Коршаған орта туралы құқықтық қатынастар

2-бап.  Мемлекеттік табиғи қорық қоры.

Мемлекеттік табиғи қорық қоры – қоршаған ортаның  табиғи эталондар, уникумдар мен  реликтер, ғылыми зерттеулерге, ағарту, білім беру ісіне, туризмге және рекреацияға  арналған зат болмыс ретінде экологиялық, ғылыми және мәдени жағынан ерекше құнды, мемлекеттік қорғауға алынған обьектілердің жиынтығы.

5-бап.  Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға меншік.

Ерекше  қорғалатын табиғи аумақтар мемлекеттік  меншікте болады.

ІІ тарау. Азаматтар мен қоғамдық бірлестіктердің ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы құқықтары мен міндеттері.

6-бап.  Азаматтардың ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы құқықтары мен міндеттері.

Азаматтардың: ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды белгіленген тәртіппен пайлдалануға, мемлекеттік табиғи – қорық қорын қорғау және қалпынакелтіру жөніндегі шараларға қатысуға;

ерекше  қорғалатын табиғи аумақтарды қоғамдық бірлестіктері мен қоғамдық қорларын құруға;

ерекше  қорғалатын дамыту мен орналастыру  схемаларын әзірлеу, оларды құру жөніндегі  ұсыныстар енгізуге;

ерекше  қорғалатын табиғи аумақтар бойынша  қоғамдық сараптамаға қатысуға;

7-бап.  Қоғамдық бірлестіктер саласындағы ерекше қорғалатын табиғи аумақтар саласындағы құқықтар мен міндеттер.

1.Қоғамдық  бірлестіктердің: 

ерекше  қорғалатын табиғи аумақтар бойынша  бағдарламаларды әзірлеп насихаттауға, азаматтардың құқықтары мен мүдделерін қорғауға, оларды қорық ісі саласындағы  белседі қызметке ерікті негізде  тартуға;

ерекше  қорғалатын табиғи аумақтар бойынша  дамыту мен орналастыру схемаларын, оларды құру жөніндегі негіздемелер әзірлеу ісіне ұсыныстар енгізіп, оған қатысуға;

ерекше  қорғалатын табиғи аумақтар бойынша  мемлекеттік сараптамалар жүргізуді  талап етуге және қоғамдық сараптама жүргізуге;

ерекше  қорғалатын табиғи аумақтар бойынша  мемлекеттік табиғи қорық қорын  қорғау, қалпына келтіру мен пайдалану  ісін ұйымдастыруға белгілі бір  тәртіппен қарауға;

ерекше  қорғалатын табиғи аумақтар бойынша  қоғамдық қорларын құруға;

12-бап.  Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың түрлері.

1. Қазақстан  Республикасының мақсатына, қорғау  режиміне және пайдалану ерекшелігіне  қарай ерекше қорғалатын табиғи  аумақтардың мынадпй түрлері  бөліп көрсетіледі. 

1. Биоөрістік  аумақтарды қоса алғанда мемлекеттік табиғи қорықтар

2. Мемлекеттік  ұлттық табиғи парктер 

3.Мемлекеттік  табиғи парктер 

4. Мемлекеттік табиғи ескерткіштер;

5. Мемлеттік қорық өңірлері;

6. Мемлекеттік  табиғи заказниктер; 

7. Мемлекеттік  зоологиялық парктер; 

8. Мемлекеттік ботаникалық бақтар.

9. Мемлекеттік диндралогиялық парктер;

10. Мемлекеттік қорғалатын табиғи аумақтардың ормандары;

11. Ерекше мемлекеттік маңызы бар немесе ғылыми жағынан ерекше құнды су қоймалары;

12. Халық аралық маңызы бар сулы батпақты аумақтар;

13. Жер  қойнауының экологиялық, ғылыми, мәдени және өзге де жағынан  ерекше құнды учаскеплері. 

22-бап.  Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың құқықтық режимі.

Ерекше  қорғалатын табиғи аумақтар үшін ерекше қорғау құқықтық режимі не шаруашылық қызметінің реттелген режимі енгізіледі.

2. Ерекше  құқықтық режимі: қорық режимі, заказник режимі болып бөлінеді.

Қорық режимі – ерекше қорғалатын табиғи аумақтар немесе арнайы бөлінген учаскелерде  кез-келген шаруашылық қызметке, сондай-ақ қоршаған ортаның табиғи жай-күйін бұзатын өзге де қызметке тиым салуды көздейді.

Заказник  режимі - ерекше қорғалатын табиғи аумақтар немесе арнайы бөлінген учаскелерде  кез-келген шаруашылық және өзге де қызметті белгілі бір маумысда, белгілі  бір мерзімде ғана, мұның өзі мемлекеттік табиғи қорық учаскелер қорығын сақталуына қауіп төндірмейтіндей және олардың молығуын нашарлатпайтындай мөлшерде ғана жүргізуді көздейді.

28-бап.  Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланудың мақсаттары.

Ерекше  қорғалатын табиғи аумақтар:

1. Ғылыми;

2. Мәдени  ағартушылық; 

3. Оқу; 

4. Туристік  және рекреациялық;

5. Шектелу шаруашылық мақсаттарында пайдалануы мүмкін.

3. Экологиялық тұжырымдама

     Қазақстандағы тәуелсіздік жылдары экологиялық  қауіпсіздікті қамтамасыз етудің мүлде  жаңа мемлекеттік жүйесінің құрылуының және қалыптасуының, Қазақстан Республикасының қоршаған ортаны қорғау саласындағы атқарушы органдардың жақсы ұйымдастырылған және аумақтық таралған жүйесін - қоршаған ортаны қорғау мен табиғат пайдалануды басқарудың жылдары болды. Бұл қоршаған ортаны қорғау және табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану саласындағы мемлекеттік саясатты қалыптастыруды және дәйекті іске асыруды қамтамасыз етті. Алайда, Қазақстанда көптеген онжылдықтар бойы қоршаған ортаға төтенше жоғары техногендік салмақ түсіретін, табиғат пайдаланудың көбінесе шикізат жүйесі қалыптасты. Сондықтан әзірге экологиялық жағдайдың түбегейлі жақсаруы әзір бола қойған жоқ әрі ол бұрынғысынша биосфераның тұрақсыздануына, оның қоғамның тіршілік әрекеті үшін қажетті қоршаған ортаның сапасын оның қолдау қабілетін жоғалтуына апаратын табиғи жүйелердің тозуымен сипатталады.

     Қоршаған  ортаны қорғау саласындағы мемлекеттік  саясаттың негіздері Қазақстан  Республикасы Президентінің 1996 жылғы 30 сәуірдегі өкімімен мақұлданған  экологиялық қауіпсіздік тұжырымдамасына енгізіліп, онда өтпелі кезеңнің экологиялық басымдықтары, атап айтқанда, жекешелендірудің экологиялық проблемалары, табиғат қорғау заңнамасының, мемлекеттік бақылау және сараптаманың, табиғат пайдаланудың экономикалық тетіктерінің, қоршаған орта мониторингінің жүйесін құру қажеттілігінің мәселелері қарастырылған болатын.

     Ұлттық  экономиканың барлық салаларын реформалау табиғи ресурстарды пайдалануға  көзқарастардың өзгеруіне, қоршаған ортаны сақтауды ескере отырып, әлеуметтік-экономикалық дамуды жүзеге асыруға негіз болды. Аталған Тұжырымдаманы қабылдаған сәттен бастап Қазақстан Республикасында қоғамдық дамуда елеулі өзгерістер болды. Мемлекет дамуының стратегиялық құжаттары әзірленді, табиғат қорғау заңнамасының негізі құрылды, қоршаған ортаны қорғау мәселелері бойынша бірқатар халықаралық конвенцияларға қол қойылды, табиғат қорғау қызметін басқару жүйесі құрылды.

     Мысалы, 1997 жылы "Қоршаған ортаны қорғау туралы", "Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы", "Экологиялық сараптама  туралы", 1998 жылы - "Радиациялық қауіпсіздік туралы" Заңдар, ал 2002 жылы - "Атмосфералық ауаны қорғау туралы" Заң қабылданды. Табиғатты ұтымды пайдалану саласында Президенттің "Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы" (1996 жыл) және "Мұнай туралы" (1995 жыл) заң күші бар Жарлықтары, 2003 жылы - Орман, Су және Жер кодекстері қабылданды. Заңға тәуелді қажетті нормативтік құқықтық актілердің көпшілігі әзірленіп, бекітілді. Заңнаманы жетілдіру мақсатында республикада оны дамыған елдердің заңнамасына жақындатуға және халықаралық стандарттарды енгізу бағыты алынды. Қазақстан Республикасы 19 халықаралық конвенцияға қол қойды және оларды іске асыру жөніндегі іс-қимылды ұлттық жоспарлары әзірледі. Экологиялық сараптау жүйесі, рұқсат ету және бақылау-инспекциялық жұмыс жолға қойылды. Тұжырымдаманың міндеттерін орындау нәтижесінде қоршаған ортаны қорғау саласындағы мемлекеттік бақылауды күшейту және міндетті экологиялық сараптаманы енгізу есебінен 90 жылдардың басымен салыстырғанда қоршаған ортаны ластаудың қарқыны едәуір төмендеді. Алайда, мемлекеттің экологиялық осал аумақ және шешілмеген экологиялық проблемалар мәртебесі сол күйінде қалып отыр.

     Жоғарыда  аталғандармен байланысты елдің  стратегиялық басымдықтарына сәйкес қазіргі  жағдайдағы экологиялық қауіпсіздікті  қамтамасыз етудің міндеттерін түбегейлі қайта қарау, нақтылау және кеңейту көзделуде. Жаңа Тұжырымдамада іске асырылмаған міндеттерді шешу ұсынылады. Олардың ішінде: экологиялық қауіпсіздік пен табиғат пайдаланудың аса маңызды проблемалары бойынша зерттеулердің, оның ішінде іргелі ғылыми зерттеулердің ілгерілемелі дамуын қамтамасыз ету; қоршаған ортаның жай-күйіне мониторингтің бірыңғай жүйесін енгізу; Қазақстан Республикасының аумағын экологиялық аудандарға бөлу және арнаулы картографиялау ұсынылады.

Қазақстан Республикасының 2004-2015 жылдарға арналған экологиялық қауiпсiздiгi тұжырымдамасы

1. Жалпы  ережелер

1.1. Қазақстан  Республикасының экологиялық қауiпсiздiгiнiң   жай- мен күйі  проблемалары 

1.2. 2004-2015 жылдарға арналған экологиялық  қауiпсiздiк тұжырымдамасын әзiрлеудiң өзектiлiгi және басымдықтары

2. Экологиялық   қауiпсiздiктi  қамтамасыз  етудiң   мақсаты,  негiзгi мiндеттерi мен  қағидаттары

2.1. Экологиялық  қауiпсiздiктiң мақсаты

2.2. Экологиялық  қауiпсiздiктiң негiзгi мiндеттерi

2.3. Экологиялық  қауiпсiздiктi қамтамасыз етудiң негiзгi қағидаттары

3. Экологиялық  қауiпсiздiк проблемалары және оларды шешу жолдары

3.1. Жаhандық экологиялық проблемалар

3.1.1. Климаттың  өзгеруi

3.1.2. Озон  қабатының бұзылуы

3.1.3. Биоәртүрліліктi сақтау

3.1.4. Жердiң шөлейттенуi және тозуы

3.2. Ұлттық  экологиялық проблемалар

3.2.1. Экологиялық  апат аймақтары

3.2.2. Каспий теңiзi қайраңының ресурстарын қарқынды игеруменбайланысты проблемалар

3.2.3. Су  ресурстарының сарқылуы және  ластануы

3.2.4. Байырғы  ластанулар

3.2.5. Трансшекаралық сипаттағы мәселелер

3.2.6. Әскери-ғарыш  және сынақ кешендерi полигондарының әсерi

3.3. Жергiлiктi экологиялық проблемалар

3.3.1. Әуе  бассейнiнiң ластануы

3.3.2. Радиоактивтi ластану

3.3.3. Бактериологиялық  және химиялық ластану 

3.3.4. Өнеркәсiптiк және тұрмыстық қалдықтар

3.3.5. Табиғи  және техногендiк сипаттағы төтенше жағдайлар

4. Экологиялық  қауiпсiздiктi қамтамасыз етудiң бағыттары мен негiзгi тетiктерi

4.1. Экономиканы  экологияландыру

4.1.1. Табиғат  пайдаланудың экономикалық тетiктерiн жетiлдiру

4.1.2. Қоршаған  ортаны қорғау  және  табиғат   пайдалану  саласындағы мемлекеттiк бақылау жүйесiн жетiлдiру

4.1.3. Табиғат  пайдалану мен  экологиялық   сараптаманың  рұқсат ету жүйесiн оңтайландыру

4.1.4. Экологиялық  мониторинг жүйесiн жетiлдiру

4.1.5. Экологиялық статистика

4.2. Қазақстан  Республикасының заңнамасын экологияландыру

4.2.1. Қазақстан  Республикасының заңнамасын жетiлдiру

4.2.2. Қоршаған  ортаны қорғау саласындағы Қазақстан   Республикасының заңнамасын жүйеге  келтiру

4.3. Қоғамды  экологияландыру

4.3.1. Экологиялық  бiлiм беру және тәрбие

4.3.2. Экологиялық  қауiпсiздiктi ғылыми қамтамасыз ету

4.3.3. Экологиялық  үгiт-насихат және жұртшылықтың қатысуы

4.4. Халықаралық  ынтымақтастықты кеңейту 

5. Экологиялық  қауiпсiздiк тұжырымдамасын  iске  асырудан  күтiлетін нәтижелер 

Қорытынды

     Қоршаған орта – табиғи объектілердің, оның ішінде өзара қарым-қатынастағы атмосфералық ауаны, суды, топырақты, жер қойнауын, жануарлар мен өсімдіктер дүниесін, сондай – ақ климатты қоса алғанда, табиғи ресурстардың жанды әрі жансыз жиынтығы.

     Қоршаған ортаны қорғау объектілері – қоршаған ортаны қорғау заңдары мен қорғалатын құрамдас бөліктері.

     Жоғарыда  қоршаған ортаның заңдық және құқықтық қатынастарына жататын экологиялық  құқық жөнінде айтып өттік. Экология құқықтарының кешенді қайнар көздеріне нормативтік актілер жатады, егер құқықтық реттеудің объектісіне бүкіл табиғи ресурстар мен табиғи орта жатса, оған «Айналадағы қоршаған ортаны қорғау туралы» , «Экологиялық сараптама туралы» заңдарды жатқызуға болады. Экология құқықтарының ресурстық қайнар көздеріне нормативтік актілер, егер құқықтық реттеудің объектісіне жеке табиғи ресурстар жататын болса, мұнда Жер кодексі, Су кодексі, Орман кодексі және т.б. жатады. Экология құқықтарының ең негізгі қайнар көзіне Қазақстан Республикасының Конституциясы жатады. 2) Экология құқықтарының қайнар көзіне «Айналадағы табиғи ортаны қорғау туралы» Қазақстан Республикасының заңы жатады. Бұл заң қазіргі және болашақ ұрпақтың мүдделерін көздеп, айналадағы табиғи ортаны қорғаудың құқықтық, экономикалық және әлеуметтік негіздерін белгілеуге және адам қызметінің осы табиғи ортаға зиянды ықпал жасауына жол бермеу шараларына бағытталған. 3) Экология құқықтарының қайнар көздеріне министрліктер мен ведомстволардың нормативтік – құқықтық актілері жатады. Министрліктер мен ведомстволардың актілері салалық басқаруды жүзеге асырады.