Әлеуметтік педагогика методологиясы

Адамның әлеуметтік қалыптасумен белгіленеген мынадай  кеңістік шегін белгілейді:

• әр түрлі социомәдени ортада: отбасында, бәләм беру орындарында, әлеуметтік орындарда, арнайы бәләм беру орындарында тәрбиеленген адамның әлеуметтік қалыптасуы;
• әр түрлә категориялардағы адамдардың әлеуметтік тәрбиесі;
• адам ортаның өзара әрекеті;
• адам топтарына, адамға әлеуметтік педагогикалық әсер ету.

Әлеуметтік  педагогиканың логико-гносеологиялық негіздерінің құрамына оның негізгі категорияларын, сонымен қатар қызметі мен міндеттерін, мақсатын, оның объектісін анықтаушы ғылыми методологиялық сараптама деңгейінде қалыптасатын білім енеді.

Әлеуметтік педагогикада практикалық әрекет аймағын, ғылыми пән және білім беру жиынтығын  бөліп көрсетеді. Мұндай реттілік ғылыми таным логикасымен белгіленеді, яғни: тәжірибеден оның теориялық, ғылыми мәнін түсіне және әрі қарай маман даярлауға.

Әлеуметтік педагогика тәжірибе ретінде адамдар мен социум институттары әрекетінің ғылыми түрлену мазмұны  мен қасиеттерін қамтиды. Оның объектісі адамның әлеуметтік ортамен қатнасы болып табылса, мәні – социум әрекетінен тұлғаның әлеуметтік қалыптасуын анықтайтын құбылыстар мен үдерістер жиынтығы болып табылады.  

Олардың әрқайсысына қатысты  өзінің әлеуметтік педагогикалық мақсаттары бар. Бірі үшін нақты әлеуметтік-педагогикалық  проблемаларды игеруге әлеуметтік-педагогикалық мән беру болса, енді бірі үшін тұлғаға ортаның кері әсерінен туындайтын кемшіліктерді мақсатты түрде болдырмау және алдын алу әрекеті; үшіншілері үшін әлеуметтік даму мен тәрбиенің тиімді дамуы мен сақталуы болып табылады.  

Міндетіне сай және адамдардың әлеуметтік категорияларына қарай әлеуметтік педагогикалық әрекеттің жеке салалары анықталады. Олар: білім беру орындары, жстар жұмысының ішкі жүйесі және т.б. 

Мобилизация, әлеуметтік-педагогикалық  профилактика компенсациясы, үгіт-насихат сынды, осы саланың нақты жағдайдағы әлеуметтік-педагогикалық проблемаларды шешуге арналған әлеуметтік-педагогиканың қызметтерін бөліп көрсетуге болады.  

Әлеуметтік педагогика адамдардың, мемлекет институттары мен қоғамның ғылыми танымдық әрекетін қамтиды. Ол педагогикалық ғылым және қоғамдық ғылымның заманауи әлеуметтік гуманитарлық білімінің жеке саласы болып табылады. Осыған байланысты   

В связс эти выделить ее следующие характерно по группе предметной области знания   гуманитарная наука : способу сущности знания – феноменалистам мышления- эмпирическая.

Оъектом социальной педагогической научной дисциплены  является совместноявлений и процессов, определяют  формирование личности в действии с обеством  которые социальной-педагогической были предметной областью и преоразования: предметом-педагогические знания, общие закономерности взаимодействия личности и социума.

Целью социальной педагогики как научной дисциплины является научно – педагогическое обоснование  обеспечения-педагогической деятельности по гармонизации взаимодействия человека и социальной среды. Достижение этой цели обеспечивается функциями социальной педагогики как научной дияциплины: аналитической, описательной. Объяснительной, познавательной, интегрирующей и др.

Әлеуметтік педагогканың пән ретіндегі мәндеттері мынадай топтарға біріктірілген:

• практикалық әлеуметтік педагогикалық әрекетті зерттеу: социумның даму заңдылықтарын ондағы әлеуметтік қатнастарлы анықтау, социум институттары мен субъекттің әлеуметтік педагогикалық әрекетін анықтау; әлеуметтік орта дамуының әр түрлі деңгейінде тенденциясын анықтау; әлеуметтік педагог әрекетінің формасы мен әдісі, тәсілі, мазмұны, ұстанымы; шет елдік институттар мен ұйымдарда, қызметкерлердің әлеуметтік педагогикалық әрекеті тәжірибесін бағалау және сараптау;
• әлеметтік педагогиканың дамуы: ғылымның теориялық және теория-әдіснамалық, әдіснамалық тұрғыдан қалыптасуы; әлеуметтік-педагогикалық ғылымтаным объектісі, әдіс-тәсілдердің, міндеттердің, мақсат мазмұндарының анықталуы; ғылыми білім аймағы ретінде әлеуметтік педагогиканың ғылыми-дисциплинарлық және ғылыми-мазмұндық, қызметтік құрылымын жинақтау; әлеуеметтік педагогиканың ғылыми-әдістік және технологиялық негіздерін, әлеуметтік-педагогикалық тәжірибені ғылыми зерттеудің технологиялары мен әдістерін құру;
• әлеуметтік саладағы мамандарды даярлауға арналған жеке білім беру комплексінің теориялық негіздемесі.

Әлеуметтік  педагогика білім беру комплексі  ретінде мемлекет, қоғам және социум институттарының және адамдардың ғылыми-білім беру әрекетін қамтиды.

Әлеуметтік  сала мамандарын даярлаудағы білім  беру комплексі болып табылады;

Әлеуметтік педагогиканың  білім беру кешені ретіндегі мақсаты  болып қоғамның әр түрлі саласындағы  адамдармен кәсіби деңгейде жұмыс істейтін әлеуметтік саланың кадрлары мен  мамандарын үзіліссіз дайындау жүйесінің  қызмет етуін қалыптастыру және қамтамасыз ету: әлеуметтік педагог-зерттеуші ізденушілер, аспираттар, докторанттар және теоретиктер, осы білім беру кешенінің студенттері мен тыңдаушылары.

Әлеуметтік  педагогиканың білім беру кешенінің (ғылыми – білім беру) ретіндегі  қызметтері: 

- әлеуметтік  педагогтың ғылыми жүйесінің  бағытталуына, мазмұны мен қызмет  саласына байланысты қалыптасуы;  

- әлеуметтік  педагогта дағдылар мен шеберлік  жүйесін дамыту; 

- маманда кәсіби  – маңызды тұлғалық қасиеттерді  дамыту; 

- әлеуметтік  саладағы кәсіби қызметтің мардымды және мардымды емесе тәжірибені беру; 

- әлемге, адамға  және социумға, сонымен қатар  олардың әрекеттесуі мен қарым-қатынастарына  эмоционалды – құндылық қатынас  жасау жүйесін қалыптастыру;  

Әлеуметтік  педагогика білім беру кешені ретінде өзімен органикалық байланысқан, өзара шартталған және нақты түрде қызмет ететін бірлікті құрайды.  Оның құрамына әлеуметтік педагог мамандығының моделі; әлеуметтік педагогика мамандығы бойынша жоғары кәсіби білім беру ФМББС; ОӘК; терминологиялық сөздік; профессорлы-оқытушылық құрам.

Әлеуметтік  педагогиканың логикалық-гносеологиялық деңгейдегі  өзара байланысы кесте1 көрсетілген 

Әлеуметтік  педагогиканың инварианттарының әдістемелік  талдауының логикалық-гносеологиялық деңгейдегі өзара байланысы 

Әлеуметтік  педагогиканың негізгі категориялары оның объекті мен таным пәнін және түрленуді сипаттайтын терминологиялық аппаратын анықтайды. Олар әлеуметтік педагогиканың дамуымен қатар үнемі дамып отырады. 

Осылайша, әлеуметтік-педагогикалық  білімнің әдістемелік талдауының логико-гносеологиялық деңгейінде жалпылама әлеуметтік педагогиканың толық күрделілігі мен мазмұнының байлығын көрсетеді.   

Технологиялық - (греч. өнер, шеберлік, икемділік) әлеуметтік педагогиканың білімінің әдістемелік  деңгейі. «Технология» түсінігін, сөздің қалыптасу ерекшелігіне байланысты, айқындаудың екі жолы бар.   

  Бірінші жолына сәйкес технология – бұл шеберлік, практикалық қызметтің өнері туралы ғылым. Бұл мәтінде әлеуметтік-педагогикалық технология – бұл болжамды әлеуметтік-педагогикалық мақсатқа жетудің өнері туралы ғылым. Ол әлеуметтік-педагогикалық технологияларлың ағымының заңдылықтарын; оларға әсер етуші факторларды; мақсатқа жету шарттарын оңтайландыруды зерттейді. Мұндай технологиялар теориялық-зерттеушілік сипатта болады.

Олардың ішінде бөліп көрсететіндер:

• теориялық әлеуметтік-педагогикалық технология – берілген жағдайларда әлеуметтік-педагогикалық мәселелерді шешуге қажетті оңтайлы әдістер, құралдар мен тәсілдер туралы ілім. Бұл технология нақты бір қызмет объектісіне қатысты белгілі бір жағдайда әлеуметтік-педагогикалық мәселелердің шешімдерінің нұсқаларын сипаттау, талдау, негіздеуде қолданылады. Теориялық әлеуметтік-педагогикалық технологиялардың мысалдары оқулық, оқу құралдары, оқу-әдістемелік құралдар, технологияны теориялық дайындау ретінде көрсетілген. 
• Зерттеу әлеуметтік-педагогикалық технология – арнайы ғылыми негізделіп жасалған, әлеуметтік-педагогикалық құбылыстарды, олардың құрауыш бөліктері мен көріністерін,  көріністерінің, дамуының динамикасын басқару бағытының мүмкіндіктері мен сапалық өзгерістерін танып білуге мүмкіндік беретін әдістеме. Ол әлеуметтік – педагогикалыө құбылыстың, көрінісінің динамикасының өзін ғана емес, сонымен қатар оның сапалы өзгерістерін жобалауды танытады. Бұндай технологиялар зерттеу бағдарламалары, зерттеу қызметінің, эксперименталды әзірлемелердің әдістері түрінде ұсынылады.

Екінші жолына сәйкес технология – бұл әлеуметтік – педагогикалық қызметтің ортаның  белгілі шартында адаммен немесе топпен жұмыс істеу кезінде болжамдалған мақсатқа жетуді қамтамасыз ететін маманның қолданатын әдістерінің, құралдары мен тәсілдерінің мақсатты бағытталған және ең оңтайлы тізбегі. Бұндай технологиялар қолданбалы сипатта қолданылады. Олар арнайы теориялық әзірлемелер негізінде немесе алдыңғы тәжірибе негізінде жасалады.

Олардың ішінде келесідей түрлері ажыратылады:

Жалпы типті практикалық технология – маманның ортаның белгілі шартында адаммен немесе топпен жұмыс істеу кезінде болжамдалған мақсатқа жетуді қамтамасыз ететін әдістер, әдістемелер, құралдар мен тәсілдердің қолданған, мақсатты бағытталған, жобаланған және жоспар бойынша жүзеге асырылатын, ең оңтайлы тізбекті әлеуметтік-педагогикалық қызметі. Технологияның бұндай типі нақты объектімен жұмыс істеу барысында әлеуметтік педагогиканың жалпы міндеттерін шешуде қолданады. Олар болжамдалған мақсатқа жетуді қамтамасыз ететін әлеуметтік-педагогикалық қызметтің кезеңдері, әдістер мен құралдарының сипаты ретінде кездеседі.

Бұндай типтегі  технологиялар әлеуметтік-педагогикалық  қызмет бағдарламасы, маманның әлеуметтік-педагогикалық міндеттерді шешу бойынша жұмыстар әдісі, жеке әдістер мен әдістемелік әзірлемелер түрінде кездеседі.

Жеке  типті практикалық технология - ортаның белгілі шартында адаммен немесе топпен жұмыс істеу кезінде болжамдалған мақсатқа жетуді құралды қамтамасыз ететін операциялар мен процедуралар, реттелген, жоба бойынша жоспарланған және тізбекті түрде жүзеге асатын әрекеттер. Бұл жағдайда әлеуметтік-педагогикалық технология оңтайлы тізбектілікті және болжамдалған мақсатқа жетуді қамтамасыз ететін жүзеге асыру ерекшеліктері түрінде кездеседі.

Әлеуметтік-педагогикалық  технологияның осы типі әлеуметтік педагогиканың жеке міндеттерін  шешуде қолдануы мүмкін. Ол жалпы әлеуметтік-педагогикалық  технологияның құраушы бөлігі болып  табылады. Осы технология мысалдарына маманның жеке әлеуметтік-педагогикалық мәселе мен міндеттерін шешу кезіндегі мамнның әрекет ету сценарийі жатады.

Әлеуметтік-педагогикалық  технологиялардың типтері өзара  байланысты. Олар бір бірін толықтырады, танымдық және практикалық қызметтің  алынғын нәтижелерін ары қарай дамытуға әсер етеді.

Мамандардың әр түрлі адамдар категориялары  – әлеуметтік педагогикалық объектілермен  жұмыс барысында жинаған арнайы әлеуметтік-педагогикалық зерттеулер мен практикалық жұмыс тәжірибе негізінде әлеуметтік-педагогикалық технологиялардың типтер банкін қалыптастыруға болады. Әрбір типтік технологиялар нақты әлеуметтік педагогиканың теориялық, зерттеулік, қолданбалы сипаттағы міндеттерін шешуге арналған белгілі клиенттер категориясына бағытталады.

Суъект позициясынан әлеуметтік-педагогикалық ақиқатты тану және бағалаудың әдістемелерінің негізі. Әлеуметтік-педагогикалық ақиқаттылықтың сапасын тану мен бағалау деңгейінде таным әдістемесін және әлеуметтік педагогиканың түрленуін ашатын маңызды құраушы болып аксиологиялық (греч.axios- құндылық, logos- ілім). Оның субъектісі болып әлеуметтік – педагогикалық тапсырыс пен оның жүзеге асуын қамтамасыз ететін не мемлекет, әлеуметтік-педагогилық қызметті және оның бағалауын жүзеге асыратын не маман табылады. Сәйкесінше, әлеуметтік педагогиканың аксиологиялық негіздерінің талдауын солардың позициясынан жүргізу керек.