Информация және информатика

Екілік сандарды ондық сандарға айналдыру олардың  әрбір

разрядын (1 немесе 0 санын) түрған орнына байланысты екінің

дәрежелеріне - 1, 2, 4, 8, 16, т.с.с. көбейтіп, шыққан сандарды

қосу арқылы жүргізіледі. Мысалы, 1011 болып жазылатын

екілік сан  ондық санға былай түрлендіріледі:

23 22 21 2° - екінің  осындай дәрежелері санның

разрядтарымен көбейтіліп қосылады

1 0 1 12 = 1*23+0*22+1*2'+1*2°=8 + 0 + 2+ 1 =11]0

Керісінше ондық  сандарды, екілік сандарға айналдыру  үшін:

сол санды екіге  бөлеміз, шыққан бөліндіні тағы екіге  бөлеміз,

одан шыққан санды да, осылайша бөлінді бірге  тең болғанша,

біртіндеп екіге  бөле береміз. Ең соңғы бөліндіден басталып

жазылатын қалдық сандар тізбегі ізделініп отырған  екілік

санның таңбаларын құрайды. Енді 12 ондық санын екілік санға

айналдыру мысалын  қарастырайық:

12│ 2

12│ 6 │ 2

0 6 │ 3 │ 2

0 2 | 1

1

Нәтижесі - 11002деген  екілік сан болып шығады. 

1.2. Информатика

Информатика - ЭЕМ арқылы информацияны жинау,

сақтау, түрлендіру, жеткізу және оны пайдалану заңдылық-

тары  мен тәсілдерін зерттейтін жаңа ғылыми пән.  

Информатиканы оқытудың маңыздылығы бұл ғылымның тек ЭЕМ-

дерді пайдалану  мүмкіндіктері мен олардың жұмыс істеу

принциптерін  түсіндіріп қана қоймай, қоғамдық өмірде және

адамдар арасында информацияны кеңінен тарату заңдары  мен

тәсілдері туралы түсініктер береді. 

Қазіргі кезде  жаңа ЭЕМ-дер күнбе-күн пайда болып,

олардың даму процесі  үздіксіз ғылыми-техникалық процеске

айналып отыр. Сонымен  қатар информацияны өңдеу, жинау

және беру тәсілдері  де күннен күнге дамып келеді. Осы

себептерге байланысты информатика жиі өзгеріске үшырайтын

ғылыми пән  болып саналады да, оны оқып-үйрену күнжн күнге

күрделілшіп барады.

Информатиканың  негізгі объектісі, яғни оның шикізаты мен

беретін өнімі  информация болып саналады. Сондықтан

"информация" үғымы информатика мен ЭЕМ-де  жүмыс іст^дің

ең түбегейлі  атауларының бірі болып есептеледі. 

1.3. Информация және есептеу машиналары

Бүл күнде ЭЕМ  информацияны өңд^дің ең негізгі  құралы

болып саналады. 70-жылдарда электрониканың дамуы

компьютердің  жаңа түрін - жеке пайдаланылатын дербес

компьютерлерді көптеп шығаруға жол ашты. Олар қазір де

мектептерде, институттарда, баспаханаларда, т.б. орындарда

кеңінен қолданыла  бастады. Мұндай компьютерлерді оқуда,

жұмыста, ойнау  үшін, тағы да басқа көптеген мақсаттарда

пайдалануға болады. Осы компьютерлерді өндіріс пен  жобалау

ісінде, ғылыми-зерттеу  істері мен білім беруде пайдалану

миллиондаған адамдардың жүмыстарының мазмүны мен

орындалуын түбегейлі  түрде өзгертті деуге болады.

Ең алдымен  ЭЕМ-дер өндірістің автоматтандырылған

технологиясын жасауға мүмкіндіктер ашып береді. Оның

үстінг, сол технология көмегімен ЭЕМ-дермен басқарылатын

жаңа машина, құрал-сайман және құрылғылар жасалынады.

Осылардың негізінде XXI ғасырдың басында есептеу

машиналары "адамсыз" жүмыс атқара алатын өндіріс

технологиясын жасау мүмкіндіктерін беріп отыр. Осы сияқты

"болашақтың" фабрикаларында қолмен істелетін  жүмыстардың

бәрін роботтар орындайды да, адамдардың рөлі өндірісті

жоспарлау, роботтар жүмысын басқару және ЭЕМ көмегімеи

жаңа бүйым  жасау істерін жобалау ғана болып  қалады.

Бүгіннің өзінде-ақ көптеген қызмет салаларында ЭЕМ-дерді

пайдалану адамдарға  информацияны жинау, дайындау және

өңдеу жүмыстарын оңайлатып, жобалау жәнз ғылыми-зерттеу

жүмыстарын жылдам жүргізуге мүмкіндік берді. ЭЕМ-дер

мектептерге келе бастады, олар физика мен математика, химия

мен биология сияқты және басқа да пәндерді оқып-үйрену ісіне

үлкш көмек  береді. 

ЭЕМ-мен қарым-қатынас  жасау және оларды өз жұмысында

пайдалана білу бұдан бүрынғы аталарымыздың  қаламсаппен

сауат ашқаны сияқты, алдағы 10-15 жылда біздер үшін ең

керекті зат  болып, компьютерлік сауаттылықтың  негізін

қалайды. 

Компьютерлік сауаттылық деп компьютерді пайдалана

отырып, оқу, жазу, есептеу, сурет салу және информация

іздеу жолдарын меңгеруді  айтады. 

ЭЕМ-ді жүмыста  тиімді пайдалану белгілі бір  мәдшиет иесі

болуды талап  етеді, яғни ол мәдениеттіліктің белгісі  болып

саналады. Ол үшін ЭЕМ-нің нггізгі мүмкіндіктерін жақсы білу

қажет, олар: мәселелерді (есептерді) айқын түрде қоя білу,

оларды шешудің  жоспарын жасау және ЭЕМ-ге түсінікті  түрде

жазу; есеп шығаруға керекті мәліметтерді айқындай білу мея

алынған нәтижелерді  талдау тәсілдерін әрбір адамның жетік

меңгеруі болып  табылады. Мұндай мәдениеттілікті игеру  логика

мен информатика  заңдарын білуге барып тіреледі. 

1.4. Жаца информациялық технологиялар

Кәдімгі информациялық технологиялар деп көбінесе қағаз

жүзінде әртүрлі  информацияларды дайындау, жинау, өңдеу

және жеткізу  процестерін айтады. Жаңа информациялық

технологиялар деп ЭЕМ-дер мен олардың желілері арқылы -

әсіресе дербес компьютерлер көмегі арқылы - информацияны

дайындау, жинау, жеткізу және өндеу технологияларын  айтады.

Информациялық процестер - адамдар арасында, тірі

организмдерде, техникалық қүрылғыларда және қоғамдық

өмірде информацияны жеткізу, жинақтау жөне түрлендіру

процестері. 

Дербес  ЭЕМ-дер - жүмыста жөне үйде адамның

пайдалануына  арналған шағын компьютерлер.

Дербес ЭЕМ-дер журналдар, кітаптар және әртүрлі

қүжаттар дайындауда мәтін теріп, оны түзету үшін кеңінен

қолданылады. Мұндай жүмыста компьютерлердің баспа

машинкаларынан  артықшылығы талас тудырмайды, олар:

қателердің азаюы, материалдарды дайындау жылдамдағының

өсуі, оларды безендіру  сапасының да артуы. Басып шығарылуға

тиіс әдебиеттің жоғарғы сапасын қамтамасыз ететін лазерлік

принтері бар  компьютёрлер негізінде істейтін шағын  баспа

жүйелері одан да ыңғайлы жабдық болып есептеледі.

Сондай-ақ жаңа информациялық технологиялар дегеніміз -

ЭЕМ жадындағы  сақталған картотекадағы, каталогтардағы,

әртүрлі архивтер мен кітапханалардағы информацияларды

жинақтауға, біріктіріп сақтауға, керектілерін жылдам іздеп

табуға бо латын  ә р т ү р л і мәліметтер ба засы м ен

информациялық жүйелер. Жаңа информацияльщ

технологиялардың  дамуын ЭЕМ желілеріне негізделген

электрондық почтасыз, байланыс желілері мен информациялық

коммуникацияларсыз  көзге елестету мүмкін емес.

Қоғамымызды дербес компьютерлермен, ЭЕМ желілерімен,

информациялық қорлармен толық қамтамасыз етсек,

информацияны  пайдалану, алу және тарату істерін

ұйымдастыру жаңа сатыға көтеріледі. Олар бүған дейінгі

қолданылған "қағаздағы" информацияны алу мен таратуды

толықтыра отырып, қоғамымызды ақпараттандыру

процестерін арттыра  түседі. Жаңа информациялық

технологиялардың  жан-жақтылығын дүрыс түсіну үшін

"технология" үғымының мәнін ашып алу қажет. Қоғамдық

дамудың алғашқы  кезеңдерінде "технология" деп  белгілі бір

бұйымдарды жасау  кезіндегі тәсілдер жиынын айтатын  еді.

Өндірістің күрделіленуі, оны механикаландыру мен

автоматтандыру технология үғымын машиналар,

механизмдер, қүрал-саймандар және т.б. өндіруді

үйымдастыру тәсілдері  мен оған керекті техникалық жабдықтар

жиыны ретінде  қабылдауды қалыптастырды.

Есептеу машиналарын  басқару қүрылғылары ретінде

пайдалану мен  автоматтандыруға негізделген осы  кездегі жаңа

өндіріс технологиялары оны қайта қүру істері мен оған кететін

жұмыс көлемін  әлдеқайда оңайлатып жіберді. Осыған орай

қазіргі "технология" үғымына, аз дегеннің өзінде үш компожнт

- өндіріске керекті жабдықтар, оны құрастыру тәсілдері мен

оны ойдағыдай ұйымдастыру жолдары және оның ішіне

мәліметтер базасы мен білім базалары, ЭЕМ-да жобалау

жабдықтары және т.б. компьютерлік техникалар кіреді. Бірақ

олардың бәрі де мәліметтер базасы мен информация қорлары

бар, ЭЕМ арқылы жобалау жабдықтары және т.с.с.

мүмкіндіктері бар компьютерлік техникаға негізделгеи болуы

тиіс. Ал бұларды  қарастыру үшін ЭЕМ жұмысын қалай

басқаруға болатынын  анықтайтын программаларды білуіміз

керек. Кез келген жаңа жүмысқа ЭЕМ-ді пайдалану үшін оған

жаңа қосымша  қүрылғылар алғаннан гөрі соған керекті жаңа

программалар aлy қажет болады. 

ЭЕМ жұмысында  программалар оның іс-әрекетінің реттілігі