Білім негізі - бастауыш мектеп

    Оқу материалдарын талдау қорытындысында туындайтын сабақтың мақсаттары, мұғалімге оқу әдісін, мұғалім мен оқушының іс-әрекетінің түрін оқыту әдістері, олардың ең қолайлы түрін таңдау «Арнаулы орта білім» журналының 1990 ж. №4 санында жарияланған педагогикалық ғылымдар кандидаты П.Б.Олейниктің мақаласында кеңінен қамтылған.

    Сабаққа дайындық негізгі оқулықпен танысып  қоюмен шектелмеуі тиіс. Мұғалім материалды білуі, кеңінен, тереңінен түсінуі  қажет. Бұл оған сабақты басқаруға, материалды оқулықтағыдан басқаша  түсіндіруге, оқушылардың танымдық және ақыл қабілеттерін белсендетіп, өз беттерімен шығармашылық жұмыс істеуге үйретуге, тапсырманы ілгерілеу әдісімен беруге мүмкіндік береді. Ал бұл өз кезегінде сабақта қолданылған әдістемелердің нәтижелілігі туралы тұжырымдауға мүмкіндік береді.

    Мұғалімнің  шеберлігі, біріншіден, сабаққа дайындығы мен жаңашыл әріптестерінің тәжірибесін пайдалана алуымен тікелей байланысты. Ол үнемі және мақсатты түрде өз білімін, өз тәжірибесін жұмыстың жаңа тәсілдерімен толықтырып отыруы керек.

    Мұғалімнің  сабаққа дайындалуы, педагогикалық  еңбегін Ю.А.Львова нақты сипаттап көрсеткен. Ол мұғалімнің сабаққа дайындалуына көмектесетін, педагогтың шығармашылық жұмысын ұйымдастыратын ұтымды ұсыныстар жасады:

1. Бағдарламаның осы сабаққа қатысты бөлімін ұғына оқы.
2. Осы бөлімнің материалдарын, тақырыптарын, сұрақтарын оқып біл.
3. Осы сабақта неге жетуім қажет деген сұраққа жауап бере отырып, сабақ мақсатын жаз.
4. Осы топтық ұжымды көз алдына елестетіп, жеке оқушыларды еске ал. Олардың психологиясын ойша еске түсіріп, педагогикалық түрлену өнерін қолдана отырып, олардың алға қойған мақсатқа жету жолдарын белгілеуге тырыс.
5. Осы материалға және осы оқушыларға тиімді әдістемелік тәсілді таңдап ал.
6. Таңдалған әдісті өз мүмкіншілігіңмен салыстыр, сабақтағы өз іс-әрекетіңді ойша салмақта.
7. Сабақ құрылымын ойластырып, «тапқаныңның» барлығын жоспар-конспектіге жаз.
8. Көрнекі және оқу құралдарын дайында, тексеріп, реттеп, әзірлеп қоюды ұмытпа, приборлар мен жабдықтарды, есептеу техникаларының дұрыстығын жұмыс үстінде тексер. Көрнекі құралдарды көрсету тәртібін ойластыр.
9. Қойылған мақсатқа жетуге көмектесетін көрнекіліктерді көзбен шолу құралдарын ғана қолдану қажет. Егер олар көп болса, оқушылардың назары соған ауады.
10. Жоспардың негізгі тұстарын қайтала (оқу материалының).
11. Өзіңнен сұра:

- Сен  сабаққа дайынсың ба?

    Бұл ұсыныстардағы педагогикалық іс-әрекеттер тиімді, өйткені осылардан сабақ туындайды, сабақты ойластырудың үлкен шығармашылық еңбек екендігі айқындалады. Ал осыған сабақтың тиімділігі мен нәтижелілігі байланысты.

    Сабақты талдау

    Көбіне  сабақты талдау алға қойылған мақсаттардың дұрыстығын, оқушыларды қорыту және тәрбиелеу тәсілдерінің тиімділігін, олардың кеңестік дидактика көзқарасына, мазмұны мен мақсаттарына, оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай болуын бағалаудан басталады. Сосын идеялық және оқытылатын пәннің ғылыми-теориялық (немесе материалдық) деңгейі, пәнаралық байланыстардың қолданылуы, ғылыми-техникалық өрлеудің заманға сай деңгейін ашып көрсету, өмірмен байланысы қаралады. Содан соң сабақ құрылымы, оның ұйымдастырылуы, уақыттың ұтымды қолданылуы қаралады. Мұғалім әр түрлі білім көздерін (оқулық, үкімет, ғылыми құжаттар, саяси-қоғамдық, техникалық, анықтамалық әдебиет, тізбелер, үлгілер, кестелер, оқытудың техникалық құралдары т.б.) қолдана отырып, өтілген материалдың терең де мықты ұғынылуына қол жеткізуі керек, оқушылардың ой-санасын оятып, ынталандырып, оларды өз беттерімен жұмыс істеуге үйретуіне ерекше көңіл бөлу қажет. Сабақта қолданылған оқу-көрнекі, есептеу құралдарының тек көрсетуге пайдаланылғанын немесе оқушылардың өз беттерімен жаңа тұжырымға келіп, білімді алу көзі болғандығын талқылау да маңызды болып табылады.

    Сабақты талқылауды келесі үлгімен жүргізуге  болады:

1. Сабақ туралы жалпы мәлімет: күні, топ, мұғалімнің аты-жөні, оқытылған пән, сабақтың өткізілу орны, мұғалімнің оқушыларға сабақ мақсаттарын хабарлауы, қатысу мақсаты.
2. Сабақтың құрылымы мен түрі: бағдарламаның мазмұнына және ғылымның даму деңгейіне сай келуі, оқушылар дүниетанымының және идеялық-саяси бағдарламаларының қалыптасуы, оқу материалының заманмен, жергілікті материалдармен, оқушылардың өмірлік тәжірибесімен сай келуі, пәнаралық байланыстардың қолданылуы, оқушылардың ой-өрісін қалыптастыру және дамыту, дидактикалық материалдарды қолдану, білімді жалпылау және жүйелеу, оқу процесін педагогикалық басқару тәсілдері.
3. Оқыту тәсілдері мен әдістері: қолданылған әдістер жүйесі, олардың үйлесімділігі, материалдық мазмұнына, сабақ түріне, оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай келуі, оқыту және тәрбиелеу мақсаттарының орындалуына қолданылған әдістердің сәйкестігі, сабаққа қойылатын негізгі талаптардың орындалуы (тәрбиелік, дидактикалық, психологиялық, санитарлық-гигиеналық), көрнекі құралдар мен ток пайдаланудың қажеттілігі; оқушылардың өз бетінше танымдық және шығармашылық белсенділіктерін арттыру жолдары; оқушылардың қисынды ойлау, байқағыштық қасиеттерін дамыту; өздік жұмыстардың түрлері мен алатын орны; ұғыну процесін басқару үшін кері байланыс орнату тәсілдері, өз-өзін бақылау әдістерін қалыптастыру; оқушыларға тапсырмаларды өз ерекшеліктері мен дайындық деңгейіне қарай жекешелеп беру; оқушылардың білімін бағалау; үй тапсырмасының көлемі.
4. Оқушылардың іс-әрекеттері: оқытылатын материалды белсенді шығармашылық ұғыну үшін оларды қызықтыру, ынталандыру және тәртіп сақтаулары.
5. Мұғалімнің іс-әрекеттері: жұмыс кезіндегі педагогикалық ұстамы, сарын, стиль, байқаушылық, тапқырлық, тіл мәдениеті, мұғалімнің оқушылар алдындағы беделі.
6. Сабақ қорытындысы, тұжырымдар мен ұсыныстар. Мақсатқа жетуі, жоспардың орындалуы, оқытудың белсенді түрлері мен әдістерін қолдануы, оқушылардың ұжымдық ойлану қызметін ұйымдастыру, білімнің көлемі мен сапасы, сабақтың тәрбиелік, оқыту, дамыту мәндері, басқа мұғалімдердің тәжірибесіне енгізуге болатын жаңалықтар.

    Оқушылар  тәжірибелік дағды алатын сабақтарды талдау үшін жоғарыда айтылғандарға  қоса келесі жағдайлар ескерілуі  қажет:

1. Берілген жұмысты орындау үшін оқушылардың жұмыс орнының дайындығы (қажетті жабдықтармен қамтамасыз етілуі).
2. Кіріспе нұсқаулықтың сапасы және толықтығы, оны оқушылардың қабылдауы. Оқушылардың теориядан алған біліміне сүйену.
3. Мұғалімнің сабақтағы іс-әрекеті (нұсқауды талдау, тәжірибені өткізу тәртібі мен жүйелілігінің нұсқауға сай келуі, тәжірибелік әдістерге жаттығулар орындау, нақты бұйымдар жасау, оқушылардың орындалатын жұмысты түсігніп орындауы, техника қауіпсіздігінің сақталуы, байқау қорытындыларын жазу, әдеттегі қателерді жөндеу, оқушылармен жеке жұмыс істеу, қорытындылау және т.б.).
4. Оқушылардың іс-әрекеттері (белсенділігі, тәртіп және жұмысты орындау жүйелілігі жөніндегі нұсқаудың сақталуы, техника қауіпсіздігі ережелерінің сақталуы және т.б.).
5. Мұғалімнің қорытындылау нұсқаулығы, оқушы өз бетінше орындаған жұмыстар, қателіктерді көре білуі, олардың себебі, олардың алдын алу және жөндеу жолдары.

    Кез келген сабақты талдау кезінде оның танымдық мағынасын ғана емес, сонымен  бірге тәрбиелік жағын да көрсету  қажет, өйткені болашақ маман бойында келесі қасиеттерді тәрбиелеу керек: жұмыста ұқыпты болу, нақтылық, жылдамдық, жұмыс орнындағы жинақтық, жабдықтарға жанашырлық.

    Сабақты талдаудың бұл үлгісін толығымен  немесе жартылай, түрін өзгертіп те қолдануға болады. 

    Сабақ – оқытудың негізгі  түрі 

    Оқыту жүйелері

    І. Сыныптық-сабақтық жүйе

    Сабақ түрлері:

1. Жаңа білім беру сабағы.
2. Құрастырылған сабақ
3. Білімді, дағдыны, ептілікті жүйелеу (қорытындылау) және қайталау сабағы.
4. Бақылау – есепке алу сабағы.
5. Тәжірибелік сабақ.
6. Кино сабақ.
7. Саяхат сабақ.
8. Конференция сабақ.
9. Пікірталас сабақ.
10. Іскерлік ойын сабағы.
11. Жарыс сабақ.
12. Не? Қайда? Қашан? Интеллектуалды ойын түріндегі сабақ.
13. «Емтихан» - іскерлік ойын сабағы.
14. Өндіріс орнында өткізілетін сабақ.

 

    ІІ. Лекциялық-семинарлық жүйе

    Сабақ түрлері:

1. Лекция.
2. Семинарлық сабақ.

 
 
 
 
 

Оқыту әдістері: 

1. Репродуктивтік  әдіске сай көрнекі түсіндіру.
2. Проблемалық жағдай, оқушылардың өзіндік жұмысы арқылы.
3. Студенттердің өзіндік жұмысы. Келелі мәселелерді қозғай отырып, әңгімеге тарту арқылы лекция өткізу.
4. Проблемалық мәселе тудыра отырып, әңгіме өткізу, репродуктивтік және тәжірибелік әдістерге сүйене отырып түсіндіру.
5. Сараптау, синтез, салыстыру арқылы жалқыдан жалпыға және жалпыдан жалқыға өту әдістерін қолдану.
6. Мұғалім ерекше орын алатын ақпараттық-өткендеу әдістері (кеңес, әңгіме, лекция, түсіндіру).

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Бастауыш  сынып мұғалімдерінің шығармашылық

ТАҚЫРЫБЫ:

1. Оқушыны жетілдіру.
2. Ұлттық тәлім-тәрбие беру жағдайы.
3. Оқушыларды сауаттылыққа үйретуде ұлттық ойынның рөлі.
4. Математика сабағын литерациялау әдісімен оқыту.
5. Оқытуда экологиялық білім берудің ерекшеліктері.
6. Сабақтарда халықтық педагогика элементтерін қолдану.
7. Оқушылардың шығармашылығын дамыту.
8. Ана тілі сабағында оқушының тілін дамыту.
9. Балалардың сөздік қорын дамыту.
10. Сабақта ойын элементтерін қолдану.
11. Мәтінді түсініп оқуға үйрету жолдары.
12. Оқушы деңгейіне қарай дамыта оқыту.
13. Жаңа технологияларды енгізе отырып, оқу әрекеттері арқылы балалардың ойын дамыту.
14. Оқушылардың шығармашылық қабілетін арттыру.
15. Оқушылардың жазба тілдерін дамыту.
16. Бастауыш сыныпта дамыта оқыту қағидаларын пайдалана отырып, балалардың танымдық қабілеттерін арттыру.

 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

 

Сабақты  талдау 

1. Сабақтың  үш мақсатының орындалуы.

а) білімдік мақсат –  нақты тақырып  бойынша.

ә) тәрбиелік мақсат – тәрбиенің кешенді  берілуі немесе бір тәрбиенің ерекше көрінуі.

б) дамытушылық мақсат – баланың іс-әрекетте белсенділігінің  артуы.

2. Сабаққа қойылатын 6 талаптың орындалуы.
3. Сабақтың түріне қарай құрылымдық сәттердің жүзеге асуы.
4. Сабаққа қатысушының арнайы тақырыбын бақылауы.

 
 
 
 

 

 

Дамыта оқыту жүйесінде

сабақты талдау үлгісі 

1. Сабақтың  дидактикалық түйіні – оқушының жаңаны ашу әрекеті. Олар бақылайды, талдайды, салыстырады, топтайды, үйлестіреді.
2. Балалар сабақта не істеді, шын ниетімен еңбектенеді ме? Жұмысқа барлық оқушының тартылуы.
3. Жаңа білімді меңгерту жұмысы мен баланы дамыту жұмысының біріктіріле жүргізілуі қалай жүзеге асты? Бала ойына шектеу қойылмады ма?
4. Сұрақтардың қойылуы, мазмұны.
5. Іздену, бірге іздену әрекетінің ұйымдастырылу жайы. Өзара түсіністік, сөйлесу, тілдесу жайы.
6. Балалардың сабақтағы жай-күйі:

• танымдық сипаты /қызығушылықпен, білімді баға үшін емес, қажеттілігін түсіне меңгеруі/;

• сабаққа ақыл-ой ғана емес, сезімінің де қатысуы. Қабылданған білімге сену, көзін жеткізу.
• Танымның сезіммен бірігуі. Сезімге әсер еткен дүние жақсы қабылданатынын ескеру.

7. Қайталау қалай жүрді? Қайталанған сайын жаңа білім қосылып отырды ма?

8. Сабақтың икемді түрі. Жоспармен емес, балалар арқылы жұмыс істеу.
9. Мөлшерді сақтай отырып, жоғарғы қиындықта оқыту.
10. Оқушының бұрынғы біліміне сүйену.
11. Мұғалімнің бүкіл жұмысының баланың білімді жете түсінуіне бағытталуы.
12. Білімді меңгеру жағдайын үнемі ескеріп отыру.
13. Оқушы мен оқушының, мұғалім мен оқушының пікірлесуі. Пікірлесу мазмұны үшін баланы кемсітпеу.
14. Тәрбиенің білінбей, жанама жүруі. Білім, даму және тәрбиенің бірлігі.
15. Сабақтағы мұғалімнің тұлғасы. Мұғалімнің таңдану сезімін оятуы, жетістікке қуануы, сананың алғашқы өсу қадамын мадақтауы т.б.
16. Мұғалімнің сырт бейнесі.