Delphi 7 ортасының программалау негіздері

                    end.

  
 

   Жаңа форманың кодында Delphi ортасы бұл қатарлары автоматты түрде қосып отырады.

  Жобаны  құру барысында осы кодқа қажетті  өзгерістер енгізіледі. Delphi ортасы unit Unitl; және implementation қатарларының арлағын өзгертіп отырады, ал бағдарламалаушының жұмыс аумағы – { $R*.DFM } және end қатарлар аралығы. 

                        Визуалды бағдарламалаудың негіздері

 Delphi ортасындағы бағдарламалау екі процесті тығыз әрекеттігіне негізделген: бағдарламаның құруын визуалды (яғни, оның Windows терезесін) көрсету мен бағдарлама кодын жазу. Бағдарлама кодын жазу үшін код терезесі, ал бағдарламаны құру үшін Delphi ортасының басқа терезелері қолданылады.

  Форма  терзесінің мазмұнымен бағдарлама  кодының арасында тығыз байланысты Delphi ортасы мұқият бақылап отырады. Мысалы, формада жаңа элемент орналастыру бағдарлама кодының автоматты түрде өзгеруіне себеп болады, керісінше-бағдарламаның кодына автоматты түрде орналастырылған кейбір элементтері алып тастау әрекеттері формадағы сәйкес компонеттердің жойылуына алып келеді. 

                                                  Бас форма

  Жоғарыда  айтылғандай, Delphi ортасы жүктелгенде бағдарлама кодының терезесі Windows ортасының бос терезесінің бастапқы кодынан (яғни, минималды қажетті кодынан) тұрады, Бұл код функционалды толық деп саналады және ол жұмысқа даяр болып тұрады File/New Application опцияларын таңдап бағдарламаны іске қосуға болады. 

                           
 
 

                                    Форма қасиеттерін  өзгерту

  Модуль  деп бағдарламаның белгілі бір  тәуелсіз бөлігін айтады. Әр жаңа  форма құрылғанда жаңа модуль  де жасалады. Жалпы бағдарлама  құрамында көптеген формалар  және олармен байланысқан модульдер  болуы мүмкін. Delphi ортасы әр бағдарламаны комплияциялағанда кеңейтілуі PAS, DFM және DCU файлдарын құрады. PAS – файлында  бағдарлама кодының терезесіндегі мәтін көшірмесі, DFM – файлында форма терезесінің мазмұн анықтамасы, ал DCU – файлында алдыңғы екі файл мәтіннің машина тіліндегі аудармалары орналасады DCU – файл комплиятор жұмысының нәтижесі, енді компоновщик (біріктіруші) осы файлды өңдейді, нәтижесінде орындалатын немесе жүктелген EXE – файлды құрылады. 

                                Формаға компонетті орналастыру

  Жаңа  компонетті орналастыру амалдары  өте оңай орындалады. Ол үшін  компонеттер тақташасындағы бір  белгіні, мысалы – Label-ді (белгі-шағын хабарды шығаруға арналған элемент) белгілеп, форма аумағының кез келген жерін тышқанмен сырт еткізсе болғаны.

  Формаға  орналастырған компонеттің аты  келісімше Label 1 – белгі 1 деп қойылады. Атын өзгерту үшін осы компонетті белгілеп тұрып, Обьектілер бақылаушы терезесіндегі Caption қасиетін таңдап, оң жақтағы Labell орнына басқа жазуды, мысалы Object Pascal деп қоюға болады.

Компонеттегі  мәтіннің әртүрлі параметрлерін  Обьектілер бақылаушысының терзесіндегі Font қасиетінің оң жағындағы “ ” белгісін басып шрифт түрін, түсін, таңбалардың биіктігін таңдауға болады.

  Осы  әрекеттерді Font-тің сол жағындағы “+”белгісін басу арқылы ішкі Size параметрінде таңбалардың биіктігін көрсетуге, Color параметрінің ашылатын тізімінен қажетті түсін анықтауға болады. Font→Style→fsBold-True, fsItalic-True –ден таңдап әріптерді жуаңдатылған курсив түріне өзгертуге болады. Формаға орналастырылған әр компонент өз параметрлерінен басқа оның сезінетін оқиғалар жиынымен анықталады.

  Delphi өз бетімен дайындаманы жасайды. Ол үшін Button 1 компонентін екі рет үзіліссіз сол батырмасын шертіңіз. Delphi өз бетімен бағдарламаның интерфейстік бөлігіне

procedure  ButtonlClick( Sender: TObject ); деп қосып, бағдарламаның орындалатын бөлігінде процедураның қабықшасын келесі түрде шығарады.    

  Терезедегі  procedure TFornil.ButtonClick (Sender: TObject) процедураның тақырыбы. Бұл тақырып procedure арнайы сөзімен басталады, сонан кейін тұрған құрамды атаудағы TForml – кластың аты, Buttonldick – процедураның аты кластың және процедураның атаулары нүктемен (" ') ажыратылады.

  Класс деп Delphi ортасындағы үлгі ретінде қолдануға болатын функционалдық толық бағдарламаның үзіндісін атайды.

Алдын ала класты құрып алып, сол кластың  көшірмелерін әртүрлі бағдарламаларға  немесе бір бағдарламаның әртүрлі  үзінділеріне орналастыруға болады.

  Delphi құрамына Inprise корпорациясының жүздеген стандартты кластары кіреді. Delphi ортасындағы барлық компонеттер белгілі бір кластың құрамына жатады. Ал формаға ороналастырылған нақты бір компонеттің ат алғы буынның атауы және сандық индекстен тұрады. Delphi кластың туындыларының атаулары TForml, TForm2 және т.с.с. болып келеді, егер код терезесіндегі мәтінді басынан қарап шықсақ, онда келесі қатарларды көруге болады:

                     

                         unit Unitl

                         interface

                         uses

           Windows, Messages, SysUtils, Classes, Graphics, Controls, Forms, Dialogs;

                         type

                         TForml = class(TForm)

                         Label 1: TLabel;

                         Buttonl: TButton;

                         procedure ButtonClick(Sender: TObject);

                         private

                         { Private declarations }

                         public

                         { Public declarations }

                         end;

                     var

                   Forml: TForml;

TForml = class(TForm) қатары TForml деген жаңа класты TForm-ның туындысы ретінде анықтайды. Стандартты TForm – Windows-тің бос терезесін анықтайды, ал TForml – формаға орналастырылған екі компонентті сипаттайды, олар:

                 Label1:TLabel;  -Label!:TLabel;  - белгі компоненті;

                Button 1: TButton: -батырма компоненті:

   Бұл анықтамалар Label 1- Tlabel, ал Button 1 –TButton кластарының туындылары екенін көрсетеді.

    TForml.ButtonlClick процедураның атынан кейін жақшада нақты параметрі ретінде (Sender: TObject); тұрады. Мұнда Sender – процедураның шақыру параметрі TОbject  деген класқа жатады деп анықталған. Процедураның көрсетілген шақыру параметрі алгоритмді процедурадағы анықталған нақты жұмысты орындауға икемдейді. Осы параметр арқылы ButtonlClick  поцедурасы OnClick оқиғасын қай компонент құрғанын анықтай алады.  Процедураның тақырыбы ";" таңбасымен аяқталады.

   Процедура тақырыбынан кейін  тұрған Begin   …end: қатарлары процедураның денесі деп аталады.

  Енді  Begin мен end аралығында Buttonl батырмасын басқандағы орындалатын операторлардың жиынын жазуға болады. Операторлар бір бірінен ";* таңбасымен ажыратылады.

  Мысалы, Buttonl батырмасын бір рет сырт еткізгенде, дыбыс шығару әрекетін іске асыру үшін TForml.Buttoniaick(Sender: TObject)- процедураның денесінде келесі операторларды көрсету қажет:

                   procedure  TForml.ButtonlClick(Sender TObject);

                      begin                    // процедураның басталуы

                      MessageBeep(MB_OK);

                      // динамиктен әртүрлі дыбыс шығаратын стандартты

                     //  процедураны шақыру операторы

                     end.     // модульдің соңын көрсетіп оператор, ол автоматты түрде қосылып тұрады.

          Енді дыбыс шығаратын құрылғыны  іске қосып, бағдарламаны орындауға  болады.

 

  

                     
 
 
 
 

               
 
 
 
 
 
 
 

                       DELPHI ОРТАСЫНЫҢ КОМПОНЕНТТЕРІ

   Компоненттің қасиетін  бағдарлама орындалу  барысында өзгерту.

   Жоғарыдағы формаға орналастырылған  Button 1- компонеттің атын Label1сияқты бірден Обьект бақылаушы терезесінен өзгертуге болады.

  Сонымен  бірге, осы әрекеттерді динамикалық  түрде, яғни бағдарламаның кодын  өзгерту арқылы орындауға болады.

 Динамикалық  түрде компонеттің атын өзгерту  үшін OnCreate оқиғасын өңдейтін бағдарламаның үзіндісін келтірейік. Обьектілер бақылаушысының терезесіндегі компонеттер тізімін ашыңыз. Тізімдегі TForml қатарын таңдап, Events бағанасындағы OnCreate қатарынының оң жағын үзіліссіз рет шертіңіз. Delphi ортасынын шығарған дайындамасына бір қатарды енгізіңіз.

                   Procedure TForml.FormCreate(Sender:Tobject);

                   begin

                   Button 1.Caption:=Дыбыс

                   end

  Динамикалық  бағдарлама қайтадан іске қосылғанда, Button 1 батырмасының аты ДЫБЫС-қа өзгертілгенін көруге болады.

  Delphi ортасының компоненттері бағдарлама орындалғандағы көріністі пішімін анықтайтын бөлек элементтері ретінде қолданылады. Сонымен қатар, Delphi ортасының көрініспен жұмыс атқармайтын, яғни визуалды емес көптеген маңызды компонеттері бар. Дәлірек айтсақ, компонент алдын-ала даярланған бағдарламаның үзіндісі, оны қажет болғанда құрылып жатқан бағдарламанға ендіруге болады деп түсіну керек. Delphi ортасының құрамына бірнеше компоненттер кіреді. Соларды кейбір маңыздыларын қарастырайық.

 Additional парағы. Additional парағының құрамына сұхбаттау терезелерін орнату үшін қолданылатын келесі компоненттер кіреді.

 Dialogs парағы. Dialogs парағында Windows ортасының стандартты сұхбаттасу элементтері ұйымдастыру үшін қолданылатын компоненттері орналасқан. Осы прақтың обьектілері орындалғанда көрінбейді және сұхбатттасу жұмыстары бағдарламалы орындалады. Мысалы, if Open Dialogs Execute then Imagel Picture LoadFromFile (OpenDialogl FileName).

   Windows-тің сұхбаттасу терезелерінің Dialogs парағында пайда болуларының реті OpenDialog – сұхбаттасу таңдау, SaveDialog – файлды сақтау, FrontDialog – қаріпін орнату, ColorDialog – түсті таңдау, PrintDialog – баспаға шығару, PrinterSetupDialog – принтерді орнату, FinDialog – жолды іздеу, ReplaceDialog – іздеу және алмастыру.

System парағы. Бұл парақты компонентері DDE, OLE таймер және т.с.с. жүйелі сервистік элементтеріне қол жеткізуге мүмкіндік туғызады. 

           
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

          DELPHI 7 ОРТАСЫНЫҢ ПРОГРАММАЛАУ НЕГІЗДЕРІ

Жалпы білім беретін орта мектептің  жоғары сыныптарында информатика пәнін  оқытуда, обьектілі бағдарланған программалау негіздерін қарастырамыз.  Object Pascal тілі – Delphi ортасындағы негізгі программалаушы құрал болып табылады. Бұл бөлімнің негізгі тақырыптарының бірі ішкі программалармен жұмыс істеу іскерліктері екендігі белгілі. Бұл тақырыпты меңгеру оқушыларға көбінесе қиындық туғызып отырады. Сондықтан теориялық мағлұматтар мен жаттау есептерін тиянақты берудің оқу процесінде өзіміз қолданып жүрген тәсілін ұсынамыз. 

                                 Процедуралар мен  функциялар 

 Программаларда  кейбір операторлар белгілі программаның  әр жерінде қайталанып кездесуі  мүмкін. Осы қайталанып кездесетін  операторлар бөлігін ішкі программа  түрінде келтіріп және ішкі  программаны шақыруды ұйымдастыру  керек. Ішкі программа – бұл  үлкен емес программа, яғни  жалпы есептің бір бөлігін  шешуге арналған. Әрбір ішкі программаның  аты болады, ол программада ішкі  программаны шақыру үшін қолданылады.  Ішкі программаларды құру үшін  процедуралар  мен функциялар қолданылады.