Интернет жүйесі

Интернет жүйесі жиырмасыншы ғасырдың аяғында пайда болған Интернет қазір жер шарының әр түкпірін байланыстырып сан алуан адамдарды, елдер мен құрлықтарды біріктіріп отыр. ^[1]

Интернет 1960 жылдары АҚШ-та дүниеге келдi.Оны соғыс бола қалған жағдайда бір-бірімен телефон арналары арқылы қосылған компьютер желілерімен байланысып отыру үшін АҚШ-ның орталық барлау басқармасының қызметкерлері ойлап тапқан.Алпысыншы жылдардың аяғында Пентагон ядролық соғыс бола қалғанда компьютер желісінің үзілмеуі үшін арнайы жүйе жасады, тaжiрибенiң ойдағыдай жүргiзiлу барысында ARPA net желiсi пайда болып, ол Калифорниядағы жaне Юта штаты зерттеу орталықтарындағы үш компьютердi ғана бiрiктiрдi.Кейiн ARPAnet бейбiт мақсатқа қызмет еттi, оны негізінен ғалымдар мен мамандар пайдаланды.Сексенінші жылдардың басында Интернет деген термин пайда болды.Бұл ағылшынның халықаралық желі деген сөзі.^[2]

1990-шы жылдары Интернетке  енушілер саны күрт өсті, ал 2000 жылы оған 5 млн компьютер қосылып, пайдаланушылар саны 200 миллионнан асты. Интернеттiң мүмкiндiгi шексiз.Талғамыңыз бен көңiл күйiңiзге қарай одан сiздi қызықтыратын көп нәрсе табуға болады.Yйден шықпай газеттiң тың номерiн парақтағыңыз келеме, мейiлiңiз, тек WWW немесе Web деп аталатын aлемдiк шырмауықты қолдансаңыз жетедi. Гиперсiлтеме жүйесi арқылы қажеттi басылымықызды санаулы минуттар iшiнде тауып аласыз.

Планетамыздың кез келген нүктесiндегi ауа райын, ақпараттық агенттiктiң соңғы жаnалықтарын бiлгiңiз келсе Интернет жaрдем беруге aзiр. Шалғай елдерге сапар шексеңiз сiзге қажет елмен, қаламен, қонақ үймен таныса аласыз.Интернеттен ғалым да, бизнесмен де, компьютерлiк ойын әуесқойы да, бәрi-бәрi қажет ақпарат таба алады. Интернет күнделiктi тұрмыс пен жұмыстың айнымас құралына айналып келедi. Интернеттің негізі АҚШ-да жасалғанымен, оның нақты қожайыны жоқ. Әрбір үкімет, компания, университет ақпараттық қызмет ұсына отырып , бұл желінің тек қана өз бөлігіне иелік жасайды.^[3]

Алайда, Интернетке жеке дара ешкім де қожалық жасай алмайды. Сондықтан ол шын мәнінде адамзаттың әлемдік қазынасы болып табылады.

TCP/IP – Интернет желісіне  қосылған компьютерлер арасында  ақпарат алмасуды қамтамасыз  ететін мәліметтерді бір жүйеге келтіру ережелері немесе оларды құрастыру хаттамасы.

IP (Internet Protocol) – мәліметтерді  оны алушының адресі көрсетілген  шағын тақырыптары бар бірнеше бөліктерге немесе дестелерге бµлетін желіаралық хаттама.

TCP (Transmission Control Protocol) – мәліметті  жөнелту ісін басқаратын хаттама,  ол желідегі ақпарат дестелерін дұрыс жеткізу үшін жауапты болып саналады

[өңдеу]Интернеттiң негiзгi қосымшалары

E-mail (Electronic Mail) - электрондық  почта. Желі тұтынушылары арасында мәлімет алмасу ісін жүзеге асыратын қызмет жүйесі. Ол арнайы почта программалары көмегімен жүзеге асырылады, мысал ретінде, Outlook Express программасын атауға болады. Оның көмегімен сіз санаулы минуттар ішінде хабарды жеткізе аласыз. Ол үшін клавиатурада тиісті хабар мәтінін теріп, белгілі электрондық адреске жіберсеңіз болғаны. Осынау тәсілдеме арқылы достарыңызбен, әріптестеріңізбен араласуға болады.

E-mail адрестік құрылымы:

есім@ мекеме.домен Мысалы:

common@pushkinlibrary.kz

dina_m@mail.kz

Usenet - бір-бірімен жаңалықтар алмасып отыратын бейкоммерциялық, бейформалдық,анархиялық жүйелер тобы. Белгілі бір серверде кездеседі. Usenet – тегі жаңалықтар тобы – дүние жүзіндегі адамдардыњ пікірлесетін, яғни ақпарат алмасуына арналған электрондық пікірталас топтары.Мұндай жаңалық топтарында белгілі бір тақырыпқа арналған көптеген мақалаларды оқуға болады, олар әртүрлі тақырыптарды талқылауға да арналады. Usenet-тегі жаңалықтар ретінде оқыған мақалаңызға жауап беруге және өз ойларыңызды мақала ретінде жариялауға болады

FTP (File Transfer Protocol) - Файлдарды жіберу протоколы– бұл көбінде үлкен көлемдегі файлдарды жіберу кезінде қолданылатын Интернеттің қосымшасы. FTP көмегімен кез келген файлдарды жіберуге және қабылдауға болады.

Чат (IRC –Internet Real Chat) –Интернеттің тағы да бір қосымшасы,желіде нақтылы уақытта интерактивті сұхбаттасу. Әңгімелесушілер бір-бірімен өз компьютерлеріндегі клавиатурада сөздерді теріп жібереді және ол сөздер бірнеше секундтардан кейін сұхбаттасушыларға монитордан көрінеді, осындай тәсілмен әңгімелесулеріне болады.

World Wide Web (WWW немесе Web) - гипермәтіндік құжат. Интернет мәліметтерін жеңіл көруге болатын графикалық интерфейс мүмкіндігін береді.

Web-тің әр бетінің басқа  парақтармен байланысын көрсететін  сілтеме белгілері бар, оны  бір-бірімен байланысқан парақтардан  тұратын өте үлкен кітапхана  деуге болады.Бір тораптық компьютерде орналасқан мәліметтер Web кітабы секілді, ал оның беттері кітап парақтарын көзге елестетеді.Бұл беттердегі мәліметтер дүниенің кез келген нүктесінде орналаса береді.Солар арқылы жер шарындағы барлық серверлік компьютерлердегі ақпараттар көз алдыңызда орналасады, мұнда қашықтағы-қымбат, жақындағы-арзан деген ұғым жоқ, олардың бағасы тек мәліметтің көлеміне немесе сіздің байланысып отырған уақытыңыздың ұзақтығына байланысты.

Түйінді компьютерлердегі мәліметтің бірінші беті кітаптың мазмұны тәрізді, әрбір беттің URL (Universal Resorse Locator) форматында берілген өзіндік адресі болады.Ол беттердегі мәліметті оқу «көру жабдықтары» деп аталатын арнайы программалар арқылы орындалады.

 

 

1.5 Интернеттегі web – серверлер

1.5.1 WEB-сервердің жұмыс  жасау механизмі браузерде қажетті URL мекен – жайын терген соң, браузер қолданған протокол туралы ақпарат пен сервер атауын алады. Браузер DNS – серверге сұраныс жасайды, ол үшін сервер атауын IP – мекен жайға алмастыру керек. Алынған IP – мекен - жай арқылы браузер қажетті Web – сервермен HTTP протоколын қолданып, байланысқа түседі де, қажетті ресурсқа сұраныс береді. Сервер серверде сақталған HTTP – бетті (сақталған) браузерге жібереді. Браузер HTML – элементтерін реттеп, сіздің компьютеріңізге қажетті бетті көрсетеді. Бұл сіз жасаған сұраныстың жауабы болып табылады. Әдетте,қарапайым веб-беттің өзі әртүрлі типтегі бірнеше файлдан тұрады (текст, графика, аудио т.б.) Браузер бұл файлдарды анықтауы үші, сервер оны қандай файлдер жіберіліп жатқандығы туралы ескертеді, сонан соң ғана файлдар жіберіледі. Веб – бет бірнеше вайлдан тұратындығына қарамастан, ол бір сұраныс кезінде тек 1 файлды ғана жібереді. Яғни, HTML – тексттің құрамынан  графикалық элементтер сілтемесін кездестірсе, браайзер серверге жаңа сұраныс  жасайды. Жаңа HTTP – сұраныс жасауы қазіргі серверлер мен браузерлер көп  арналы режимде жұмыс істейтіндіктен, қатарынан бірнеше сураныс жасай алады. Егер сұраныс жасаған файл бұл мекен жай бойынша табылмаса , web – сервер «You / File not found (404) файл табылған жоқ» деген хат жібереді.

 

1.5.2 Статикалық және динамикалық  беттер.

Статикалық беттер web – сервер каталогында орналасқан файлдар

көшірмесі, ал қолданушының іс-әрекетінсіз ӛзгеріске түспейді. Бірақ беттер динамикалық ӛзгерістерге ұшырауы мүмкін, яғни дискіде дайын файлдар емес, сұраныс беттің құрылуы жолының бірнеше әдісі бар.

Web – серверге  сұраныс жасау негізінде құрылу web – беттің динамикалық түрде құрылуы үшін серверге қандай файл «қарапайым» ал қайсысы программалық ӛзгертуге түсу керек екендігін кӛрсету керек.

Беттің сервердің ӛзі (арнайы командалар арқылы) немесе сыртқы программлар құра алады. Динамикалық беттердің құрылуы туралы командалар сақталған  программалық текст скрипт д.о.

 

21 Қолданушының компьютерде құру.

Бұл жағдайда динамикалық  бетті құру үшін программалық текст  әуелі локалды компьютерге жіберіледі, сонан соң браузер қажетті құрылғылармен байланыс жасайды. Динамикалық бетті құрудың бірнеше технологиялары бар.

1.5.3 CGI – технологиясы.

Веб – беттерге динамикалық  элементтерді қосуға мүмкіндік беретін технологиялардың бірі CGI (Common Gateway Interface) технологиясы. Ол екі URL арқылы екі программаны салыстыруға мүмкіндік береді. Мысалы, сіз әр жердегі аудандарға дәл осы уақыттағы ауа райын айту үшін сіз жаңа бетті құрасыз. Осы CGI – технологиясы іске қосылады. Ол қажетті арна арқылы ауаның температурасын, қысымын т.б. туралы ақпарат алады әр кез анықтама жайында бұл адреске қосылу арқылы, сіз ағымдағы ақпарат туралы мағлұмат алып отырасыз. Қысқаша айтқанда сіз іздеу жүйесінде қандай да бір ақпаратқа сұраныс жасап, оған жауапк елсе, бұл CGI – (технологиясының) программасы функциясының қорытындысы.

CGI – программасын дәл  сол мезгілде іске қосылатын  web – сервердің бір бөлігі деп қарауға болады. Сервер қолданушы сұранысы CGI – бағдарлама жібереді, ал ол өз кезегінде қажетті ақпарат туралы мағлұматтар жинақтап, компьютер экранының бетіне шығарады. Қолданушың кӛзқарасы бойынша қажетті URL мекен – жайы статикалық құжат немесе CGI – бағдарлама екендігінде еш айырмашылық жоқ. Браузер ақпараттарды бірдей қабылдайды. CGI термині тек бағдарлама емес, сонымен қатар протокол болып та табылады.

Статикалық құжаттар мен CGI – бағдарламаның форматы бірдей болады. Сервер мен приложение арақатынасындағы CGI протокол НТТР протоколының бір бӛлігі болып табылады. CGI – бағдарламасының кӛп бӛлігін CGI – скриптер қамтиды. Скрипт – басқа бағдарламамен орындалатын ережелер тобы. Percl, Java Script секілді программаларды скриптік, тілдер ретінде ойлап шығарған. Олар кейде сценарийлер тілі деп те атайды. CGI - программалар скриптік тілде жазылады: C, C++, Delphi.

Microsoft компаниясының Active server Page (ASP) технологиясы да CGI альтернативті техналогиясыныңт бір түрі. Ол екеуінің құрылылу принциптері бір: Web – бетке қосылған скрипті бет қолданушыға жіберілгенге дейін серверде орындалады. Динамикалық файлдарды тек серверде ғана емес, клиент web – бетінде де құруға болады. Бұл жағдайда актив құжаттар web – серверде сақталып, статикалық беттер сияқты локалды компьютерге көшіріледі. Бағдарлама локалды компьютерге түскен, ӛз қызметін орындап, қорытындысын экран бетіне шығарады. Ақпаратты экранға шығару жылдамдығы жойылған сервер жылдамдығына тәуелді емес, ӛйткені актив құжатты қорытындылау бағдарлама

 

22 локалдық компьютерге құйылғаннан соң іске қосылады. Құжат құру бағдарламасын құйып алу ұзақ уақытқа созылады. Актив құжаттарды құру үшін әртүрлі бағдарламаларды қолдануға болады: Ravascript, Java – апплеттер және ActiveХ басқару бағдарламасы.

 

Web – арналарда кедергі  болған жағдайда ақпаратты қайта құю керек. Сіз браузерде «Артқа (назад)» командасын берген кезде, қараған бетке қайта ораласыз, бұл жағдайда мәліметтерді серверге қайта құып керек емес. Сіз оның орнына қарған құжаттарыңызды компьютеріңіздің арнайы буферлік зонасында (кэш) сақтап, қажет жағдайда қайтадан қарасаңызболады. Қазіргі браузерлер дәл осылай істейді. Мысалы: сіз 1-2-3 бетті қарап отырсыз, 3 бетте, 4бетте сілтеме кӛрсетілген. Бұл жағдайда 4 беттен (желіден құю) гӛрі 2бетке (кэш-тен құю) еткен тиімді. Қазіргі браузерлерде кэштелген құжаттар сақталған папканың кӛлемін өзгертуге болады. (Internet Explorer, Netscape Navigator)

1.6.2 Прокси-сервердің жұмыс жасау механизмі

Кэштің технологиясыныңдаӛз шектеулері бар. Мысалы: сіз және сіздің

коллегаңыз бір интернет желісіне қосылып отырсыз (ортақ провайдер).

Екеуңізде бірдей құжатқа сұраныс жасадыңыз. Ол құжатты әуелі досыңыз  алады, сосын сіз алсаңыз рационалды емес. Оның орнына оны кэштеген тиімді.

Бұл жағдайда провайдер бұл тапсырманы прокси-серверге тапсырады.

Прокси-сервер – интернетпен жұмыс істеп тұрған станция арасында «елші» қызметін атқаратын және қорғанысты жоғарылатуға, административтік бақылауға, кэштеу функциясын қолдануға мүмкіндік беретін сервер түрі.

Прокси-сервер қолданушыдан қандай да бір интернет-сервистің орындауына тапсырыс алады. Мысалы: Web – бетті қарауға. Егер прокси кэштеу функциясын атқарса, бұл бетке сұраныс бар-жоқтығын локалды кэш-серверден қарайды. Егер мұндай бет бар болса, ол интернет желісіне сұраныс   жасамайды. Ал егер бет жоқболса, ол өз IP – мекен-жайы арқылы клиент атынан интернетке сұраныс жасайды. Сұратылған бет келген кезде, қолданушыға жіберіледі. Прокси-сервер функциясын кэштеу интернет жұмысын жылдамдатады және желілік трафик кӛлемін тӛмендетеді. Web – бетті кэштеу желілік қорғаныс қызметінде атқарады, қажетті Web – хаттаманың жойылып кетуден қорғайды.

Әдетте, прокси-сервер жұмыс  істеп тұрған программасы бар  компьютерде арнайы дисктік аумақ бӛлінеді. Ірі провайдерлер кэштеу кезінде құжаттары 10-100 Гбайт жадты қамтиды.

Осылайша, кӛп сұранысты  құжаттар интернт серверінде ғана емес, қолданушының прокси-серверлі провайдерінде немесе қолданушы компьютерде сақталына алынады. Провайдердің мыңдаған клиенттері коп жағдайда желіден шектеулі құжаттарға сұраныс жасайды екен. Мыңдаған клиенттермен жұмыс жасайтын  ірі ISP прокси-сервер ӛз дискісіне қолданушыларды 50% сұранысың өз дискісінен қанағаттандырады екен әдетте сервер басқа аудандардың интернет провайдерлерімен байланысады. Осылайша ,Кэш – қолданушылардың саны арта түседі. Прокси - серверлер тек ірі компанияларда да арнықтылады.

 

1.6.3 Құжаттардың сақталу  мерзімі.

Ескірген файлдарда кэштемеу үшін арнайы ережелер бар. Олар қайсы  сұранысты кэштеу керектігін,қайсысын кэштемеу керектігін анықтап  отырады. Бұл ережелердің кейбіреуі НТТР протоколында,қалғандары браузерде  прокси – сервер администраторында орнатылған.  Прокси- серверде кэштеу щещімі қабылданатын критериелер қатары  бар.мысалы клиент сұраған құжаттың сақталу мерзімі өтіп кетсе құжат  кэштелмейді, ол интернет серверінен жаңа құжатқа сұраныс жасайды. Кейбір  конфиденциалды құжаттар да олардың сақталу мерзімі шексіз, сондықтан ол  кез- келген уақытта кэштеледі.

 

 

25

Әр құрылғының өз ерекшеліктері мен кемшіліктері бар. Әрқайсысына  жеке тоқталайық.