Компьютерлік желілер

М а з м ұ н ы :

 

 

 

І. Кіріспе бөлім...............................................................................................

ІІ. Негізгі бөлім

2.1. Компьютерлік желі  ұғымы

2.1.1. Компьютерлік желілердің  жіктелуі

2.2. Компьютерлік желілердің түрлері

2.2.1. Жергілікті және аймақтық-таратылған  желілер

2.3. Негізгі желілік топологиялар

2.4. Желілік техникалық  құралдар

2.5. Желілік программалық  құралдар

2.6. Клиент-сервер технологиясы

2.7.Желілік технологиялар

2.8. Желілік принтерлер

2.9. Мәліметтер базасы

2.10. Компьютерлік желі  жабдықтарының типтік құрамы

2.10.1. Желілік адаптер

 

ІІІ. Қорытынды

ІҮ. Пайдаланылған  әдебиеттер тізімі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

І. Кіріспе бөлім

Біздер дербес компьютерлердің  желілері (торабы) туралы естідік. Олардың  ауқымды жалпы және жергілікті желілерге  бөлінетінінен хабардармыз. Бұқаралық  ақпараттық жүйеде «Ethernet... 100-мегабитті технология... Желілік технологиялар... Интернетті жанжал... Интражелілер...» деген сөздер жиі естіліп жатады. Бірақ біз бұл материалдарды түсіндіру кезінде оқушылар желілермен таныс емес, тек компьютер құрамын біледі деп есептейміз.

Егер сіздің бір-ақ компьютеріңіз  болса және модеміңіз болмаса, онда сіз компьютерлік желінің артықшылықтарын  сезіне де алмайсыз. «Атыңыз егер болмаса, жорғасын қайдан білесіз», - деп өлеңде айтылатын сияқты... Бірақ сіздің бірнеше компьютеріңіз болса  немесе мәліметті қашықтағы компьютерге  жөнелту керек болса онда желілік  технология мүмкіндіктері сіз үшін өте қажет болып табылады. Желілік  технологиялар орасан зор қаржы  үнемдеуге мүмкіндік береді. Ол үшін компьютер желілерінің қолданылатын аймақтарын қысқаша қарастырып өтейік.

Компьютерлік  желі дегеніміз – бір-бірімен мәлімет алмаса алатын кем дегенде екі компьютердің байланыс құралдары көмегімен қарым-қатынас жасауына арналған ақпарат өңдеудің тармақталған жүйесі.

Басқаша айтқанда желі деп  дербес компьютерлердің және де принтер, модем, факсимильдік аппарат тәрізді  есептеу құрылғыларының бір-бірімен  байланысқан жиынын айтады. Желілер  әрбір қызметкерге басқалармен  мәлімет алмасып құрылғыларды ортақ  пайдалануға, қашықта орналасқан қуатты компьютерлердегі мәліметтер базасымен  қатынас құруға және тұтынушылармен тұрақты байланыс жасауға мүмкіндік  береді.

Желі құрамына кіретін  компьютерлер мынадай жұмыстар атқарады:

• Желімен қатынас құруды ұйымдастыру;
• Олардың арасында мәлімет алмасуды басқару;
• Желі тұтынушыларына есептеу құрылғыларын пайдалануға беріп, оларға әртүрлі қызмет көрсету.

 

 

 

 

ІІ. Негізгі бөлім

2.1.Компьютерлік желі ұғымы

2.1.1.Компьютерлік желілердің жіктелуі

Коммуникациялық желі –  генерация функцияларын жүзеге асыратын объектілерден тұратын жүйе, желінің  пункті (тораптар) деп аталатын өнімді өзгерту, сақтау және тұтыну, сондай-ақ пунктілер арасында өнімді тапсыруды  жүзеге асыратын тапсыру сызықтары.

Коммуникациялық желінің  ерекшелігі – пунктілері арасының арақашықтығының кеңістік учаскелеріндегі  пунктілердің алатын орнының геометриялық мөлшерлерімен салыстырғанда анағұрлым  алшақтығы. Өнім түрінде ақпарат, энергия, масса қатыса алады және ақпараттық, энергетикалық, заттық желілер тобын  айыруға болады.

Ақпараттық желі – бұл коммуникациялық желі, мұнда ақпарат өнімді генерациялаушы, өңдеуші, сақтаушы және қолданушы ретінде болады.

Есептеу желісі – құрамына есептегіщ жабдық кіретін ақпараттық желі. Деректердің қайнар көзі және қабылдағышы болатын ЭЕМ және шеттегі құрылғылар есептеу желінің компоненттері болуы мүмкін. Бұл компоненттер деректердің шетті жабдықтауын құрастырады (ДШЖ немесе Data Terminal Equipment). ДШЖ ретінде ЭЕМ, принтерлер, плоттерлер, сондай-ақ автоматты және автоматтандырылған жүйелердің басқа есептеу, өлшеу жіне атқару жабдықтауы алға шыға алады. Мәліметтерді тарату, ортақ деректерді беру ортасы деп аталатын орталардың  және құралдардың арқасында жүзеге асады.

Деректерді тарату ортасынан  алынған немесе тапсырылған ДШЖ-ны дайындау, мәліметтер арнасының аяқталу  аспабы (МКА немесе Data Circuit – Terminating Equipment) деп аталатын функционалды блокпен жүзеге асалы. МКА ДШЖ-ға конструктивті бөлек немесе қоса салынған блок болуы мүмкін. МКА және ДШЖ екеуі бірге желінің торабы деп жиі аталатын деректер станциясын білдіреді. АКД-ға мысал ретінде модемді келтіруге болады.

Есептеу желісі – бұл  өзара байланысқан және келістіріле  істелетін бағдарламалық және аппараттық компоненттердің – компьютерлердің, коммуникациялы жабдықтаудың, операциялық жүйелердің, желілі қосымшалардың күрделі кешені.

Желінің бағдарламалық-аппараттық құралдарының кешені көп қабатты  үлгімен бейнеленуі мүмкін.

Кез келген желінің негізінде  стандартталынған компьютерлік платформалардың  аппараттық қабаты жатыр. Қазіргі уақытта  желілерде әр түрлі кластағы компьютерлер кең және табысты қолданылуда  – арнайы компьютерлерден басталып мэйнфреймдер мен супер ЭЕМ-ге дейін. Желідегі компьютерлердің терімі желімен  шешілетін есептердің теріміне сай  болуы қажет.

Екінші қабат – бұл  коммуникациялық жабдықтау. Әйтсе  де, компьютерлер желілердегі деректерді өңдеудің орталықтанған элементтері  болғанымен, соңғы кезде коммуникациялы құрылғылардың рөлі ерекше. Кабельдік  жүйелер, қайталауыштар, көпірлер, коммутаторлар, маршрутизаторлар желінің қосалқы  компоненттерінен компьютерлердің  қатарына айналды. Бүгінде коммуникациялы құрылғы мамандандырылған мультипроцессорды  ұсына алады, оны кескіндеу және басқару керек.

Ақырғы пайдаланушы үшін желі – ең алдымен, өзінің ақпараттық қажеттіліктерін қанағаттандыра алатын желілік қызмет. Желілік қызметтерді  орындау бағдарламалық құралдармен  жүзеге асады. Негізгі қызметтер  – файлдық қызмет және баспалар қызметі, әдетте желілік операциялық  жүйемен пайдалануға беріледі, ал қосалқылар, мысалы, деректер, факс немесе дауысты тапсыру базасының қызметі  жүйелік желілік қосымшалармен  немесе утилиттермен жүзеге асырылады.

Желінің бағдарламалық платформасын құратын үшінші қабат операциялық  жүйелер (ОЖ) болып табылады. Барлық желі жұмысының нәтижелігі, желілік  ОЖ-нің негізіне жергілікті және таратылған қорлармен қандай басқару тұжырымдамалары  негізге қойылғанына байланысты. Желіні жобалау барысында мынаны есте сақтау қажет: берілген операцялық жүйе желідегі басқа ОЖ-мен қаншалықты қарапайым бірлесіп әркет ете  алады, ол деректердің қаншалықты қауіпсіздігі мен қорғанушылығын қамсыздандыра  алады, ол қандай дәрежеде пайдаланушылардың  санын өсіруге рұқсат бере алады, оны басқа үлгідегі компьютерге  көшіруге бола ма және т.б. көптеген түсініктемелер.

Желілік құралдардың ең жоғарғы  қабаты әр түрлі желілі қосымшалар болып табылады, мысалы, желілі деректер базасы, пошталық жүйелер, деректерді архивтеу құралдары, ұжымдық жұмысты автоматтандыру жүйелері және т.б. Әр түрлі қолдану облыстарына арналған қосымшалармен берілетін мүмкіншілік диапазонын ұсыну өте маңызды, олар басқа желілі қосымшалармен және операциялық жүйелермен қаншалықты бірге қосылғанын білу керек.

Есептеу желілері мына белгілер қатарымен топтастырылады.

Есептеу желілерін байланатын тораптар арасының қашықтығына байланысты былай бөледі:

аумақтық – маңызды  географиялық кеңістікті қамтиды; аумақтық желілердің ішінде, сәйкесәнше, аймақтық немесе глобальды масштабтарға ие болатын  аймақтық және глобальдық желілерді  ерекшелеуге болады; аймақтық желілерді  кейде MAN (Metropolitan Area Network) желілері деп атайды, ал аумақтық желілер үшін жалпы ағылшынша атауы - WAN (Wide Area Network); ерекше белгіленетін жалғыз глобальды желі Internet (осыда іске асырылған World Wide Web (WWW) ақпараттық қызметі қазақ тілінде «дүниежүзілік өрмек» деген мағынаны білдіреді); бұл өз технологиясы бар желілердің желісі. Internet-те интражелі ұғымы бар (Intranet) – Internet аймағында бірлескен желілер;

жергілікті (ЖЕЖ) – шек қойылған аумақты қамтиды (әдетте, станциялардың қашық шектерінде бір-бірінен он немесе жүздеген метрден көп емес, сирек 1..2 км); жергілікті желілер LAN (Local Area Network) деп белгілейді.

Желілерді желі жұмыс істейтін кәсіпорындардың масштабына байланысты былай бөледі:

бөлімдер (жұмысшы  топтардың) – жалпылық жұмысты шешетін кішкене қызметкерлердің тобымен қолданылады. Бөлімдік желінің басты мақсаты – қосымша, деректер сияқты жергілікті қорларды бөлу. Әдетте, қандай да бір желілік технологияның негізінде жасалады, желіастына бөлінбейді. Жұмысшы топ немесе бөлім желісінің басты белгісі біркелкілік пен кішкене масштаб болып табылады, жергілікті болады;

кампустар – бөлек ғимарат немесе бір кәсіпорын аумағының ішінде бөлімдердің бірнеше желілерін қосады, бірнеше шаршы шақырым аумақты жаба алады. Жергілікті болатын басты желі және желіасты болады, әдетте әр текті компьютерлік жүйелерді қосады;

бірлестік (масштабты  кәсіпорындар) – бір ғана кәсіпорын немесе мекеме орналасқан бір немесе бірнеше таяу ғимараттар алатын аумақты қамтитын, бір-бірімен байланысқан ЖЕЖ жиынтығы.

Қызмет көрсететін түрлеріне  байланысты былай бөледі:

деректерді тарату желілері (ДТЖ) – тек қана компьютерлік трафикті беру қызметімен айналысады;

қызметті интеграциялаумен алынған желі – компьютерлік трафикті таратумен қатар, дауыс, бейне тапсыратын сервистерге сүйенеді.

Желі қандай стандартты технология негізінде құрылғанына байланысты былай бөлінеді: Ethernet, Fast Ethernet, Gigabit Ethernet, ArcNet, Token Ring, Token Bus, 100 VG AnyLan; (Integrated Services Digital Network).

Тапсыру ортасына байланысты былай бөлінеді:

• желілік (коаксильді, өрілген будағы, оптикалық талшықты);
• өткізгішсіз (инфрақызыл диапазонындағы радиоарналар арқылы хабар таратумен).

Қорларға ашық рұқсат етілген  деңгей бойынша былай бөлінеді:

• көпшілік (қоғамдық) – бәріне кіруге рұқсат етілген желілер;
• жеке (бірлескен) – желіге ие кәсіпорын қызметкерлеріне қызмет ету немесе пайдаланушыларға байланысты, желі иелері ұсынатын белгілерді толықтыратын пайдаланушылар.

2.2. Компьютерлік желілердің түрлері

2.2.1.Жергілікті және аймақтық-таратылған желілер

Жергілікті желіде (LAN) бір ғимарат ішіндегі немесе қатар орналасқан ғимараттардағы дербес компьютерлер мен принтерлерді бір-бірімен байланыстырады. Аймақтық-таратылған желілер (WAN) географиялық тұрғыдан алғанда бір-бірінен қашықта орналасқан, бірақ бір компанияға немесе фирмаға, мекемеге қатысты бірнеше жергілікті желілерді байланыстырады.

Жергілікті желілер –  дербес компьютерлерді бір-бірімен  немесе оларды желі сервері рөлін  атқаратын қуатты компьютермен байланыстырып  тұратын желінің ең қарапайым  түрі.

Жергілікті желінің барлық компьютерлері серверде жазылған қолданбалы программалады және принтер, факс тәрізді  шеткері құрылғыларды ортақ пайдалана  алады. Желідегі әрбір дербес компьютер  жұмыс станциясы немесе желі түйіні деп аталады.

Жергілікті желі әрбір  тұтынушыға бір-бірімен өте жылдам қатынасуға мүмкіндік жасайды. Оның мынадай ерекшеліктерін атап өтуге  болады:

• Құжаттарды бірге пайдалану;
• Құжат айналымын жеңілдету: тұтынушы жұмыс орнынан тұрмай-ақ, жиналыс жасамай-ақ әртүрлі құжаттарды оқуға, түзетуге, түсініктеме беруге мүмкіндік алады;
• Компьютер дискісіндегі орынды тиімді пайдаланып, өз жұмыс нәтижелерін серверде сақтау және архивтеу;
• Сервердегі қолданбалы программалармен оңай байланысу;
• Қымбат тұратын қорларды – принтерлерді, CD-ROM мәлімет жинақтауыштарын, қатты дискілерді және ортақ пайдалануға болатын көлемді қолданбалы программаларды (мысалы, мәтіндік процессорларды немесе мәліметтер базасын) бірігіп пайдалануды жеңілдету, т.б.

Аймақтық-таратылған желілер жергілікті желілер жасай алатын барлық жұмыстарды өте қашықта орналасқан бір компания компьютерлері арасында атқара алады. Әдетте ол үшін модем немесе жоғары жылдамдықты цифрлы желі арналарын ортақ пайдалануға арналған кешендік қызмет (ISDN, Integrated Services Digital Network) көрсете алатын байланыстық телефон арналары қолданылады. Мұнда ISDN арналары графикалық бейнелер жазылған үлкен көлемді файлдары тасымалдау үшін жиі қолданылады.

Модем немесе алыста орналасқан север көмегімен жүзеге асатын аймақтық тармақталған желілер функциясын жергілікті желілер құрамына енгізе отырып, сыртқы коммуникация технологияларының төмендегідей мүмкіндіктерін пайдалануға болады:

• Электрондық пошта арқылы мәліметтерді қабылдау және жөнелту;
• Интернетпен байланысу.

Интернет дегеніміз – дүниенің әр түпкіріндегі тұтынушыларды бір-бірімен мәліметтер қоймасы, бейнелері және дыбыстар жазбалары арқылы жеңіл байланыстыратын ең ауқымды желі түрі. Өз көлемін жылдам ұлғайта отырып (шамамен жылына 200%), ол біздің өмірімізде күннен күнге өте елеулі рөл атқарып келеді.

Қазіргі кезде Интернеттің  ең негізгі функцияларына электрондық  пошта қызметі мен мамандықтары бір немесе ортақ мәселемен айналысатын  топтардың немесе зерттеушілердің  бір-бірімен жылдам мәлімет алмасуы  жатады.