Аутотренинг

   Аутотренинг. Джаңбырова Күлән Төреханқызы Шымкент қаласы №7 Қ.Сыпатаев атындағы техникалық мектеп-лицейінің педагог-психологы.

   Аутотренинг

   «Тұлғаның өзіне сенімділігін психологиялық дайындау»

   Мақсаты: Өзі туралы ойын дамыту, комуникациялық іскерлікті жетілдіру, сенімді сезіну үшін тұлғаны психологиалық күйге келтіру.

   Ыңғайлы отырыңыздар. Өз денелеріңізді  сезініңіздер және бос ұстаңыздар.

   Дене  демалады, ал сана-сезім сергиді. Аспанға  қарап отырмын деп ойлаңыз-дар. Ішіңізден. Аспанды сезініңіз. Табиғат көркемділігін байқадыңыз.Айналадағы шуылдаған құстардың  шырылдаған дауыстары неткен керемет!

   Кенеттен, сіз бір әсем әуенді естисіз! Әуен бағытына қарай ұмтыламыз.Сіз орман  ішіне қарап зәулім сарайды байқайсыз. Зәулім сарайдың  жартылай ашыл-ған есігінен әсем әуен естіледі.

   Сіз зәулім сарайдың ішіне кіресіз. Айналаңызды  қоршаған  төрт қабырғада  көркем де керемет суреттер. Сол көркем суреттерді  көру үшін сіз әр қабырғаны жағалап, ұстап көресіз.Айналаңыздағы қоршаған төрт қабырғада  көркем де кере-мет суреттер. Сол керемет суреттерді көру үшін сіз әр қабырғаны  жағалап өтесіз. Ол суреттерде сіздің қиял-ойларыңыз бейнеленген. Бірінші қабырғаға.., екінші қабырғаға..., үшінші қабырғаға..., төртінші қабырғаның соңында  сіз аппақ, әрі жұмсақ демалатын жерді байқайсыз. Кенеттен, шаршағаныңызды  байқайсызда,  сол жерге демалуға жатасыз. Өз денелеріңізді көз алдыңызға елестетесіз... басыңыздан бастап, аяғыңыздың ұшына дейін... енді керісінше аяғыңыздың ұшынан басыңызға дейін.

   Сіздер  демалыңыздар, жеңілдеңіздер, жай ғана тұрып, осы бөмеде ҰБТ-ға байланысты өз қорқынышымызды, үрейімізді, сенімсіздігімізді, барлық кері әсер-лерді  тастап артқа қарамай  есіктен шығып, жауып кетеміз.

   Сіздер  көңілді қайратты, қажырлысыздар.

   Ешқашан жүректілік пен оптимизімді жоғалтпаңыздар! Табанды және қайрат-ты болыңыздар!

     Мен сіздерді барлық өз қабілеттеріңізді  қазір де, ертең де  және одан кейінгі күндердеде үнемі, жігерлілікпен дамытуларыңызға дем беремін... Сіздің басыңыз мықты ақылды болғанын сезініңіз және солай деп ойлаңыз. Сезініңіз-сіз сергексіз! Сіз ештенеден қорықпайсыз! Сіздің күшіңіз көп, қайратты, өзіңізге сенімдісіз! Сізде бәріде болады.!

   Сіз үлкен шыдамдылықтың арқасында  жақсы оқисыз, көңіл күйіңіз жақсы, орындалмай қалған жұмыстың орнын тезірек  толтыруға ынтызарсыз.

   Сіз ойыңыздың  айқындылығының артқанын, көңіл күйіңіздің  жақсарғанын,  сезгіштігіңіздің  жоғарлағанын сезініңіз.

   Өміріңізге  жаңа күштердің қосылғанын сезінесіз. Сізде бәрі алда! Сіз талант-тысыз! Сізде бәрі де болады!

   Сіз қайтадан табиғат аясындасыз. Шексіз аспан... Ораламыз.

   Тамаша... Жұмысымызды аяқтаймыз. Сіз өзіңіз туралы ойыңызды аяқтаға-ныңызды, өзіңіздің демалғаныңызды сезінген кезде  көзіңізді ашыңыз.

   Сонымен әркім қашан көзін ашқысы келсе, сол кезде көзін ашады.

   Сабақтың  тақырыбы: «Өзін-өзін тану» тренингі. 

   Мақсаты: «Тұлғалық қасиетті білу». 

   

1. «Менің  есімім» атты жаттығу.

   Жаттығу танысу үшін жасалынады- әркім кезекпен өз атын атап, есімінің бас әріпінен басталатын сөз айтады. Мысалы: Сандуғаш сникерс, Әсел әлем т.б. 

   

2. «Сіздің көңіл-күйіңіз  қандай?» 

   Қажетті заттар: түрлі –түсті қағаздан жасалған фигуралар, маркер.

   1а)  Интерпритация 

   Қызыл қуанышты көңіл-күй

   Алқызыл-ұнамды көңіл-күй

   Сары-жағымды  көңіл-күй

   Көк- суық көңіл-күй

   Қоңыр-қиналған қиналған көңіл-күй

   Күлгін-алаңдаушы  көңіл-күй 

   Қара-күш  қуаттың төмендеуі 

   Ақ  –анықталмаған көңіл-күй.

    2а) Әр оқушы  өзіне ұнаған  түрлі түсті фигураның біреуін  таңдайды.

   Қағаздың  артына сол түске байланысты жазылған интерпритацияны  оқиды. Мысалы: Алмас  қызыл түсті таңдаса, онда Алмастың көңіл-күйі өте қуанышты күйде екенін білуге болады. 

   

3. « Әнмен  бой сергіту».

   Жүргізуші танымал 3-4 ән аты жазылған  қағаз  таратады. (Әр әнге сондай қағаз саны тең келеді) Қатысушылар өзіне  тиген ән әуенін  жүріп ыңылдап  салады. Ойынның міндеті өзі сияқты ән әуенін салып тұрған адамды іздеп  тауып, қосылуы түптеп келгенде  осындай үш не төрт топ құралады. Мысалы: Азамат бригаданың әуенін салып  тұрса Хадиша  өз әуенін естіп  Азаматпен бір топты құрайды. 

   

4. «Мимикалық  ситуация».

   Қатысушылар үш топқа бөлінгеннен кейін олардың  топ басшылары  ортаға шығып карточканы таңдайды. Онда «Махаббат», «Бұзықтық», «Қызығушылық», тақырыптар берілген.Әр топ өз тақырыптарына  байланысты мимика, панто-мимикалық ситуация құрайды. Қалған екі команда олардың басты  тақырыбын табады. 

   

5. «Автопортрет».

   Ф. Бернстің «Афтопортрет» әдістемесі арқылы тұлғаның қасиетін анықтау.

   Қатысушыларға дәптер, қалам беріледі. Олар өздерінің  автопортреттерін салады. Нәтижесін  психологтар талдайды.

   Қажетті заттар: дәптер, түрлі-түсті қаламдар, медитациялық музыка. 
 

   

6. «Ақ тілек  » 

   Шардың  ішіне түрлі тақырыпқа байланысты тілектер жазылады.

   Қатысушы  оқушылар өзіне ұнаған шарды таңдап алып, оны жарады. Шар ішіндегі тілекті  оқиды. 

   Тренинг соңында әр қатысушы өз ойын біледі. 
 
 

   2.2 Кикілжің жағдайларын болдырмау, алдын-алуға арналған

   түзету-дамыту жаттығуларының кешені 

         Мектеп мұғалімдеріне арналған  тренинг олардың бойындағы мынадай маңызды сапаларды: кәсіби іс-әрекеттердің эффективті индивидуалды стилін қалыптастыру; оқушылармен, олардың ата-аналарымен, мектеп басшылығымен, әріптестерімен  сонымен қатар өз отбасы мүшелерімен ойдағыдай қарым-қатынас жасай алуын қалыптастырып, дамыту үшін қажет. Тренинг тағы мынадай қаси-еттерді: балаға позитивті қарым-қатынас, бастауыш мектеп оқушысын эмоция-налды қабылдау, олармен тілдесудің коммуникативті амалдарын дамыту, өзін-өзі регуляциялаудың эффективті тәсілдерін қалыптастыруға көмек береді.

       Бастауыш сынып мұғалімдерімен  өтілетін психологиялық практикалық  сабақ бағдарламасы психолог  жұмысындағы арнайы психологиялық  көмек беру-дің екінші этапы болып табылады. Бұл жерде сабақтың негізгі бөлімінде өтілетін жаттығулармен ойындарға сипаттама берілген.

                       

   «МҰҒАЛІМ-МЕКТЕП»  циклы

   «Қалаймын – Істей аламын – Қажет» жаттығуы.

       Жаттығу мақсаты:  Мұғалімнің қажеттіліктеріне және өз армандарына сенімін бекіту және белсендіру, дүниетанымын кеңейту және дамыту, педагогиклық  іс-әрекетінің стилінің индивидуалды эффективті түрін табу.

      Мұғалімдер тобын жарты шеңбер  тәрізді етіп отырғызамыз, жарты  шеңбер алдына екі орындық  қоямыз. Ортаға қалаулары бойынша  екі мұғалімді шығарып орындыққа  отырғызамыз. Олардың біреуі- тыңдаушы,  екіншісі – сөйлеуші бола-ды. Соңғысы психолог ұсынған басы  берілген үш сөйлемді аяқтайды. Мысалы, « Мен өзімді сенімді  сезінгім келеді ». 

      Берілген сөйлемнің аяғы спонтанды  және тікелей болуы маңызды.  Адам не ойлағанын, есіне не  түскендігі жайлы айтады. Одан  кейін үш сөйлемнің қайсысы  сенімдірек айтылғандығын, сөйлемнің  индивидуалдығы сезілгендігі  жайлы  талқылау жасаймыз. Алдымен бұл  сұрақтарды тыңдаушыға қоямыз, содан  кейін бүкіл топтан сұраймыз. Сөйлеушінің интонациясы, оның  бет әлпетінің қимылы, жестіне  және т.с.с. назар аударылады.

      Әдетте басым көпшілігі әйелдер  болып келетін аудиторияда «Мен міндет-тімін» принципі бойынша өмір сүретіндігі анықталады. Көбінде өз армандары мен қажеттіліктерін (мен қалаймын) жүзеге  асыруға уақыты да, күш қуаты да жет-пейді. Психолог жан саулығы мен оптимизмді сақтау үшін «өзіме арналған өмірге» азғантай болса да, уақытын бөлу керектігіне сендіруге ұмтылады.

        Мұғалімнің іс-әркетіндегі кәсіптік  стилінің индивидуалдық тәсілін  іздеуге байланысты сұрақтар  талқыланады. Психолгқа мұғалімнің  мектептегі жүріс-тұрысы, басқа мұғалімдермен,  оқушылармен қарым-қатынас мәнері  тек педагогика мамандығына қабылданған  іс-әрекет нормаларының негізінде  ғана қалыптаспай, оның жеке  индивидуалдық ерекшеліктерінің  негізінде де қалып-тасатындығын  көрсете алу маңызды. Кейбір  мұғалімдер қарым-қатынаста қатал  және құрғақ басқа біреуі-эмоцияналды  болып келеді. Өз-өзінізден бас  тартпай индивидуалдық ерекшеліктеріңізге  сай келмейтін рольді ойнағанда  мүмкіндігінше мамандыққа белгіленген   барлық шектеулер мен шекараларды  тауып толығырақ жүзеге асыруға  тырысуыңыз маңызды. 

       

   « Менің  мамандықтағы  образым » жаттығуы. 

       Жаттығудың мақсаты:  кәсіптік іс-әрекет стилінің индивидуалдық эффек-тивті тәсілдері мен шараларын іс-жүзінде өтеу ( отработка. )

      Мұғалімдер шеңбер құрып тұрады. Психолог топтың әрбір мүшесіне алдарында оқушылар тұр деп елестете отырып сәлемдесуді ұсынады. Мысалы,  « Сәлеметсіндерме балалар! » Бұл жерде фразаны жестпен, позамен, бет әлпет қимылымен қуаттауға болады. Топ мүшелерінің барлығы сәлемдесіп болғаннан кейін жалпы талқылау өткізіледі. Сәлемдесудің қайсысы ашық және мейірімді, кімнің фразасы белсенді іс-әрекетке эффективті стимул болды, мұғалімдер бала позициясынан өз әсерлерімен бөліседі.

        Бұл жаттығуда жеке индивидуалдық  іс-әрекет стилін табуға көмектесу  үшін әрбір қатысушымен кері  байланыс орнатылады. Айта кететін  жай, бұл проблема мектепте  енді жұмыс жасай бастаған  жас мамандар арасында ғана  актуалды емес. Көп жылдар бойы  мектепте қызмет етіп, дағдылары  қалыптасқан, жұмыс істеуі автоматтандырылған  мұғалімдер арасында да қажет.  Олар өздерінің кәсіби шаралар  арсеналын кеңейтіп, жанарту үшін  маңызды. Бұл жерде жекелік  индивидуалдығын басу ізімен  емес, өзіндік «Мені» мен кәсіби мүмкіндіктерін ашудағы үлесімділік пен толық жетілуіді табу.

         

   « Баға » жаттығуы. 

       Мақсаты: Оқушыларды бағалаудағы өзара  әрекеттесудің эффективті ком-муниктивтік амалдарын өндіру.

      Топ шеңбер құрып тұрады, әрбір  қатысушы бір позитивті және  негативті баға айтуы қажет.  Алдымен негативті баға айтылады, мысалы, «отыр екі».

   Әркім бұл фразаны айтуда өз сөздерін, интонациясын, мәндерін қолдануға мүмкіндік береді. Талқылауда  алдынғы жаттығуда ұйымдастырылғандай топ мүшелері оқушы позициясынан сөйлейді. Психолог мұғалімге оқушыға негативті баға қойған кезде оған өзіндік жеке қарым-қатынасының көрініс табуын және тәрбиеленушінің жақсырақ оқуға мүмкіндігі  барына сенім білдіру керектігін көрсетеді. Негативті бағаны мынадай фразада айтуға болады: «Өте өкінішті, Анар бүгін саған нашар баға қоюға тура келіп тұр, сен өте қабілетті қызсың, жақын күндері өзінің екінді жөндейтіндігіне сенімдімін».

       Оқушыны позитивті бағалағанда  да баланың жетістігіне шынайы  қуанышы мен психологиялық қолдаудың  жаңа формаларының кәсіби амалдарын  жетіл-діруге болады. Мысалы, позитивті  баға қойған кезде  позитивті  баға қойғандағы фраза төмендегідей  болуы мүмкін: «Жарайсың, бүгін сені бес деп бағалаймын, ары қарай осылай оқуынды жалғастыра бер».