Педогогикалық міндеттерді шешудегі педагогтың шығармашылығы

ЖОСПАР 

   КІРІСПЕ

   НЕГІЗГЕ БӨЛІМ

   1. Педогогикалық міндеттерді  шешудегі педагогтың  шығармашылығы

   2. Студенттерді педогогикалық тәжірибеге даярлау

   ҚОРЫТЫНДЫ

   Пайдаланылған әдебиет 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

   1. Педогогикалық міндеттерді шешудегі  тәрбиеші шығармашылығы

   "Педагогикалық  міндетер" ұғымының мәнін анықтаудан  бастайық. Әркімге бала жастан-ақ "міндет" сөзі түсінікті. Мектепте оқып жүрген кезде біздерге математикадан, физикадан, басқа да пәндерден есепті шешуге тура келеді. Педагогикалық қызметте әр алуан педагогикалық міндетерді шешуді қарастырады. Педагогикалық міндетерді дұрыс шешуді үйрену болашақ тәрбиешіге оңайға түспегенімен, өте қажетті, өйткені мұндай әрбір шешімнің өзі — күрделі, көп кезеңді творчестволық процесс. Творчествоның өзі міндетті қоюдан басталады. Өйткені педагогикалық міндетті есепті шығара алмайсын, әрі оқулықтың соңында оған жауап таба алмайсын. Осы бақылаулардың өзі педагогикалық міндеттерді қоюдың негізіне айналады. Сіздер педагогикалық міндеттердің таусылмайтын сан-алуан түріне мектептегі педагогикалық практикада кездесесіздер, әрі сонда жекелеген педагогикалық міндеттерді қоюдың немесе шешудің өте қолайлы мүмкіндіктеріне ие боласыз. Мысалы, сіздерге оқу жұмысына ықпалы жоқ, сабақтан ен-жар, үй тапсырмасын үстірт орындайтын балалар кездеседі. Мұндай оқушылармен жұмыс істегенде, оларды білмеген ынталандыру міндеті қойылуы мүмкін, егер де ең болмағанда бір баланың оқуы қанағаттанарлық бола бастаса, онда сіздің өте үлкен әрі пайдалы іс тындырғаныңыз. Педагогикалық міндет қойылғаннан кейін педагогикалық ықпал әдістерін жобалау кезеңі басталады, яғни мұгалім балалармен алдағы практикалық жұмысты жоспарлайды. Тәрбиешінің білімі тәжірибесі мен сезінуі, бала өміріне деген шын ықыласы, анық педагогикалық шешімді дұрыс қабылдауға жәрдемдеседі. Сан-алуан педагогикалық міндеттерді үш үлкен топқа бөлуге болады: стратегиялық, тактикалық және оперативтік.

   Стратегиялық  міндеттер — бұл ең ірі, ең үлкен  міндеттер, оны шешу тәрбиелеушілердің жеке басында, олардың өмірге, еңбекке бір-біріне деген қарым-қатынаста елеулі өзгерістер тудыруы тиіс. Мұндай міндетті шешу демек педагогикалық мұраттық белгілі бір шегіне жуықтау деген сөз.

   Стратегиялық  міндет тактикалық міндет жүейсі арқылы нақтыланады,  ал оны дәйекті  шешу  алға  қойылған  стратегиялық  ақсатты қамтамасыз  туі  иіс. Мәселен, саналы жұмыс істей отырып, класс жетекшісі тактикалық міндеттер қоюы мүмкін: оқушылардың оқу тапсырмасы мен қоғамдық тапсырмасын тиянақты орындауы, тәртіп бұзуға жол бермеуі т.б.

   Іс-әрекетті жоспарлаудан оны тікелей орындауға көшу—бұл тактикалық міндеттен оперативтік міндетке ауысу, яғни жедел түрде балалардың көз алдында солардың белсене қатысуымен шешілетін міндеттер.

   Міне  дәл осы арада тәрбиешіге күтпеген жағдайлар кездесетіні сөзсіз. Балалармен қоян-қолтық жұмыс істеуге әлі де жеткіліксіз, оған тағы да толып жатқан ерекше іскерлік қажет. А. С. Макаренко былай деп жазды: "Тәрбиеші ұйымдастырушы білуге, араласып, әзілдесіп, көңілді жүруге, ашулана білуге де тиіс". Ең бастысы-тәрбиешінің табысқа жетуі—іске творчестволықпен, әдеттегі үлгіден тыс қарауға, ойланып талғануға, жаңалықты іздестіруге, эксперимент жасауға әрдайым әзір болуында.

   Өзіңнің творчестволық  қабілетіңді  қалай  дамытуға болады. Ең әуелі айтарымыз,  ворчестволық қабілет әрбір адамда болады. Ол әсіресе балалық шақта, оның ойнауға, қиялдауға, бір нәрсені елестетуге тырысуы арқылы айқын көрінеді.

   Өнер  туындыларын толық, терең  қабылдауы  үшін белгілі бір  аярлық арнайы  білім  керек.  Өзің  қалаған  мамандық шығармашылығы ең алдымен  терең, әрі тиянақты білімді қажет етеді.

   Университеттің  кафедрасы менлабороториясындағы  ғылыми-зерттеу жұмыстарына, студенттердің ғылыми үйірмелеріне қатысу сізге ғылыми творчество процесіне ат салысуыңызға, жаңа нәрсе алуыңызға деген қуаныш сезім туады. Тәрбиешінің творчестволық қабілетін дамытуда педагогикалық практика ерекше роль атқарады.

   Жоғарғы оқу орнында оқыған әрбір кезеңде  педагогикалық процесті тікелей бақылаудың міндеттері, осы уақытқа дейін психологиялық-педагогикалық пәндерде оқып-үйренген теориялық материалдармен үйлесіп отыруы тиіс. Мұндай жағдайда бақылау неғұрлым мәнді , толық нәтиже береді, өйткені педагогикалық қызмет пен оқу-тәрбие процесінің меңгерілген заңдылықтарына сүйенеді. Тәрбиешінің оқушымен қарым-қатынас жүйесін үйрене отырып, студент бірінші кезекте осындай қарым-қатынастағы педагогикалық жеке басының көрінуіне, оның дербес ерекшеліктеріне назар аударуы тиіс. Бақылау нәтижесінде алынған материалдар педагогикалық талдаудан өтіп, оның өз тәрбиеші жұмысының алуан түрлі  әдіс амалдары мен формаларының нәтижелілігін қортындылауға мүмкіндік береді.

   Орыстың ұлы педагогі К.Д.Ушинский былай  деп жазды: «Педагогикалық тәжірибе дегеніміз не? Бұл тәрбиенің басынан кешкен тәрбиелеу факторының көптігі немесе аздығы. Педагогикалық  әжірибелікті былайша ұғыну, кейбір тәрбиешідер практикалық жұмыста мол тәжірибесі бола тұра, өзінің педагогикалық қызметінде ойдағыдай нәтижеге жетпеу себебін түсінуге мүмкіндік береді. Мұндай тәрбиешідер, әдетте оқушыларды саналы тәртіпке тәрбиелеу немесе оқушылардың өзін-өзі басқаруының жетілдіруі секілді міндеттер қояды.    Қазіргі кезде жүзеге асырылып жатқан жалпы білім беретін және кәсіптік мектеп реформасы тәрбиеші жұмысына қойылатын негізгі талаптардың бірі ретінде мектеп оқушыларының творчестволық белсенділігін қалыптастыру, олардың қабілетін жан-жақты дамыту міндеттерін қойып отыр. Соңғы жылдары озат педагогикалық тәжірибе көбінесе педагогикалық ғылымдардың «соңғы жаңалықтары» бойынша конструкцияланады десе де болады. Жекелеген тәрбиешідердің педагогикалы тәжірибелері тәрбиешідердің коллективтік тәжірибелеріне, олардың коллективтік ақыл-ойына қүйылады және де жоғарғы оқу орындарында кәсіптік даярлық процесінде оқыту мен тәрбиелеудің теориясы мен методикасы түрінде болашақ тәрбиешідерге беріледі.

   2. Студенттерді педогогикалық тәжірибеге  даярлау

   Мұндағы елеулі кезең педагогикалық практиканың  басталуы оқушылармен алғашқы дербес жұмыстар болып саналады. Бұл кезеңде, жоғарыда айтылғандай, психологиялық тұрғыда ғана назар аударуды қажет етпейді, тіпті студенттер өзіне сенімді болғанның өзінде, оқушылармен қалай жұмыс істеуді, алғашқы, күндері олармен практикалық жұмысқа арқалай кірісу керектігін жете білуі тиіс. Әрі қарай мұндай сауалдар басқаша қойылады: нашар оқитындармен, тәртіпсіздермен ұзартылған күн тобымен тұратын жерімен т.б. қалай жұмыс істеу қажет. Оқушылармен күнделікті практикалық жұмыс істеудің өзі-ақ қажетті тәжірибе жинақтаудың қайнар көзі болып саналады. Педагогикалық практиканың басты міндеттерінің бірі міне осында. Алайда, сонымен қоса педагогикалық практикаға даярлаудың белгілі бір жүйесі болады. Онда педагогикалық практикаға даярлаудың теориялық және практикалық жолдары мен  құралдары қарастырылады. 

   Әрбір теориялық курста педагогикалық  қізметтің мәнін белгілі бір шамада айқындайтын, сондай-ақ болашақ тәрбиешінің жеке басына қажетті сапарларды қалыптастыратын білім болады. Студенттің өз міндеті алған білім болашақ кәсіптік қызметіне неғүрлым ертеден пайдалана білуінде. Тіпті студенттердің жалпы ойын дамытуға арналған педагогикалық білімнің өзі де, түптеп келгенде болашақ педагогтің жеке басын дамытуға ықпал етуде. Ал нақты практиканың қызметі туралы, оқушылармен алдағы кездесу туралы сөз болғанда нақты басшылық нағыз көмек қажет.

   Мұндай  басшылыққа педагогикалық практикада даярлық оқу жоспарында және оқу практикасында көзделген "Мамандыққа кіріспе" курсының көпшілік бөлігі педагогикалық даярлыққа арналған. Бұл курсқа теориялық және практикалық сабақтар енгізіліп онда басқалармен қоса оқушылармен тәлім-тәрбие жұмысы, педагогикалық қарым-қатынастар туралы мәліметтер беріледі. Сондай-ақ мектеппен алдағы педагогикалық практика объектісімен танысады.

   Бірінші семестрде педагогикалық практика басталғанға дейін студенттердің ұйымдастырушылық іскерлікті және былайша айтқанда кейбір қолданбалы педагогикалық іскерлікті меңгеруіне мүмкіндігі болады: онша күрделі емес спорт ойындарын өткізеді, ертегі оқып береді немесе айтады, пионерлерге қабырға газетін безендіруге көмектеседі және т.б. Мұнсыз оқушы пионерлермен қарым-қатынас жасауы мүмкін емес. Осының барлығын институттағы қоғамдық кәсіп факультеттерінде оқып үйренуге болады және оқып үйрену керек те.

   Екінші  семестрде педагогика курсы, соның  ішінде тәрбие курсы оқыла бастайды. Осы курстың әрбір тақырыбының мектеп практикасына тікелей қатысы бар, демек, студент практиканттарға нақты көмек береді. Лабороториялық және практикалық сабақтарда осылайша нақты көмек көрсетеді. Іскерлік ойындар оқу процесін моделдеу, шағын сабақтар барысында нағыз бірақ педагогикалық жағдайлар талданады, оның мән мазмұнын студенттердің өздері айтуы мүмкін. Мұнда үйреншікті студенттік жағдайда практикада кездесетін нағыз ойыншылықтардың туындау себептері талданып, нақтылы оқу тәрбие міндеттерін шешудің неғұрлым тиімді жолдарымен құралдары таңдап алынады.

   Студенттердің педагогикалық практикасы оқу тәрбие процесінде маңызды роль атқарады. Барлық оқу жылының барысында оның өзі болашақ тәрбиешіді теориялық және практикалық даярлаудың арасындағы байланыстырушы буын бролып саналады. Ол оқытуды өмірмен байланыстыруға жәрдемдеседі, дамыған социолистік қоғамда мектепте қойылатын өскелен талапқа жауап беретін тәрбиешіді даярлауды қамтамасыз етеді. 

   3. Педагогикалық тәжірибе және  тәрбиеші шығармашылығы

   Сіздердің кәсіпке бастар алғашқа жолдарыңызда оның шығармашылық сипатын сезінудің, тәрбиешідердің ұжымдық еңбегімен жасалған "Педагогикалық қазынаны" игерудің жеке бағдарламасын белгілеудің зор маңызы бар. Шығармашылық дегеніміз не? Сөздікте бұл сұраққа былайша жауап береді: "Шығармашылық бұл іс-әрекет, соның нәтижесінде жаңа материалдың немесе рухани байлықтар жасалады." Педагогикалық еңбектің шығармашылық сипаты туралы не айтуға болады? Бүгінгі оқушылар ертеңгі жаңа қоғамның құрылысшылары. Өмірінің алдына енді ғана қойылайын деп отырған міндеттерді шешетін адамды бүгін даярлау тәрбиешідердің жауапты міндеті. Ол жедел дамып келе жатқан қоғам қажеттілігін алдын-ала көре білу, оның алдындағы уақытта еңбек адамына, бүгінгі мектеп партасында отырғандарға қоятын талабын көре білуі тиіс. Адамның бүкіл әлемге, басқа адамдарға, өз еңбегіне деген коммунистік көзқарасын қалыптыстыру — ол жасайтын ең басты рухани байлық. Тәрбиеші осы күрделі міндетті іс жүзінде шеше отырып, жаңа шешімдерді іздестіруге, жаңа міндеттерді қоюға, жұмыстың стандартсыз әдісін қолдануға үнемі әзір болуы тійс. Педагогикалық шығармашылықтың басты белгісі — міне осында.

   "Педагогикалық  міндеттер" ұғымының мәнін анықтаудан бастайық. Әркімге бала жастан-ақ "міндет" сөзі түсінікті. Мектепте оқып жүргенде біздереге математикадан, физикадан, басқа да пәндереден көптеген есепті шешуге тура келеді. Кез келеген есепте бастапқы деректер мен сұрақтардың жиынтғы болады, осы сұрақтарға белгілі заңдылықтарды қолдана отырып жауап беруге тура келеді. Есепті шешу нақты осы жағдайда "жұмыс істейтін" заңдылықтарды іздеуге және оны есептің нақты шарттарында қолдануға негізделген. Педагогиқалық қызмет те әр алуан педагогикалық міндеттерді дұрыс шешуді үйрену болашақ тәрбиешіге оңайға түспегенімен, өте қажетті. Өйткені мұндай әр бір шешімнің өзі- күрделі, көп кезеңді шығармашылық процесс.

   Шығармашылықтың өзі міндетті қоюдан басталады. Өйткені

   педагогикалық міндетті есептеп шығара алмайсың, әрі оқулықтың соңында оған жауап таба алмайсың. Балалармен қарым-қатынас жасау, олардың оқу жұмысы мен өнімді еңбегін, қоғамға пайдалы іс-әрекеті мен көңіл көтеруін ұйымдастыру арқылы тәрбиеші олармен тікелей бірлесіп әрекет етіп, еңбекке, білімге, жолдастарына, метепке деген көзқарасын, мінез-құлқы мен қылығын ойлауы мен ерік жігерін танып біледі.

   Осы бақылаулардың өзі педагогикалық  міндеттерді қоюдың негізіне айналды. Сіздер педагогикалық міндеттердің таусылмайтын сан алуан түріне мектептегі педагогикалық практикада кездесесіздер, әрі сонда жекелеген педагогикалық міндеттерді қоюдың және шешудің өте қолайлы міндетеріне ие боласыздар. Мысалы, сіздерге оқу ықыласы жоқ, сабақта енжар, үй тапсырмасын үстірт орындамайтын балалар кездеседі. Мұндай оқушылармен жұмыс істегенде, оларды білімге ынталандыру міндеті қойылуы мүмкін, егер де ең болмағанда бір баланың оқуы қанағаттандырарлық бола бастаса, онда сіздің өте үлкен әрі пайдалы іс тындырғаныңыз.

   Педагогикалық міндетті дүрыс қою үшін тәрбиелеушілердің  жақсы танып білуің өз қызметіңнің нақты белгілей алуың қажет. Әрбір тәрбиешінің тек өзіне ғана тән «педагогикалық міндеті» болады, бұл оның оқушысының өмірі.

   Педагогикалық міндет қойылғаннан кейін педагогикалық  ықпал әдістерін жобалау кезеңдері басталады, яғни тәрбиеші балалармен алдағы практикалық жұмысты жоспарлайды, мұндайда оның басты көмекшісі - педагогиканы, психологияны, оқыту және тәрбиелеу методикасын білу. Шығармашылықпен жұмыс істейтін тәрбиеші жаңа әдеттен тыс шешім қабылдауға, іс-әрекеттің барлық жағдайын барынша толық пайдалануға балалардың мүмкіндігі мен қажеттігін ескерге тырысады.