Мәтіндік файлға мәліметтер жазу және оқу

Енді мәліметтерді файлға жазуға бәрі дайын. Ол үшін бұрынан  белгілі Write() және Write() процедураларын қолданамыз. Жазулар экранға емес файлға жазылуы үшін, мәліметтерді шығару бағытын көрсетеміз. Яғни, жақшаның ішіндегі мәліметтерді жазатын айнымалы атауының алдында, бізді файлмен байланыстыратын assign() процедурасындағы айнымалы атуын көрсетеміз. Айталық, берілгендерді шығыс файлына бір жолға жазу керек болсын, бұл жағдайда бірінші мән ол енгізілетін сандардың мөлшері болады. Жаңа  жолға көшу болмайтындықтан,Write() процедурасын қолданып, бастапқыда файлға  SanMolcheri айнымалысын мәнін жазамыз да, содан кейін параметрлі циклді пайдаланып енгізу процедурасында енгізілген сандарды жазамыз. Барлық мәліметтер файлға жазылып болған соң, файлды жазу керек. Ол Close() процедурасының көмегімен орындалады.

Close (Name Var) процедурасы—файлдың соңына, файл соңы белгісін жазып, оны жабады. Егер файл Close() процедурасымен жабылмаған болса, онда мәліметтер сақталынбайды.

Мәліметтерді файлға жазу процедурасы қандай болатынын қарастырып көрелік:

procedure exi;

                                                var

                                                FileOut:text;

                                                begin

                                                assing(FileOut,`mayFile.in`);

                                                rewrite(FileOut);

                                                write(FileOut, SanMolcheri);

                                                  for i=1 to SanMolcheri do

                                                    write(FileOut,San[i]);

                                                    close(FileOut);

                                                    end;

негізі программаның мәтіні өзгеріссіз қалады

begin

                                                            init;

                                                            work;

                                                            exi;

                                                            end.

Осы программаны  ‘Misal_F1’ атымен дискіге жазып, оны орындауға жіберіңіз. Программа жұмысын аяқтағаннан кейін, BP редакторының көмегімен біздің программамыз құрған `mayFile.in` файлын ашып, оның мазмұнын көріңіз. Өкінішке орай сандар файлда бос орынсыз тіркесіп жазылған болып шығады. Мұндай жазбадан қандай сандар жазылғанын анықтау қиындық тудырады. Бұл жағдайды қалай түзетуге болады?  

Ол үшін, сандары бір  бірінен дәл ажыратудың екі мүмкіндігі бар:

а.әрбір мәнді  бос орын (``)белгісі арқылы бөліп  жазу

в.әрбір мәнді жаңа жолға  жазу (баған бойынша).

Бірінші жағдайда енгізілетін айнымалы атауынан кейін  бос орын (``) белгісін қоямыз.

write(FileOut, SanMolcheri,``);

    for i:= to SanMolcheri do

          write(FileOut,San[i],``);

екінші жағдай үшін, writeln() процедурасын қолданамыз:

            writeln(FileOut,SanMolcheri);

              for i=1 to SanMolcheri do

                  writeln(FileOut, San[i] );

Тапсырма

1.Енгізілетін  мәліметтер `mayFile1.in` атауымен берілген файлға, бір жолға және бос орын арқылы жазылатындай етіп , Misal_F1 программасын өзгерту керек. Жаңа программаны Misal_F2 атымен сақтаңыз.

2. Misal_F1 программасында берілген мәліметтер  `mayFile2.in` файлына әрбір мәлімет жаңа жолдан жазылатындай етіп, өзгерту керек. Жаңа програманы Misal_F3 атымен сақтаңыз.

3.Пернетақтадан  20 жол мәтін енгізіп, оны шығу  файлына жазатын, Misal_F4 атауымен сақталатын программа жазыңыз.

ІІ. ЕКІ  ӨЛШЕМДІ МАССИВТІҢ ПРОГРАММАЛАУДА ҚОЛДАНЫЛУЫ

 

2.1. Екі өлшемді массив

Turbo Pascal программалау тілі бір  өлшемді массивтермен қатар екі  өлшемді және көп өлшемді массивтерді  қолдануға мүмкіндіктер береді. 
Екі өлшемді немесе көп өлшемді массивтермен жұмыс істеу үшін, олар сипаттау бөлімінде көрсетілуі тиіс. Екі өлшемді массивтерді тік төртбұрышты таблицалар немесе матрицалар деп қарастыруға болады. Сондықтан мұнда баған және жол ұғымдары өз мағыналарында қолданылады. 
       Екі өлшемді массив элементтері екі индекспен анықталады. Айталық mat[3,2]:=7 түріндегі өрнек mat матрицасының үшінші жолы мен екінші бағанының қиылысуындағы элементі 7-ге тең екенін білдіреді. Екі өлшемді массиверді енгізу үшін for…do цикл операторлары қолданылады.

Алдыңғы тақырыпта біз мәтіндік файлдарды ашуды, оған ақпараттарды жазуды үйреніңіздер. Write()- процедурасын пайдаланып мәліметтерді бір жолға, ал writeln()—процедурасын пайдаланып оларды бағанға жазуды көрдік. Осы білгендерімізді пайдаланып, келесі есепті шешіп көрелік:

Пернетақтадан, өлшемі 100х100, элементтері бүтін сан болатын, екі өлшемді массив енгізіледі. Осы  массивті элементтерінің орналасу реті бойынша, `МayFile5.in` атымен, мәтіндік файл  түрінде жазатын, программа жазу керек.

Бұл есеп те, алдыңғы  тақырыпта қарастырылған есепке ұқсас, екі негізгі кезеңнен тұрады:

1.Пернетақтадан мәліметтерді  енгізу

2.Оларды атауы `МayFile5.in` болатын, файлға жазу керек.

Бірінші кезеңді  орындау үшін :

• Пернетақтадан енгізілетін, массив өлшемдерінің нақты мәндерін кіргізу;
• Массив өлшемдерін біле отырып параметрлі цикл операторын қолданып массив элементтеріне нақты мәндерді меншіктеу.

Мәліметтерді  енгізу процедурасының мәтінін Misal_8 программасынан алуға болады. Ал мәліметтерді өңдеу процедурасы өзгеріссіз қалатындықтан, Misal_F1программасындағыдай болады.

 

 

2.2. Мәтiндiк  файлдан мәлiметтердi жазу және оқу

Массив элементтерін  `МayFile5.in` файлына жазу процедурасының қандай болатындығын қарастыралық:

procedure exi;

                                                     var

                                           FileOut: text;

                                                     begin

                                          {нақтылы файлмен айнымалы арасындағы  байланыс}

           assing (FileOut,`mayFile.in`);

           {файлды жазуға дайындау}

           rewrite(FileOut);

           {массив өлшемдерiн жазу және курсорды жаңа жолға көшiру}

           writeln(FileOut, JolSany,``, BaganSany);

           for i=1 to JolSany do

               begin

           {массив элементтерiн бос орын арқылы жолға жазу}

                    for j=1 to BaganSany do

                    write(FileOut,San[i,j],``);

                {j-циклiн аяақтаған соң, курсорды жаңа жолға көшiру}

           writeln(Fileout);

             end;

          {файлды жабу}

          close(FileOut);

               end;

Негiзгi программа  мәтiнiнiң өзгерiсiз қалатындығын айтпаса да болады. Осы  программаны Misal_F5 атымен сактаңыз. Программаны iске қосудың алдымен, келесi әрекеттердi:

• КурсордыExi процедурасын сипаттайтын жолдың басына қойыңыз;
• Негiзгi менюдi Debug iшкi менюiн ашыңыз;
• Add brekpoint… әрекетiн тандаңыз;
• Enter пернесiн басыңыз.

      Экранға Add brekpoint… (тоқтату нүктесiн қосу) сұхбат терезесi шығады. ”Line number” (жол нөмері)өрісінде, курсор тұрған жолдың нөмірін көрсетіп тұрады, ол Exi  процедурасын сипаттайтын жолдың басын көрсетеді.

     “Ok” батырмасын (сұхбат терезесіндегі) немесе “Enter” пернесін басыңыз.

Редактор  терезесіндегі бұл жол басқа түспен бөлінеді. Енді Ctrl+F9 пернелерін басу арқылы программаны іске қосыңыз. Пернетақтадан бастапқы мәндерді енгізіңіз. Мәліметтерді енгізген соң программа жұмысын тоқтатады және компьютердің экранында қайтадан редактор  терезесі шығады. Яғни, біз өзіміздің әрекеттеріміз арқылы программа жұмысын көрсетілген жолда тоқтатуға нұсқау бердік. Жұмысты қайтадан жалғастырву үшін  “Ctrl+F9” пернелерін басуымыз керек немесе F7 пернесін пайдаланған тиімді және Exi процедурасының қалай жұмыс істейтінін бақылап көре аламыз.

Бұл әрекеттер, программаның жеке бөліктерімен жұмыс жасағанда (жүріп өткенде) тиімді, себебі үлкен өлшемді программаларды толығымен жүріп өту жалықтырады және керек емес. Олай болса, программалаудың құрылымдылық тәсілін қолдай отырып бізде бары:

1. Жеке модульдермен “жұмыс істеу” (программалау) мүмкіндігі.
2. Бір деңгейдегі “ойша” машиналардың тәуелсіздігі, программаның жекеленген  бөліктерін, программаның басқа бөліктеріне әсер етпей тәуелсіз жетілдіруге мүмкіндік береді. Э. Дейкстр атап өткендей: “... программаны жетілдіру, бір түрдегі (ойша) машиналардың басқа қолайлы машиналарға ауысуынан туындайды”.
3. Құрылымдылық программаның жеке бөліктерімен жұмыс жасау.

Процедура мәтінімен  жүріп өткенде құрама операторлардың жұмысына көңіл бөліңіз.

                                                 begin

                                  {массив элементтерiн бос орын аркылы жолга жазу}

                                  forj:=1 to BaganSany do

                                  write (FileOut, San[i,j],``);

                                  {j-цикл аякталган сон, курсорды жана жолга кошiру}

                              writeln(FileOut);

                                 end;

Тоқтату нүктесін алып тастау үшін, келесі әрекеттерді  орындаймыз:

• Негізгі менюді белсенділеңіз;
• Негізгі менюден Debug   ішкі менюін ашыңыз;
• Breakpoints пернесін басыңыз.
• Enter пернесін басыңыз.

Экранда программаға  қойылған барлық тоқтату нүктелерінің тізімі көрсетілген,  Breakpoints… (тоқтату  нүктелері) сұхбат терезесі шығады.

• Қажетті элементті белгілеңіз;
• “Delete” (сұхбат терезесінен) батырмасын немесе  “D” (пернетақтадан) пернесін басыңыз.

Белгіленген тоқтату  нүктесі тізімнен алынып тасталады. Егер сіз барлық тоқтату нүктесін алып тастағыңыз келсе-- “Clear all” батырмасын басу керек.

Тапсырма

1. Егер exi ішкі программасындағы write және writeln процедураларындағы бірінші параметр  FileOut көрсетілмесе San массиві қайда жазылған болар еді?
2. Егер осы параметр тек  writeln процедурасында көрсетілмеген болса не өзгереді?

Мына мысалды  пайдалана отырып келесі жылға күнтізбе жасаймыз, яғни күн мен ай номерлерін енгізе отыра апта күндерін шығарамыз.

program Calendar;

type tWeekDay = (Mon,Tue,Wed,Thu,Fri,Sat,Sun,NoDay);

                {NoDay – ондай күн жоқ (мысалы, 30.02)}

     tCalendar = array [1..12,1..31] of tWeekDay;

var CL: tCalendar;

    m,d: byte;    {айы және күні}

    wd: tWeekDay; {апта күні}

begin

  {массив құрамыз:}

  {1. Күнтізбені " ондай күн жоқ" мағынасымен толтырамыз:}

  for m:=1 to 12 do

    for d:=1 to 31 do CL[m,d]:=NoDay;

  {2.  массив-күнтізбе құрамыз:}

  m:=1; d:=1;

  wd:=Mon;

  repeat

    CL[m,d]:=wd;

    case m of

      4,6,9,11:        if d=30 then begin m:=m+1; d:=1; end else d:=d+1;

      1,3,5,7,8,10,12: if d=31 then begin m:=m+1; d:=1; end else d:=d+1;

      2:               if d=28 then begin m:=m+1; d:=1; end else d:=d+1;

    end;

    wd:=tWeekDay((ord(wd)+1) mod 7);

  until m=13;

  {экранға шығарамыз:}

  repeat

    write('айдың нөмірі > '); readln(m);

    write('күн > '); readln(d);

    case CL[m,d] of

      Mon:   writeln('Дүйсенбі');

      Tue:   writeln('Сейсенбі');

      Wed:   writeln('Сәрсенбі');

      Thu:   writeln('Бейсенбі');

      Fri:   writeln('Жұма');

      Sat:   writeln('Сенбі');

      Sun:   writeln('Жексенбі');

      NoDay: writeln('Күнтізбеде ондай күн жоқ ');

    end;

  until false;

end.

Қорыта келгенде, екі өлшемді масссивке математикадағы матрица сәйкес келеді, яғни тікбұрышты таблица.

Көп өлшемді массивтердің жазылу мысалдары:

var Matrix: array[1..4,1..3] of real;

    Cube3D: array[1..5,1..5,1..5] of integer;

  Мәліметтерді мәтіндік файлға жазуды үйренген соң, енді оларды қайтадан файлдан қалай оқуға болатынын қарастырамыз.

Ол үшін `mayFile1/in` файлын пайдаланамыз. Мәліметтерді файлға жазу кезіндегідей, біздің файлмызды байланыстыратын айнымалыға атау беруіміз керек. Айталық, ол атау Fileln болсын, содан кейін біз оны мәтіндік файл ретінде сипаттауымыз керек. Бұл айнымалыны біз енгізу процедурасында пайдаланатын болғандықтан, сол процедураның жергілікті айнымалысы ретінде сипаттаймыз.

                 var

      Filelnt:text;

Одан кейін  біз программада, “мәтіндік типті ” Fileln айнымалысы, біздің

`mayFile1.in` атауымен берілген  нақтылы файлмызды белгілейтіндігін  көрсетуіміз керек. Ол үшін assing(NameVar,NameFile)-процедурасын  қолданады.

Енді файлдан мәліметтерді оқу үшін, берілген файлды ашуымыз  керек. Ол үшін, reset (NameVar)—процедурасында қолданады, мұндағы NameVar-сіздің файлды белгілеуге берген айнымалыңыздың атауы, біздің жағдайымызда, ол NameVar-Fileln. Reset (NameVar) - процедурасы, мәліметтерді оқуға файлды ашады және курсорды файлдың басына орналастырады. Егер ондай жоқ болса, қателік туралы хабарлама береді.      Енді мәліметтерді файлдан оқуға барлығы дайын болды. Ол үшін өзімізге бұрынан таныс Read() және  Readln() процедураларын пайдаланамыз. Мәліметтерді оқу пернетақтадан емес, файлдан жүзеге асу үшін, мәліметтерді оқудың жолын көрсетеміз. Яғни, жақшалардың ішіне, assing()- процедурасының көмегімен біздің файлмызды байланыстырып тұрған, айнымалының атауын көрсетеміз.

`MayFile.in`файлындағы бірінші  сан, файлдағы барлық сандардардың  мөлшерін көрсетеді. Сондықтан, алдымен файлдан

Sanau айнымалысының мәнін  оқытамыз, содан кейін параметрлі циклді қолданып, файлдағы сандардың мәндерін оқимыз. Мәліметтер толық оқылып болған соң, өзімізге таныс Close() процедурасын пайдаланып, файлды жабу керек.

Енді, мәліметтерді файлдан оқу процедурасы қандай болатындығын көрелік:

procedure lnit;

                                                     var

                                                     i:byte;

                                                     Fileln:text;

                                                     begin

                                                         assing(fileln,`mayFile1.in`);