Бастауыш сынып оқушыларын бейнелеу өнері арқылы эстетикалық тәрбиеге баулу

   Сурет салуды үйрету әдістемесінде натюрморт  кез –келген ыдыс –аяқтан немесе басқа да затттардан құралады.

   Бір жағынан натюрморт қозғалмайды. Сол себептен натюрмортты асықпай  отырып қолдың икемділігін жаттықтыруға, түсініп, сызуға және де сурет техникасын жете меңгеруге таптырмайтын құрылым болып табылады. Ал, жануарларды салу,  енді сурет салып, үйреніп келе жатқан оқушыға қиынға соғады. Өйткені олар натюрморт сияқты «өлі зат» емес, үнемі қозғалыста болады.

   Бейнелеу  өнері сабағында тапсырманы түсіндірген кезде бейнеленіп отырған объектінің эстетикалық мазмұнының нақты ашылуының маңызы зор. Оның үстіне құбылыстағы, заттағы нақты әсемдікті педагог асқан сезіммен, әсерлі түрде әңгімелеп беруі тиіс. Егер мұғалім сурет салу үшін қойылым, ретінде ашық түстерге боялған заттарды қойып, оларға әдеттегі, біркелкі дауыспен талдау жасаса және қойылымның ашық жарқындығын, әсемдігін, бірегейлікпен білдіретін сөздерді таба алмаса, онда балалардың сезіміне қозғау салмайды, олар бейнеленіп отырған затқа және өз жұмысына аса ынта қоймайды.

   Қорыта келгенде бейнелеу өнері сабағында оқушыларға эстетикалық тәрбие беруде халық дәстүрлерін, ұлттық өнердің түрлерін көбірек пайдалану қажет. Себебі бастауыш мектеп жасындағы балаларды халқымыздың өнері, ұлтық ойындар және халық ертегілеріндегі кейіпкерлер бейнесі қызықтырады. Бейнелну өнері пәні сабығында эстетикалық талғамды қалыптастырып, негізі мынадай іс - әрекеттерге тоқталу қажет. Жаңа сабақты түсіндіру барысында көрнекіліктерді түрлендіре отырып, сұрақ – жауап, әңімелесу әдістерін қолдану. Сабақты ұлттық әдет – ғұрыптар мысалдарымен түрлендіріп жүргізу.  

   Бейнелеу  өнері арқылы балалардың эстетикалық талғамын қалыптастыру

   Жас жеткіншектерді жан-жақты етіп тәрбиелеу  – ең басты мәселелердің бірі. Оны  шешудің негізгі бір тармағы  – эстетикалық тәрбие беру барысында ерекше үлес бейнелеу өнерінің еншісіне тиетіндігінде. Бұл жөнінде танымал ғалым Ф.Жұмабекова: «Бейнелеу өнері тәрбие құралы ретінде баланың жеке басының жан-жақты дамып, қалыптасуына тікелей әсер етеді», - дейді.

   Бейнелеу  өнерімен танысу барысында баланың ақыл-ойы жетіліп, жағымды мінез-құлықтары мен адамгершілік қасиеттері қалыптасып, әсемдік пен сұлулықты қабылдау қасиеті артады. Яғни, қоршаған ортаға, табиғатқа деген эстетикалық сезімі шыңдала түседі.

   Бейнелеу  өнері өзінің бай тарихы, терең  мазмұнды алуан түрлі ерекшеліктерімен жас ұрпаққа рухани, эстетикалық тұрғыда әсер етіп, балалардың саналы қасиеттерін дамытатыны анық.

   Бейнелеу  өнеріне: живопись, графика, скульптура (мүсін), сәндік қолданбалы өнер жатады. Олар: тарихи, тұрмыстың, батылдық (соғыс), пейзаж және натюрморт секілді түрлі жанрларға бөлінеді. Әрбір жанрдың өзіндік ерекшеліктері бар. Бейнелеу өнерінің барлық түрлері мен жанрлары өмір шындығын реалды түрде бейнелейді.

   «Сурет  салуы сүю - өмірді, табиғатты, айнала қоршаған ортаны сүю. Ол адамның ақыл-ой парасатын өсіреді, танымын кеңейтіп, ізгілікке, әсемдікке үйретеді, өмірдегі келеңсіз құбылыстармен ымырасыз күресуге тәрбиелеп, халқына, еліне, жеріне деген сүйіспеншілікке баулиды», - дейді танымал ұстаз Ә.Төлеубаев.

   Адамның басқа қабілеттері сияқты оның эстетикалық қабылдағыштығы да ұдайы дамып, тәрбиеленіп отырады.

   Эстетикалық қабылдау әрқашанда заттар мен құбылыстардың  тек сыртқы пішіндері мен белгілері  ғана емес, олардың ішкі сапалық  белгілеріне баға берумен де байланысты. Сондықтан эстетикалық және идеялық құбылыстар өзара байланысты және үлкен танымдық мәні бар. Бұл мәселе жөнінде қазақтың заңғар жазушысы М.Әуезов: «Көркем өнердің міндеті табиғатқа еліктеу емес, оның сырын ашу. Көркем өнер біздің ішкі дүниеміз бен жан-жүйемізге әсер етіп, адамдық қалпымызды тәрбиелейді», - деген болатын.

   Табиғатты тамашалай алатын бала оның жетілген элементтеріне ұқыпты қарап, сақтай алады. Қоршаған ортаға адамгершілікпен  қарауды қалыптастыратын эстетикалық  сезімдер де осының негізінде дамиды.

   Эстетикалық тәрбие беруде экскурсияның да маңызы аса зор. Бұл – оқу-тәрбие жұмысының мазмұнды да қызықты түрі. Экскурсия оқушыларды бейнелеу өнері сабақтарында алған білімдерін кеңейтіп, тереңдетіп, тиянақтауға септігін тигізеді.

   Мұғалім әрбір экскурсияның алдына белгілі мақсат қойып, бейнелеу өнері бойынша шығармашылық жұмыстардың ерекшелігі жайлы айқын түсінік беруі тиіс. Экскурсияның танымдық бағыты болумен қатар оның эстетикалық тәрбие мақсатын да ескеру керек.

   Мәселен: 1 Тақырыптарға сурет салуға арналған сабақтар үшін жыл мезгілдері бойынша ауа райы элементтеріне (көктегі тез ғайып болатын ақща бұлттар, жапырақтар, күннің батуы және шығуы, т.б.) оқушылар назарын баса аудару қажет.

   2 Заттың өзіне қарап кескінін  салуға арналған сабақтар үшін  бақылау қашықтығына (кетіп бара жатқан немесе келе жатқан машина не адамдар, қала немесе ауыл өмірінің еңбек ырғағы, бояудың қанық, ашықтығы, т.б.) балалар назарын баса аудару керек.

   3 Декоративті сурет салу сабақтары  үшін ағаштардың жазғы және  күзгі кездегі жапырақтарының пішіні мен түсіне балалар назарын аударып, гүл желектері мен жапырақтарының пішіндері мен түсі арасындағы айырмашылықтарға талдау жасатқан жөн.

   Жоғарыда  айтылған жағдайларда мұғалімнің басты  міндетіне табиғат пен қоршаған ортадағы пішін мен түстің көптігі мен алуандығын балаларға байқату жатады.

   Баланың эстетикалық байқағыштығын қоршаған өмірге талғампаздықпен қарау арқылы дамыту керек. Соның өзінде ер бала мен қыз баланың қоршаған ортаға қатынасы әр түрлі болады.

   Мысалы, ер балаларды көбіне машиналардың маркалары, олардың формалары, әртүрлі ойын әрекеттері (футбол, волейбол, дойбы, т.б.) қызықтырады. Ал қыз балалар көбіне құстардың даусына, гүл шоқтарына, олардың түрлері мен түсіне көңіл аударады.

   Осылайша  таңдай қарау негізінде, балалардың эстетикалық байқағыштығы барлық сабақ үстінде дамытып отыру керек.

   Мысалы, заттың өзіне қарап суретін салғанда мұғалім оның моделін көрсетіп талдайды. Осы сияқты тақырып бойынша және декоративті сурет салу да баланың  эстетикалық байқағыштығын дамытады.

   Бейнелеу  өнерінің ерекшелігі оның танымдық және тәрбиелік міндеттерін белгілейді.

   Сурет салу барысында бала салып жатқан обьектісіне іштей баға береді және оның сезімдері (оның ішінде эстетикалық  сезімдері де) үлкен роль атқарады.

   Сюжетті таңдап алу – бейнелеу өнеріне  тән ерекшелік. Бұл бала жұмысының бірінші кезеңі. Кейде балалар арасынан «қиялшылдарды» байқауға болады. Олар ертегі, түрлі оқиғаларды, әлем кеңістігін, ғарыш кемелерін салуға әуес келеді. Ал «батылдарға» шындық өмірді бейнелеуге тікелей кірісетіндер жатады.

   Балалар сурет бояуының ашық, айқын болғанын ұнатады. Бұл олардың эстетикалық  талғамынан туады. Баланың салған суретінің  эстетикалық сапасына мұғалім әсер ету қажет. Заттың өзіне қарап  немесе тақырып бойынша сурет  салғанда, олардың өлшемдерінің пропорциясының сақталуына көңіл аудару қажет (мәселен, суретте адамның үлкендігі үйдікімен, құстардың үлкендігі ағаштардың үлкендігімен үйлесімін тапқаны жөн).

   Сурет сапасына әртүрлі бейнелеу материалдарын (акварель, гуашь, картон, қағаз, мата, фольга, пластилин, табиғи саз және т.б.) орынды пайдаланудың да үлкен маңызы бар.

   Бейнелеу  өнері бастауыш сынып оқушыларын қоршаған орта мен табиғаттың әсемдігін  тануда, олардың эстетикалық сезімін  қалыптастыруда үлкен рөл атқарады. 
 
 
 
 
 
 

   Қорытынды

   Эстетикалық тәрбие дегеніміз балалардың бойында өз өмірін сұлулық заңдарына сай кұра алу кажеттіліктері мен дағдыларын қалыптастыру және, енбекте, коғамдық іс-әрекетте адамдармен қатынас жасауды сұлулық идеалдарын негіздеу.

   Эстетикалық тәрбиенің мақсататы – балалардың шығармашылық қабілеттерін, әлемді сұлулық заңдары арқылы тануға қызығушылықтары мен талпыныстарын дамыту. 

   Эстетикалық тәрбиенің міндетері:

   - эстетикалық білімдерді қалыптастыру;

   - эстетикалық мәдентиетке тәрбиелеу;

   - ата-бабаларымыздан қалған асыл  мәдени мұраны игеру;

   - шынайы қоршаған ортаға эстетикалық қатынасты орнату;

   - эстетикалық сезімдерді қалыптастыру;

   - адамды өмірдегі, табиғаттағы, еңбектегі  әсемдікке баулу;

   - өз өмірін және іс-әрекеттерін  сұлулық заңдарына сай құру  қажеттіліктерін дамыту;

   Эстетикалық мәдениетті қалыптастыру процессінде оқушылар бойында өнердегі, өмірдегі, табиғаттағы, тұрмыстағы, еңбектегі, мінез-құлық және іс-әрекеттегі әсемдік пен әдемілікке деген әсерлі сезімталдық дамиды. Осыған орай А.П.Чеховтың: «Адам бойында бәрі де әдемі болуы керек: денесі де, киімі де, жаны да, ойлары да» деген сөздерін еске сақтау абзал.

   Әлемді  эстетика тұрғысынан танудың субъективті  қыры ретінде эстетикалық сезімдер, әсемдікке деген көзқарас, бағалау, ой-толғаныстар, идеялар, яғни адамның  эстетикалық саналылығы қарастырылады.

   Әр  баланың өз қолымен әсемдікті  тудыруға катысуы бейнелеу өнері, ән-күй, хореография сабақтары, шығармашылық бірлестіктер мен студияларда жұмыс  істеуі арқылы іске асады.

   Жоғарыда  аталған тәрбиенің барлық бағыттары  тұтас педагогикалық процессте  орын алып, өзара тығыз байланыста болады. Тәрбиенің әр бір түрі басқа түрлерімен қатар жүргізіліл, бірін бірі толықтырады, педагогикалық процесс барысында өзара тәуелді болады. Мысалы, ақыл-ой мен дене шынықтыру тәрбиесінің байланысы денсаулық пен оқытудың өзара тәуелді ұғымдар екенін көрсетеді. Өйткені оқушының денсаулығы неғұрлым мықты болса, соғұрлым оның оқуы мен дамуы тиімді сапалы болады.

   Жеке  тұлғаның тұтас қалыптасуында тәрбиенің  бағыттарының барлығы жеке процесстердің  қосындысы ретінде емес, бірлескен, өзара байланыскан, тұтас процесс ретінде қарастырылады, себебі баладағы үйлесімділікті тек қана үйлесімді әсер етумен қалыптастыруға болады. 
 
 
 
 
 
 
 

Сабақ тақырыбы:            Дизайн үлгісі бойынша балықтарды мәнерлеу. 

Сабақтың  мақсаты:

Білімділік:                       Әр түрлі техникаларды меңгере, мәнерлеу арқылы                                           

                                             жаңа білімді өздігінен меңгеруге жағдай жасау.

       

Дамытушылық:                Балықтарға дизайн үлгісін жасауында, жеке  

                                              тұлғаның шығармашылық қабілетін дамуына 

                                              жағдай жасау.

 

Тәрбиелік:                           Эстетикалық тәрбие, қоршаған ортаны сүюге,

                                          аялауға бағыт, бағдар беру 

Сабақтың  типі:               Жаңа сабақты меңгерту. 

Сабақтың  әдісі:                Эвристикалық іздену 

Сабаққа керекті 

құрал жабдықтар:           қағаз, қарындаш, акварель, гуашь, қылқалам,  

                                         аппликациялық қағаздар, желім, қайшы,

      компьютерлер, видеомагнитафон,теледидар. 

Сабақтың  жоспары:     І.  Ұйымдастыру кезеңі

                                      ІІ. Жаңа білімді меңгеруге дайындау  кезеңі

                                      ІІІ. Жаңа білімді меңгерту.

                                      IV. Жаңа білімді бекіту

                                      V. Сабақты қорытындылау

                                      VІ.Үйге тапсырма 

Сабақтың  барысы.

                         І. Ұйымдастыру кезеңі

                               Оқушылармен сәлемдесу

Оқушылардың сабаққа әзірлігін қадағалау

                               Кабинеттің, тақта тазалығын қадағалау