Каспий

   Туркменбашинскомға  парасатпен экологиялық проблемамен  мўнай өңдейтін зауытта, Уфринской қайта тиейтін мўнай база, түрікмен теңіз пароход шаруашылығында жјне бөлектерді учаскелерде жағалық жолақтар шығанақ Туркменбашинскогосы мўнай өнімдерімен жер астылық сулардың ластану жјне топырақтарды келеді. Каспииде су көтеруімен осымен орайлас, жјне ақырғы жиыныда теңізге тигізеді.

   Ластайтын заттардың түсу орындары өзен ағындармен 90% шоғыралған Каспиимен солтүстікте, өнеркјсіпті ағындар уақытқа тураланған, ереже сияқты, ауданға түбек Апшеронскогосы, ал Каспиймен оңтүстік жоғары ластану байлаулы нефтедобычей жјне қажетті түрда жағдайлар келесілер болу нефтеразведкой. зерттеу жанында - теңіз јртүрлі ластайтын заттарды қўй: өзен жјне қалалық ағындармен түсады теңіз батыстағы бөлімін ластайтын заттардың ең үлкен јсер, олардың негізгі көпшілігі сынайды. Тасымалдауда жјне ластайтын заттардың трансформациялары маңызды роль ойнайды бойлай жағалық ағымы, оңтүстікке солтүстіктен бар болушы бағыт басым болатын. Теңіз шығыс жиегі орнында болады пайдалы жайда көбірек: ол, айтуға болады, аудың өзен болмайды жјне аз дјреже анағўрлым урбанизациямен қозғалған. Бүтінде ғой ірі масштабты айналып жүрулі үрдістер - теңіз оның айдынымен улағыш заттардың жеткілікті біркелкі таратуына жағдай жасайды.

   Тіркелуші ластайтын заттардың Межгодовая динамикасы Каспиимен солтүстікте үшін соңғыларды 10 жыл келесі негізгі көрсеткіштермен сипатталды: мўнай өнім - жылдық орташа мөлшер ластану 1 каспий теңіз бассейнінде көмірсутекті қорлардың қарқынды игеруімен жјне жўмыс істейтін теңіз скважиналардың қанауымен байлаулы мынау 4 ПДК, барынша көп ўстау 11 ПДК. мўнай ўстау арту тенденция жјне теңізге мўнай өнімдерін байқалады. Каспиимен солтүстікте мўнай өңдеуінің ластануы соңғы жылдарға дейін болды -; мынаға опоискованности јлсіз дјреже жјне теңіз мына бөлім арнайы қорықтағы тјртібі жағдай жасады. Тенгиз туған жерлері жағдай игерумен жўмыстардың басымен алмастырды, ал содан соң екінші гигантты - Кашаган. табылуымен Каспиймен солтүстік қорықтағы статусқа өзгертулерді салынған болатын, барлау болатын жјне мўнай шығаруын ( СМ РК қаулысы үшін №936 23 қыркүйек 1993 г. жјне РФ үкімет қаулысы үшін №317 14 марта 1998 г.). бірақ нақ осында ластану тјуекелі таяздық артынан барынша көп, биіктердің - қысымдардың жјне д. т. есіне түсіреміз, не тек қана 3 млн. мўнай т. тенгизской сквқа бір апат 1985 г. алып тастауға.37 ертіп јкелді жјне опат болудың жанында қўстардың 200 мың.  

   Инвестициялық белсенділік белгіленген жетілген айқын қысқартуы Каспиимен оңтүстікте теңіз мына бөлімінде сақ оптимизм үшін сынықтан сылтау іздетеді. Қазірдің өзінде-ақ көрініп тўр, не мўнай шығару топталған артуы күмјнді қалай түрікменде, дјл осылай жјне јзірбайжан секторында. Аз кім 1998 ж. болжаулар еске түсіреді, қайсыларға Әзірбайжан тек қана 2002 г. жылға 45 млн. мўнай т. табуға тиісті болды ( нақтылықтар - үлгілі 15). іс мјнымен, бар болатынның шығару осында азар бар болатын мўнай өңдейтін зауыттардың 100% тиеуі қамтамасыз ету үшін жетеді. јйткенмен, жіңішке барланған туған жерінен шарасыз меңгеріледі жјне алысырақ, не апаттардың тјуекел өсуына ертіп јкеледі жјне теңізге ірі бөліп қўюлардың. Каспиймен солтүстік туған жерлерінің өңдеуі көбірек қауіпті, қайда соңғы жылдар т. 5-7 млрд. болжамдық қорлар жанында т. 50 млн. минимум сияқты жақын арадағы жылдарға жылдық шығару жетеді солтүстік Каспий - апаттық жағдайлардың тізімінде.

   Каспий  теңіз қазақстандық бөлімі шикізаттық жјне биологиялық қорлармен бай. Шығару аймақта көмірсутектіні - басқарылады 1899 г. Нефтегазоносность қоса палеогенге дейін девоннан анықталған. Негізгі өңделетін мўнай қорлары жјне газды тас көмірлілерге, нижнепермским, пермо - триастық, юрлық жјне борлы бөлініп шығулерге уақытқа тураланған.

   Атырау  облыста мўнай 43 туған жер жјне газды қорларды өңделеді, соның ішінде жјне Тенгизскоемен бірегей туған жері. 2000 г. ашық шығыс – Кашаганское ірі мўнай кенорны жјне газдың, орналасқан Атырау г. оңтүстіктік - шығысқа 70 кмына теңіз таязсулы аймағына. 2001 г. дјлелденген нефтегазоносность туған жерінің Кашаган. батыстағы Маңғыстау облыста 69 туған жер барланған, 27 орынға олардан тууыларда мўнай шығару жјне газды басқарылады. 1998 г. - аймақта 18,2 млн. мўнай ты табылған. Учаскелер, жўмыс істейтіндерге жјне законсер тўтасатындар вированнымның мўнай туған жер, су басып кеткен кјрі мўнай скважи бізге солтүстік жјне шығыс жиектері јсіресе токсикации нефте душар болған өнімдермен жјне олардың туындылармен теңіз деңгейі көтеруінің жјне сгонно сол себепті - - қўбылыстармен, қайсыларда болады подтопление жјне техно теңізіне ағын жағалық кјсіпорындарының кисынды кетулерінің. Нефтепромыслов кең аудан бүгінгі күніне жабылған, алапеспен сияқты, тот басқандармен дақтармен - мынау іздер, мўнай қалдырды, тиянақты сіңіріп алған топырақты. Қиын ўсыну, не болады, қашан топырақпен жўқтырғанмен теңіз шабуылға шығушы қақтығысып қалады. Бірақ мынау болды: осы шақ 20 туған жерге, орналасқандардың Атырау облыста, Маңғыстау облыстар Каспий. јсеріне душар болған 8 туған жер су басуға душар болуға бастады. Барлық мынау мўнай өнімдерімен теңіз ластану парасатпен қауіп-қатері жасайды. Теңіз суға көбірек 150 скважина тўрақты орнында болады ( Атырау облыста олардан 102 скв.), қайсылардың 120 консервіленген өнімді скважиналарды саналады, бірақ жабдықталған тиістімен емес бейнемен теңіз ортаға мўнай кемулерінің қақпайлау мақсатымен. Қысқы дјуірге солтүстікте мўз жылжытуларының уақытына Маңғыстау облыс жиегі консервіленген жјне жойылған скважиналардың қирату - жабдықтауының болады. Каспий теңіз трансгрессиясымен осымен орайлас су басу қорқытуы астында 45 нефтепромыслов, мўнай туған жерлерінің жјне газды орнында болады, арасында оларды бірегейлер - Тенгиз, корольдық, Қаламқас, аумақтарға Қаражанбас. Маңғыстау жјне Атыраудың облыстардың есеп беру тап осыларға жер қамбалардың 969 1995 г. болады, емес қамсыздандырылған-дардың оңашалаумен қандай болмасын, қайсыларды хранится мўнай 100 мың тонналары жанында. Жерлердің замазученных жалпы ауданы бўларды ғой облыстарда 735 га қўрастырады, қайсыларды төгілген жанында мўнай тонналарының 200 мың. 753 тек қана 1994 ж. болды апаттықтардың мўнай қўбырларының жарылуының рельефке мўнай бөліп қўюымен. Апат масштабтары туралы соттауға болады сондай қауіпті аймақта мўнай цифрге - қорлары оцениваются тонналардың 5 млрд.. Бірақ қауіп-қатер тек қана емес экономикалықтарды жоғалтуларда, сонымен қатар - толқындарда, мўнай топырақтан жуып тазалаушылардың жјне ўшырылып јкеткендердің её теңізге кері, суды тек қана емес жўқтыра, сонымен қатар ихтиофауну. сөйлеу идёт аймақ туралы, қайда бекіре балықтардың дүниежүзілік қорларының 90% шоғыралған, ўя салулардың орындары орналасқан, жјне - қўстардың демалысының ( соның ішінде енгізілінгендердің РК қызыл кітабына ), сонымен қатар каспий итбалық жатақтары. Исламдық республикада Иран көбірек 90% ластану өзендермен қосып қойылады. Себеппен ең басты жаңа мўнай ластанулар барлаумен қызметті келеді жјне жўмыс істейтін мўнай өңдеулердің қанауы. Сонымен қатар, танкерлердің белсенді қозғалысын теңізге мўнай өнімдерінің алып тастау қорқытуын жоғарылатады. Мўнай ластану сазды пайдаланатын жерлерге јсіресе апатты јсер етеді, орналасқандар оңтүстік бөлімде каспий аймақты - қолайлы қўстарға арналған тўрған жерінің.

   Республикада  јзірбайжан негізгі қайнарлармен каспий теңіз мўнай ластанулары өзен ағын, барлау келеді, мўнай шығару жјне мўнай тасу жјне мўнай өнімдерінің. Талдау қўрамды - ағынды су сулардың Каспийі мўнай өнімдерінің сандық көңіл болуында басымдылыққа көрсетеді, үлес қайсылардың ең басты көлем ресей федерацияда 95%. жетеді (.90%) ластайтын заттардың огы өзен ағынмен каспий теңізге түсады. Сонымен қатар, маңызды қайнарлар сияқты теңіз сулардың ластанулары, апаттық жағдайлар белгілеп қоюға ереді ( мўнай бөліп қўюлары жјне мўнай өнімдерінің ) кеме жүзу жанында жјне өңделетіндерді теңізге мўнай газды туған жерлерінде, сонымен қатар су басқан жағалаудағыларды нефтепромыслов. аумақтарында негізгі аудандармен мўнай јсерлері жјне айдындарға мўнай өнімдерінің, Ресей аумағына тўтасатынның, порт Махачкала, кене жүзетін жолдар жјне нефтепромыслы есептеледі. нефтепромысловпен теңіз жјне жағалаудағы Түрікменстанда мўнай ластану негізгі қайнарларымен қанау жјне барлау келеді, мўнай жјне мўнайхимиялық өнеркјсіп кјсіпорындары. Оған қарамастан соңғы жылдары каспий теңіз шығыс жиегімен ластайтын заттардың ўстау артуына тенденция, теңіз күй-жағдайы белгіленген емес жјне жағалық қорғау жолақтар үрейді шақырады. Мынау байлаулы анамен, не тўрғын өзгертулерді болмайды: бўрғылау технологиясында жјне теңіз мўнай жјне газды скважиналардың қанауының, өндіріс кетулерінің пайдаланулары, қамтамасыз етуде қажетті замандас жабдықтаумен.

   Шығарулар. Жағдай талдауы ластанулармен көрсетеді, не оларға салыстырма аз білінеді даму табиғат қорғаушылық заң шығарулар, замандас технологиялардың енгізу, бары апатқа қарсы жабдықтау, технологиялардың жетілдіру, бары немесе табиғат қорғаушылық органдардың жоқ болу жјне п. т. жалғыз көрсеткішпен, қайсы коррелирует Каспийдің ластану деңгейі, оның бассейнінде өнеркјсіпті өндіріс көлем, көмірсутектердің ең алдымен - шығаруы келеді. Мынау қалай заңдылық бақыланып отырады уақыттардың, дјл осылай жјне шығару аудандарында ең ўлы латерали - ластанудан болады, тасулар жјне мўнай өңдеулері. Көрінетін зиян, проявляется қўстардың бўқаралық опат болуының, қосады бір көп үлкенмен - зиянмен, айқынға тўрады арқылы жылдар көп, биологиялық жјне үзілістік қорлардың жоғалтуында айтыла, самовосстановлению. экожүйелердің қабілеттіліктері. Көрінген проблеманың күй-жағдаймен жјне Каспидің ластануына аймақта қоршаған орта күзетімен өлшемдердің жедел қабыл алуының талап етеді. 

   Қорытынды. 

   Каспийдің экологиялық проблемалары жјне оның аймақ елдерінде экстенсивті  экономикалық даму тарихтері барлық жиектер салдармен келеді. Бұған ўзақ уақыттық табиғи өзгертулер салынады (теңіз деңгей атам заманғы тербелулері, климат өзгертуі), дјл осылай жјне бүгінгі күн өткір јлеуметтік - экономикалық проблемалары (өтетін дјуір, экономикалық дағдарыс, даулар, трансўлттық бірлестіктердің енгізу жјне  т.б.).