Қоршаған ортаны қорғауға және табиғат ресурстарын ұтымды пайдалануға жұмсалған негізгі капиталға инвестициялар

-өсімдіктер карантині  жөніндегі қызметтің тиімді жұмысын  халықаралық стандарттарға сәйкес  қамтамасыз ету;

-карантиндік және бөтен  текті зиянды организмдердің  ел аумағына енуін болдырмау,  олардың таралу ошақтарын анықтау,  тұйықтау және жою жөніндегі  іс-шаралар жүйесін әзірлеу және  іске асыру;

-ел ішінде жерсіндіру  жұмыстарының жүргізілуін бақылау;

-генетикалық өзгерген  организмдерді және олардың көмегімен  алынған өнімдерді бақылаусыз  әкелудің алдын алу  жөніндегі  іс-шаралардың жүйесін әзірлеу  және іске асыру.

Қоршаған ортаны қорғаудың  экономикалық құралдары. Қазақстан  Республикасында қоршаған ортаны қорғаудың  экономикалық құралдары:

-қоршаған ортаны қорғау  жөніндегі іс-шараларды республикалық  және жергілікті бюджеттердің, табиғатты  пайдаланушылардың қаражаты есебінен, халықаралық заемдар, гранттар  және өзге де көздерден мамандандырылған  қорлар құру мүмкіндігімен қаржыландыру;

-қоршаған ортаны қорғау  және табиғатты ұтымды пайдалану  жөніндегі жобалардың конкурсын  Қазақстан Республикасының мемлекеттік  сатып алу туралы заңнамасына  сәйкес республикалық және жергілікті  бюджеттердің қаражаты есебінен  мүмкіндігінше одан әрі қаржыландыра  отырып  ұйымдастыру; 

-табиғатты пайдаланушының  қоршаған ортаны қорғау жөніндегі  іс-шараларды қаржыландыруға және  ықтимал экологиялық залалға   өтемақы төлеуге жауапты болатындығын  немесе жүзеге асырылатын қызметтен  бас тартуға тиіс екендігін  білдіретін “ластаушы төлейді”  қағидатын іске асыру;

-келешекте экологиялық  стандарттарды бұзғаны үшін әкімшілік  жауапкершілікті бір мезгілде  күшейте отырып, қоршаған ортаға  берілетін эмиссия үшін ақы  төлеуден бас тартумен қоршаған  ортаға шығатын эмиссия үшін  және Қазақстан Республикасының  табиғатты қорғау заңнамасын  бұзғаны үшін әкімшілік айыппұлдар  төлеудің ынталандырушы сипатын  арттыру;

-қоршаған ортаға келетін  залалды экологиялық сақтандыру, сондай-ақ таратылу сатысында  өз қаражатынан қоршаған ортаны  қалпына келтіру жөніндегі іс-шараларды  қаржыландыру үшін кәсіпорындар  жанынан қорлар ұйымдастыру;

-экономикалық көрсеткіштерге  табиғи нысандардың орта құру  функциясын ескере отырып олардың  толық құнын, сондай-ақ табиғатты  қорғау (экологиялық) жұмыстарының (қызметтерінің) құнын қосу;

-қоршаған орта эмиссияларына  квоталармен сауда жасау жүйесін  енгізу;

-табиғатты қорғаудың нарықтық, оның ішінде өнеркәсіп тауарларын  қайта пайдалану және қайталама  өңдеуді ынталандыратын тетіктерін  енгізу;

-халықаралық конвенциялар  және келісімдерде көзделген,  қоршаған ортаны қорғау саласындағы  халықаралық қаржы-экономикалық  тетіктерді қолдану жолымен пайдаланылатын  болады.

Қоршаған ортаны қорғауды ғылыми қамтамасыз ету. Қазақстан Республикасында  қоршаған ортаны қорғауды ғылыми қамтамасыз ету елдің орнықты даму жолдарын белгілеу жөніндегі  мемлекет қызметінің тиімділігін  арттырудағы маңызды  элементтердің бірі болып табылады.

Қазақстан Республикасында  қоршаған ортаны қорғау саласындағы  ғылым мынадай негізгі бағыттарда дамуға тиіс:

-орнықты даму теориясын  жасау және осы салада ғылыми  зерттеулер жүргізу;

-қоршаған ортаны қорғауды  басқарудың ғылыми негіздерін  әзірлеу; 

-қоршаған ортаның жай-күйі  индикаторлары жүйелерін қалыптастыру;

-экологиялық аудандастыру;

-жергілікті жерлердегі  экологиялық проблемаларды шешу  жолдарын әзірлеу;

-ресурс үнемдеуші, қалдығы  аз, экологиялық тиімді жаңа технологияларды  жасау;

-жаңартылатын биологиялық  ресурстардың (орман, су, аңшылық-кәсіпшілік, дәрілік және басқалары)   орнықты  өсіп-өнуін қамтамасыз етіп пайдаланудың  ғылыми қағидаттарын және технологияларын  әзірлеу;

-биологиялық әралуандықты  сақтаудың тиімді әдістерін әзірлеу;

-тірі организмдердің бөтен  текті және генетикалық өзгерген  түрлерінің таралуын талдау және  осы процестерді бақылау мен  келеңсіз салдарын азайтудың   тиісті әдістерін әзірлеу;

-экологиялық-экономикалық  бағалаудың әдіснамасы мен әдістерін  әзірлеу, оның ішінде табиғи  объектілердің орта құру функциясын  ескере отырып құнын анықтау;

-ластанудың алдын алу  және жою, қоршаған ортаны оңалту  және қауіпті қалдықтарды кәдеге  жарату құралдары мен әдістерін  әзірлеу;

-адам аурулары мен қоршаған  орта сапасының өзгерістері арасындағы  байланысты зерделеу;

-экологиялық мониторингтің  қазіргі заманғы әдістерін, сондай-ақ  табиғатты пайдалану және қоршаған  ортаны қорғау саласында мемлекеттік  басқару мақсатында ақпараттық  технологияларды әзірлеу және  дамыту.

Тұрғындардың денсаулығы олар тұратын аумақтың экологиялық  жағдайының интегралды көрсеткiшi болып  табылады.

Соңғы он жыл бойы Солтүстiк  Қазақстан облысында онкоауру патологиясынан ауру мен өлiм-жiтiмнiң жоғары деңгейi байқалуда.

Қазiргi кезде, «Қазақстан Республикасының 2005-2007 жылдарға арналған қоршаған ортаны қорғау» бағдарламасы шеңберiнде  М.Қозыбаев атындағы Солтүстiк Қазақстан  Мемлекеттiк университетiмен тұрғындардың жоғары ауруы себебiн анықтау  үшiн, с.i. тұрақты өсу үрдiсi бар  онкопаталогиялық, (республикалық және Шығыс Қазақстан облысының көрсеткiштерiмен  салыстырғанда) Солтүстiк Қазақстан  облысы тұрғындарының денсаулығын  және аумағын зерттеу жүргiзiлуде.

Анализ СҚО науқастық  сан бойынша дем алу органдарының ауруы алда келетiнiн көрсетедi: 100 мың тұрғынға 16 181 жағдай. Оның себептерi әр түрлi болуы мүмкiн. Тұрғындардың дем алу органдары ауруының жоғары деңгейiнiң негiзгi факторы атмосфералық ауаның сапасы болуы мүмкiн. (9 сур.)

 

9 Сурет. 2006 жылда СҚО тұрғындарының  аурулар классы бойынша аурулары (100 мың тұрғынға алғашқы тiркелген  аурулар саны)

 

Аурулар классы атауының қысқартылуы 21 кестеде: ИП — инфекциялық және паразитарлық, ЖП — жаңадан пайда  болулар, ЭЖ — эндокриндiк жүйенiң, ҚҚ — қан мен қан құйылыс  органдары, НС — нерв және сезу органдары, ҚЖ- қанайналым жүйесi, ДО — дем алу  органдары, АО — ас қорыту органдары, НЖ — несеп-жыныстық жүйе, ТТ — терi мен терi асты клетчаткалары, СБ —  сүйек-бұлшық еттiк жүйе, ТА — туа  бiткен аномалиялар, ЖУ — жарақаттар мен уланулар.

Экологиялық ауруларға сонымен  қатар қатерлi жаңадан пайда болулар  жатады. Жаңадан пайда болулардың басым формалары өкпе, асқазан, терi, сүт бездерi рагы.

Өлiм-жiтiм себебiнiң бiрiншi орнында қан айналым жүйесiнiң  аурулары, бiздiң облыс осы көрсеткiш  бойынша елiмiзде бiрiншi төрттiкте, көрсеткiш 100 мың тұрғынға 2006 жылы 703,3 құрады, республикалық — 533,1. Екiншi орында — онкоауруларынан өлiм-жiтiм (153,0), үшiншi орында — жарақаттар мен  уланулар салдарынан (180,2), төртiншi орында — басқа да себептерден, бесiншi орында — дем алу органдары ауруларынан, бiздiң облысымызда елде ең жоғарғы  орында тұр 2006 жылы — 100 мың тұрғынға 99,2 республикалық деңгейде, 53,9 тең.

 

СҚО тұрғындарының науқастығын  аудандар мен Петропавл қаласы бойынша  бөлу 10 суретте көрсетiлген.

10 Сурет. 2006 жыл бойынша  СҚО тұрғындарының аудандар мен  Петропавл қаласы мен аудандар  бойынша аурулары (100 мың адамға  алғашқы тiркелген аурулар саны, барлық аурулар)

 

Барлық тұрғындардың ең жоғарғы  науқастығы және барлық аурулар классы бойынша 2006 жылы Аққайың және Ақжар  аудандарында, оларға бұл көрсеткiш  бойынша Тимирязев және Ғ.Мүсiрепов, Уалиханов аудандары және Петропавл  қаласы жақын. Осы тұрғыдан ең жақсы  аудан — Мамлют, мұнда қайта  есептеуде науқастық саны 100 мың  тұрғынға 20 237 құрайды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Химиялық және биологиялық қауіпсіздік негіздері

 

Химиялық  және  биологиялық  қауіпсіздік  негіздері Адамның тіршілік әрекетіндегі  химиялық  және биологиялық қауіпсіздік туралы  жалпы ұғымдар. Зиянды заттар, олардың адам  организміне әсер  етуі  және  кәсіптік  уланудың  алдын алу.  Химиялық  және  биологиялық улардың жіктелуі. Химиялық  және  биологиялық ластаушы  заттардың биосфераға  әсері және  оның  компоненттері. Қоршаған  табиғи  ортаның химиялық және  биологиялық латануының  экологиялық салдары.  Биосфера  компоненттеріндегі  және  өндірістік  ортадағы  химиялық  ластаушы  заттардың шектеулі  шақтамалы концентрациялары.  Өндірістік  және қоршаған  ортаның химиялық  және  биологиялық ластану мониторингі.

Оларда  химиялық    немесе  биологиялық  зиянды  заттар түзілетін  немесе  пайдаланылатын  технологиялық  процестерді талдау. Химиялық  және  биологиялық заттар  қолданылатын  өндірістік процестердің  негізгі  технологиялық  сұлбалары. Апаттық лақтырыстардың, химиялық  және  биологиялық  қауіпті   заттардың  лақтырыстары мен  қалдықтарының  пайда  болуының  негізгі  себептері. Өндірістік  жайлардағы  ауаның  күйін  бақылау  әдістері. Ағынды  сулардың  құрамын  бақылау  әдістері.  Химияық  активті  және биологиялық  активті  өнеркәсіптік  қалдықтар. Экономиканың  химиялық  және  биологиялық  қауіпті  объектілеріндегі  төтенше жағдайлар.

Зиянды химиялық немесе биологиялық  заттардың  табиғи көздерін талдау. Зиянды  химиялық  және  биологиялық заттардың табиғи  көздері. Атмосфералық  ауаның  күйін бақылау әдістері.  Топырақ жамылғысының  күйін бақылау әдістері.  Табиғи  және  ағынды  суларды,  қатты тұрмыстық және  өнеркәсіптік  қалдытарды  талдау  әдістері.

Зиянды химиялық немесе  биологиялық  заттарды бейтараптандыру ұсыныстары, шаралары, әдістері мен тәсілдері.  Қоршаған  ортаға және өндірістік аймаққа  химиялық  және  биологиялық заттардың  түсуін  болдырмаудың  негізгі  әдістері. Химия-технологиялық  жүйелердің  қауіпсіздігін  қамтамасыз  ету  бойынша  шаралар.  Химия  өндірісінде пайдаланылатын  жабдықтарды  тиімді пайдалану  тұжырымдамасы. Қайта  құлылатын  физика-технологиялық  жүйелер. Өндірістік  сферадағы  және  биосфера  компоненттеріндегі  зиянды  химиялық  және биологиялық  заттарды  бейтараптандыру  әдістері  мен тәсілдері. Экономиканың  химиялық  және  биологиялық  қауіпті  объектілеріндегі  төтенше  жағдайларда  тұрғындарды қорғау.  Төтенше  жағдайлардың  салдарын  жою. Химия  өндірісінің  және  биологиялық  компоненттердің  қатты, сұйық  және  газ  тәрізді  қалдықтарын  пайдаға  асыру  және  зарарсыздандыру. Қалдықтарды  минимумдандыру  тұжырымдамасы.  Химия  өнеркәсібінде  қалдықсыз  өндірістерді  құрудың  негізгі  принциптері.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2. Техникалар мен технологиялар қауіпсіздігі

 

Техникалар  мен технологиялардың қауіпсіздігінің  жалпы талаптары. Зиянды және қауіпті өндірістік факторлар.  Қорғаулардың  негізгі  құралдары. Жабдықтарды  жобалауға, жұмысшы  жобалар  мен  эски здерді  дайындауда, тәжірибелік  үлгілерді  шығару  мен  зерттеуде  және  сериялық  өндірістердің  берулерінде  техникалық  тапсырмаларды  құрастыруда  қауіпсіздікті  талап  етеді.

Технологиялық   процестердің  негізгі  қауіпсіздік  талаптары:  жұмысшыларды  алғашқы  материалдармен,  дайындамалармен, жартылай  фабрикаттармен,дайын  өнімдер  мен  өндіріс  қалдықтарын, зиянды  әсер  етулердің келісімдерін  орнату; зиянды  және  қауіпті  өндірістік  факторлардың  туындауымен  байланысты, технологиялық  процестер  мен  операцияларды  ауыстыру; технологиялық   процес- тердің  кешенді  механизациялары   мен  автоматтандырулары, процестермен  дистанциондық  басқаруларды  қолдану;  жұмыскерлердің       жеке  және ұйымды қорғауларын  қолдану;  еңбекті  рационалды  ұйымдастыру  және  жұмыс  істеушілердің  демалысы.

       Өндірістерді  автоматтандыру мен механизациялау  кезіндегі  еңбек                         қауіпсіздігі. Қоршаған   орта   мен  еңбек  қорғаныстарына  ғылыми-техникалық  прогрестердің  объективті  және  субъективті  факторларының  әсерлері. Роботталған  технологиялық  кешендер  мен  сызықтардың, өндірістік  факторларға  әсерлерінің  негізгі салдарлары.  Автоматтандырылған, автоматизацияланған   және  механизацияланған сызықтар  мен  учаскелердегі  қауіпсіздіктерді  талап  ету.         

Электр  газ  дәнекерлеу  жұмыстарының  қауіпсіздігі.Электр  газ дәнекерлеу   жұмытарының  түрлері.  Электр  дәнекерлеу  жұмыстары  кезіндегі   қауіпті  және  зиянды  өндірістік  факторлар. Технологиялық Процестерге  талаптар:  қолдық  доғалау  дәнекерлеулері, автоматты  және  жартылай  автоматты  дәнекерлеулер, байланыстық  дәнекерлеулер,  электр  шлактық  дәнекерлеу, металдарды  кесу. Өндірістік  мекемелерге  талаптар. Материалдар  мен  дайындамаларға  талапт ар,  олардың  сақталуы және  тасымалдануы. Жұмыс  орындарын  ұйымдастыру  мен  өндірістік  жағдайларды пайдалану  және  орналастыруға  талаптар. Өрт-жарылыс  қауіпсіздігі  талаптары. Электр  газ  дәнекерлеу  кезіндегі  жұмыс  орындарын  желдету.

Көліктік-көтеру  машиналары мен механизмерін  пайдалану  қауіпсіздігі.          Жүктердің   орын  ауыстыруларының  ережелері. Өндіріс  жұмыстары  орындарына  талаптар. Жүк  көтеру  машиналарымен  өндіріс  жұмыстарына  талаптар. Конвейер  жұмыстарына  талаптар.  Қауіпті  жүктер  жұмыстарына  талаптар. Тарларға  талаптар. Жұмыс  істеушілердің  жеке  құралдарын  құрғау. Жаңа  үлгілерді  зерттеу   мен  дайындау  кезіндегі  қауіпсіздік   талаптары, олардың  конструкцияларына  талаптар.

Адамдар мен жүектерді көліктік құралдармен  тасымалдау                             қауіпсіздігі. Жүктердің  жіктемелері.  Жүктерді  тасымалдау  ережелері.  Адамдарды, жануарларды  және  тамақ  өнімдерін  тасымалдау  өнімдері. Автокөлік  жүргізушілерінің, темір  жол  көліктерінің  машинистерінің  еңбек  қауіпсіздігін  ұйымдастыру. Көлденең  үйметтер  бойынша  адамдар  мен  жүктерді  тасымалдау  қауіпсіздігі.