Язык программирования - Паскаль

Кіріспе

Turbo Pascal –  жоғарғы деңгейлі программалау  жүйесі. Оның тұңғыш нұсқасын 1970 жылы швейцрия физигі Niklaus Wirth ұсынған.Автор  тілді алғашқы арифметикалық  есептеу машинасын жасаған француздың  ұлы ғалымы Блез Паскальдің  құрметіне Паскаль деп атап  , тіл атауын үнемі бас әріппен жазылуын сұраған.Кейінен тілдің көптеген нұсқалары жарық көреді.Turbo Pascal – Оның тұңғыш нұсқасын жоғарғы деңгейлі программалау жүйесі . 1970 жылы швейцрия физигі Niklaus Wirth ұсынған . тілді алғашқы арифметикалық есептеу машинасын жасаған француздың ұлы ғалымы Блез Паскальдің құрметіне автор деп паскаліия ғалымы Никлаус Вирт жасаған Паскаль программалау тілінен тарайды. Қарапайым Паскальді өңдеудегі А. Хейлсбергтің еңбегінің нәтижесінде Turbo Pascal қазіргі заман талабына сай, қуатты программалау жүйесіне айналды. Turbo Pascal – жоғарғы деңгейлі программалау жүйесі. Оның логикалық құрылымы әр түрлі есептерді дәл шешуге көмегін тигізеді. Бейсик тілі сияқты, Паскаль оқып-үйренуге жеңіл, түрлі салалық информациямен жұмыс істеуде нәтижелі болғандықтан, дүние жүзінде көп тараған тілдердің бірі. Оның ыңғайлылығы:

тілге дамытылған берілгендер типтері енгізілген. Олар өңделетін берілгендер элементтерін толық сәйкестендіріп сипаттауға және жаңа берілгендер типтерін енгізуге мүмкіндік береді;

мұнда кішігірім  жеңіл программалармен бірге  күрделі құрылымды программаларды құру да мүмкін;

тіл синтаксисі қиын емес; нұсқаулардың (операторлардың) саны мүмкіндігінше азайтылған, т.б.

Turbo Pascal жүйесінде  қарапайым есептерді шешудің  программасынан бастап, күрделі мәліметтер қорын құрудың сан қырлы жұмыстары жүргізіледі.  

Жолдық қатарлар.  

Программаларда  кездесетін әр түрлі символдардан тұратын  тізбектерді жолдық қатарлар деп  атайды. Өрнектерде жолдық қатарлар апострофқа алынып жазылады.

Turbo Pascal-да жолдық қатарларға компьютердің жадынан 0 байттан 255 байтқа дейін орын беріледі (жолдық қатар ұзындығына – 255 символ, ұзындықтың мәніне – 1 символ).

Жолдық қатарлардан  тұратын идентификаторлар String типі арқылы сипатталады. Идентификатордың типінен кейін тік жақшаның ішінде осы идентификатордың ұзындығының мәні неше символдан тұруы мүмкін екені көрсетіліп кетеді. Егер бұл мән көрсетілмесе, онда жолдық қатар ұзындығына компьютердің жадынан 255 символға дейін орын беріледі.

Жолдық қатарлы  идентификаторды типтер бөлімінде (TYPE) немесе бірден айнымалылар бөлімінде (VAR) сипаттауға болады. Сонымен қатар программалауда жолдық қатарлар тұрақты шамалар ретінде де қолданылады (таңдау селекторытұрақтысынан басқа). 

Операндалары  жолдық қатар болып табылатын өрнектерді жолдық өрнектер деп атайды. Идентификаторларға жолдық айнымалылардың мәнін беру үшін меншіктеу операторы қолданылады. Егер меншіктеу операторы орындалғанда, символдар саны сипаттамалар бөлімінде көрсетілген шамадан асып кетсе, онда идентификатор қатардың сол жағынан бастап көрсетілген шамаға тең болатын символдарды ғана меншіктейді, ал оң жақтағы артық символдар алынып қалады.

Жолдық қатарлармен  біріктіру және салыстыру амалдарын  орындауға болады. Біріктіру амалы  бірнеше жолдық қатарды біріктіріп шығару үшін қолданылады. Біріктірілетін жолдық қатардың ұзындығы 255-тен аспауы тиіс.

Жолдық қатарларды салыстыру амалы екі жолдық қатарды  салыстыру үшін қолданылады. Қатарларды салыстыру солдан оңға қарай ең бірінші  кездесетін бірдей емес символға дейін жүргізіледі. Егер қай жолдың қатардың бірдей емес символының информация алмастыру стандартты таблицасындағы нөмірі үлкен болса, сол жолдық қатар үлкен деп есептеледі. Егер жолдық қатарлардың ұзындығы мен барлық символдары сәйкес келсе, олар тең деп есептеледі. АЛ егер жолдық қатардың ұзындықтары әр түрлі болып, ал символдары сәйкес болып келсе, онда үлкені болып ұзындығы үлкен жолдық қатар есептеледі. Жолдық қатарлардың салыстыру амалдарының нәтижесі әрқашан бульдік тип болады.

Идентификаторларға  жолдық айнымалылардың мәнін беру үшін меншіктеу операторы қолданылады. Егер меншіктеу операторы орындалғанда, символдар саны сипаттамалар бөлімінде көрсетілген шамадан асып кетсе, онда идентификатор қатардың сол жағынан бастап көрсетілген шамаға тең болатын символдарды ғана меншіктейді, ал оң жақтағы артық символдар алынып қалады. Жолдық қатарлармен біріктіру және салыстыру амалдарын орындауға болады. Біріктіру амалы бірнеше жолдық қатарды біріктіріп шығару үшін қолданылады.

Жолдық қатарларды салыстыру амалы екі жолдық қатарды салыстыру үшін қолданылады. Қатарларды салыстыру солдан оңға қарай ең бірінші кездесетін бірдей емес символға дейін жүргізіледі. Егер қай жолдың қатардың бірдей емес символының информация алмастыру стандартты таблицасындағы нөмірі үлкен болса, сол жолдық қатар үлкен деп есептеледі. Егер жолдық қатарлардың ұзындығы мен барлық символдары сәйкес келсе, олар тең деп есептеледі. Ал егер жолдық қатардың ұзындықтары әр түрлі болып, ал символдары сәйкес болып келсе, онда үлкені болып ұзындығы үлкен жолдық қатар есептеледі. Жолдық қатардың ұзындығын есептеу үшін LENGTH функциясы қолданылады, нәтиженің типі 0-ден 255-ке дейінгі бүтін сан (Byte) болып табылады.

Жолдық қатардың ішіндегі тұрған бір фрагменттің  орнын анықтау үшін РОS функциясы  қолданылады.Бұл функция мәнінің типі бүтін және ол жолдық қатарда берілген фрагменттің басталатын позиция нөміріне тең болады. Ал егер жолда ондай фрагмент кездеспесе онда нәтиже 0-ге тең болады.

Қорыта келе біз жолдық қатарлар көмегімен көмегімен  көпетеген есептер, программалар құра алады екенбіз.

Паскаль тілі - программалаудағы өте жаќсы тіл. Бұл тіл жеңіл, түсінікті болып  оќылады. Паскаль тілі жазылудың, яғни ќұрылымын үйретеді. Паскаль тілі Бейсик тіліне ќарағанда өте жеңіл  тіл. Паскаль тілінде әртүрлі  типтермен рекурсиямен жұмыс істеуге болады.

Паскаль тілінің  шығу тарихына тоќталатын болсаќ. Алгоритмдік  тіл АЛГОЛ 1950-60 жылдары шыќќан. Паскаль  тілі осы АЛГОЛ-дың мұрагері болып  табылады. Бұл тілді шығарған швейцардың ғалымы НИКЛАУС ВИРТ ол осы тілмен өз студенттерін үйреткісі келді.

Паскаль тілі 70- ші жылдары пайда болады. Паскаль  тілі, АЛГОЛ тіліне ќарағанда жеңіл  және түсінікті. Бұнда енгізу және шығару процедуралары бар және АЛГОЛ  тіліне ќарағанда мүмкіндігі өте  көп.

BORLAND фирмасының TURBO PASCAL тіл стандартының кеңейтілген түрі болып табылады. Сонымен ќатар программа ќұрылуының процесін жылдамдататын және жеңілдететін интегрерленген ортасы бар. TURBO PASCAL пайда болғанға шейін бұл программалыќ өнім жеті версиядан өтті.  

1. ТУРБО ПАСКАЛЬ  ТІЛІНДЕГІ ПРОГРАММА ҚҰРЫЛЫМЫ

Паскаль тіліндегі  программа мына түрде болады:

PROGRAM аты);

BEGIN – программа  денесі 

END – программа  соңы 

Программаның  таќырыбын көрсету үшін PROGRAM ќызмет сөзі ќолданылады.Программаның таќырыбы жалпы былай жазылады:

PROGRAM <программа аты>

Программаның  таќырыбын ” ; ” символымен аяќтайды.

Программаларға (операторларға) түсініктеме беру үшін түсініктемені”(* ”және” *)” белгілерінің арасында кез келген жолдан немесе кез келген позициядан бастап жазуға болады. Мысалы:

(*үшбұрыштың ауданы*)

(*берілгендер  бейнесі*)

Блок:

1.Белгілерді  бейнелеу бөлігі.

2.Тұраќтыларды  бейнелеу бөлігі.

3.Типтерді  аныќтау бөлігі.

4.Айнымалыларды  бейнелеу бөлігі.

5.Функцияларды  және процедураларды бейнелеу  бөлігі.

6.Операторлар  бөлігі.

Паскаль тіліндегі программалардың ќұрылымын жалпы былай көрсеруге

болады:

PROGRAM аты 

сипаттау  бөлігі

BEGIN

Оператор  бөлігі

END  

Программаның  жалпы ќұрылымы былай болады:

PROGRAM аты;

LABEL

белгі бөлігі

CONST

Тұраќтылар бөлігі

TYPE

Типтер бөлігі

VAR

айнымалылар бөлігі

PROCEDURE

процедура бөлісі.

FUNCTION

функция бөлігі

BEGIN

Оператор бөлімі

END  

1.1. Метка бөлімі

Метка бөлімі белгі ретінде кез-келген бүтін оң сан,символ, символдар тіркесі пайдаланылады.Белгі операторды немесе программаның бөлігін табу үшін пайдаланылады. Белгі операторалдындаорналасады да,ќос нүкте арќылы ажыратылады.Ќажетті операторға,программаның бөлігіне оралу белгі арќылы жүзеге асырылады.Белгіні пайдалану үшін алдын ала белгі бөлігінде label(белгі)ќызмет сөзі арќылы хабарлануы керек.

Белгіні хабарлау түрі төмендегідей:

LABEL сан, сан,... сан символ

Мысалы:

Label 5,12, 45. Sum AB:  

1.2. Тұраќтылар бөлімі

Программада тұраќтылар өз түрімен немесе атауы арќылы берілуі мүмкін.

Егер тұраќтылар атау арќылы берілсе, онда оны программаның тұраќтылар бөлігінде міндетті түрде бейнелеу ќажет.

Бейнелеу түрі:

CONST тұраќты атауы = мәні;

Мысалы:

CONST N=28;

Бір бөлімде бірнеше тұраќты жазуға болады. Біраќ олар “;” арќылы ажыратылып жазылуы ќажет.

Мысалы:

CONST

K=23; (*бүтін тек*)

В=1.8 E-3; (*наќты  тип*)

Р=3.14; (*наќты  тип*)

S=’R’; (*символдыќ  тип *)

L= TRUE; (*логикалыќ  тип*)  

1.3. Айнымалылар  бөлімі 

Программада командалардың кез келген айнымалылары, программаның айнымалылар бөлігінде  бейнеленуі ќажет.

Айнымалыларды буйнелеу VAR (айнымалы)ќызмет сөзіне басталады.

Жазылу түрі:

VAR “ айнымалы  атауы”; тип; 

Мысалы:

VAR K; INTEGER;

(*K- айнымалысының  типі бүтін *)

Бір мезгілде бірнеше айнымалыларды бейнелеуге болады.

Мысалы:

VAR

A: INTEGER;(*A-бүтін  типтегі айнымалы *)

S: REAL; (*S- наќты типтегі айнымалы *)

S2: CHAR; (*S2- символдыќ типтегі айнымалылар*)

L: BOOLEAN; (*L-логикалыќ типтегі айнымалылар*)  

Егер бірнеше айнымалылардың типтері бірдей болса, онда оларды бір жолға үтір арќылы бөліп жазцып, типін бір-аќ рет көрсетсе де болады.

Мысалы:

VAR

M,N; INTEGER; (*M,N- типі бүтін *)

S,SUM,K,L; REAL; (*S6SUM,K,L- типі наќты*)

P,R,R1; CHAR; (*P,R,R1- типі символдыќ*)

Немесе

VAR

K,L; INTEGER;

Сонымен айнымалы деген атау берілген әр түрлі мән ќабылдайтын обьект.  

1.4. Операторлар  бөлімі.

Меншіктеу операторы 

Айнымалы  аты:= өрнек 

Меншіктеу белгісі  “:=”мұны теңдік белгісімен “=”  шатастыруға болмайды.

Меншіктеу операторының жазылу түрі төмендегідей:

W: = E;

Бұл оператор екі міндет атќарады:

Айнымалылардың белгілі мәндері бойынша Е- арифметикалыќ өрнегінің мәнін есептейді;

Есептелген  мән W атауына меншіктеледі, яғни мән W- ге сәйкес жады ұяшығына орналасады. Жалпы жағдайда арифметикалыќ өрнек