы қарым-қатынас жарасымын көркейтіп, жауапкершілікті өркендетуге ықпал етеді. Мұның нәтижесі түрлі кінәраттарға тосқауыл жасап, дөрекіліктер мен қатыгездіктен тиылуға және әдептіліктің бойға даруына ынталандыратын тиімді тәсіл. 
Қорыта айтқанда, бүгінгі күнде жастарды әдепті де саналы етіп тәрбиелеу үшін ең алдымен тәрбие ережелеріне сүйене отырып, ұлттық дәстүрімізді, әдет-ғұрыптарымызды, дінімізді, ата-бабаларымыздан қалған насихат мұраларын жастардың санасына сіңіре білу басты міндетіміз болуы қажет. Тәрбиенің көзі – ата-бабамыздан қалған дана сөздер десек, біз сол насихаттың жүргізушісіміз. Бұған қоғам алдындағы үлкен міндет ретінде қараған жөн.  
Айналамыз күн өткен сайын түрленiп жатыр. Заманның қалай өзгерiп отырғанын бәрiмiз көрiп жүрмiз. Күн сайын бiр жаңалыққа куә болып та жүрмiз. Технология деген тып-тыныш өмiрiмiздiң бiр бөлшегi халiне келдi. XXI ғасыр - «технология және ақпарат ғасыры» деп те аталуда бұл күндерi.  
  Дәуiрге лайық бiлiмдi, өткiр жастар бiрте-бiрте талай жетiстiктерге қолдарын жеткiзiп жатыр. Бұның себебi де заманымыздың керек етiп отырғандығы.  
   Сайып келгенде бұның барлығы отбасында берілген тәрбиені ұлттық құндылыққа қарай жетілдіретін мектеп қызметінің қарқындылығына жан-жақтылығына байланысты. Біз оқушылар мектептерде ұлттық құндылықтарымыздың озық үлгілерін түрлі үйірмелер жасалып, тарихымен танысып, ата-баба дәстүріне деген қызғушылықты арттырсақ, біздер  американдықтар секілді кез келген қазақы қасиетті өркениетпен ұштастырып, болашақтың биігіне көтереміз. Оған егемен елімізде барлық жағдай жасалған.

       Бүгінгі  таңда ХХІ ғасыр табалдырығын  еркін аттаған азат ұрпаққа  тәлім-тәрбие мен білім беруді  жетілдірудің басым бағыттарын  айқындап, ұлттық сананы қалыптастыру  көкейкесті мәселелердің бірі  болып отырғаны анық. Сондықтан  келешек ұрпақты ұлттық, халықтық  тұрғыдан тәрбиелеу қажет. Жас  ұрпаққа ұлттық тәрбие берудің  негізгі бағдарлы идеялары еліміздің  Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан - 2030» халыққа жолдауында былай  деп жазылған: «Толық өркениетті  ел болу үшін алдымен өз  мәдениетімізді, өз тарихымызды  боиымызға сіңіріп, содан кейін  өзге дүниені игеруге ұмтылғанымыз  жөн».   

 Олай болса, басты  мақсат – жас ұрпақты ұлттық  игіліктер мен адамзаттық құндылықтар,  рухани-мәдени мұралар сабақтастығын  сақтай отырып тәрбиелеу.   

 Ұлттық құндылықтарымызды  әлемдік деңгейге шығаруға қабілетті  болу үшін:

-  білім ордаларында  ұлттық құндылықтарға байланысты  арнайы пәндер немесе үйірмелер   өткізілу қажет. (ұлттық  ойындар,  салт-дәстүрлер, құсбегілік, ұлттық  музыкалар, шежірелер, әдет-ғұрыптар  т.б) 

-   Отандық телеарналардан  ұлттық құндылықты дәріптейтін  бағдарламалар көбірек көрсетіліп  тұру қажет. (балалардың жан дүниесін  нағыз қазақша айналдыратын интерактивті  бағдарлама жасау;)

-  Мектепте өтілетін  пәндерді ұлттық құндылықтармен  байланыстыра отырып өткізу; (математика, биология, география т.б) 

Жоғарыдағы міндеттерді  орындасақ, төмендегі нәтижелерге  қол жеткізуге толық сенуге болады.

-         жастардың  ұлттық сана-сезімі қалыптасады;

-         жас ұрпақ санасына туған халқына деген құрмет, сүйіспеншілік, мақтаныш сезімдері  ұялайды, ұлттық рухы  дамиды;

-         ана тілі мен дінін , оның тарихын, мәдениетін, өнерін, салт-дәстүрін, рухани-мәдени мұраларын  қастерлейді;

-         жас ұрпақ бойында жанашырлық, сенімділік, намысшылдық тәрізді ұлттық мінездері қалыптасу сияқты міндеттерді орындағанда ғана басты мақсатқа жетеміз.  

    Ұлттық тәрбие  қазір елімізде орын алып отырған  көптеген мәселелерді: ана тілін,  ата тарихын, ұлттық салт-дәстүрін  білмейтін жастар, тастанды жетім  балалар, «қиын» балалар, қарттар  үйлеріндегі әжелер мен аталар, нашақорлыққа салынған жастар, тағы  басқаларды бірте-бірте жоюдың  және олардың алдын алып, болдырмаудың  негізгі жолы. Ұлттық тәрбие алған  ұрпақ дені сау, білімді, ақылды, ұлтжанды, еңбекқор, сыпайы, кішіпейіл  болып өседі. Сондықтан да ұлттық  тәрбие – ел болашағы.