Язык программирования - Паскаль

тұраќты

айнымалы  атауы 

Е={ функция 

өрнек

түрлерінің  бірінде берілуі мүмкін. Мысалы:

R:=19.35;

M:=’завод’ 

Y:=SQR (SQR(x)+1);

Y1:= 3.1+SIN(x).

Мысалы: Егер Z айнымалысы

Var z: integer

Z:=11*(10*1) болса  онда, есептің шешуі121 болса, онда Z:121 ге тең болып Z оның шыќќан  мәнін меншіктейді. Меншіктеу  операторы ”;” мына белгімен белгіленеді.

Мысалы:

Z=1. t=2;

Егер программада  меншіктеу операторы мән алмаса оны “?” белгісімен белгілейміз 

Программаның  имитациясы  

Орындалатын

операторлар

Жады жағдайы 

X y z

? ? ?

Z:=1 ? ? 1

X:=3 3 ? 1

Y:=15 3 15 1

X:=10 10 15 1  

Program a2(input, output);

Var

x,y,z: integer;

Begin

Z:=1

X:=3

Y:=15

X:=10

End  

Writeln (өрнек) – шығару операторы

Z:=1: Writeln (1+z);

Writeln (z<=1)

Экранда мына символдар пайда болады.

2

true

Меншіктеу операторының ішіне бірнеше өрнек жазуға да болады.

X:=2; Writeln (1, x, x*x, x*x>2)

экранда 121 true шығады.

Келесі түрде символдарды опострофќа алып жазуға болады.

‘x=’, ‘123’, олар жолдыќ константалар деп аталады.

Мысалы:

x:=2;

Writeln (1,’  x=,’x’; ‘x2=’, ‘x*x,’ x2>2:’, x*x>2)

x=2; x2=4; x2>2;

true экранға шығарады.

Мысалы:

X:10;

write (‘x=’, x:5’, x2=’, x*x; 1)

Экранда 10 ассанының алдында үш пробел ќойылады және барлы цифрлар

100

x=10,

x2=100.

Writeln мен write операторының айырмашылығы Writeln операторы орындалғанда соңғы константалалдан кейін, курсор экранның келесі жолына жылжымайды. Мысалы:

X:=2;

Writeln (‘x=,’  x);

Write (‘,x2>2;’,x*x>2)

Экранға X=2, x2>2; true шығады.

Курсор Е әрпінен кейін оң жағында ќалады.  

Енгізу операторы

Readln - фғылшын тілінен ќысќартылып алынған Read line – жолды оќу деген магынаны енгізеді. Берілген ьәндерді айнымалыға жазу үшін меншіктеу операторын пайдалануға болады.

Мысалы:

А:=15;

BC:=-16.4 т.с.с.

Біраќ бұл жағдайда программа әмбебап /универсалды/ болмайды. Программаны әмбебап етіп жасау үшін, айнымалылар мәндерін өзгеретін түрде жасау ќажет, бұл жағдайда программа әр түрлі мәндер үшін дұрыс болады. Ол үшін енгізу операторы READ пайдаланылады. Енгізу операторының жалпы түрі /форматы/ төмендегідей:

READ (a1, a2,……., a n);  

Мұндағы а1, а2,......., а n – айнымалы атаулары, оларды енгізу операторларынңпараметрлері деп те атайды. READ операторы орындалғандапараметрлер өздеріне сәйкес келесі мәндерді ќабылдайды.

Оператор READ

Оператор READ ерікті сандағы параметрлер арќылы жұмыс атќара алады.

Параметрлердің сандыќ мәндері бір бірінен бос орын арќылы жазылады, ажыратып мәндерді беріп болдыќ дегенді білдіру үшін ВК (enter) клавищасы басылыды. Мысалы: Енгізу операторы READ (A, B, C);

Түрінде берілсе, параметрлерге мәндер беріледі. Бұл жағдайда A=5, B=6.2, C=4.5 мәндер ќабылдайды.Осы мәндер арќылы программа орындалып болған соң, басќа мәндер үшін программаны ќайталау ќажет болса, онда программаны басынан бастап ќайта орындау ќажет. Бұтін айнымалыларға бүтін, наќты айнымылыларға наќты мәндер берілуі ќажет.

Айнымалы бейнеленгенде наќты сан ретінде бейнеленсе, оған наќты да, бүтін де мән беруге болады. Себебі наќты сан ќұрамына бүтін сан енеді.

VAR

A,B: REAL;

READ (A, B);

Түрінде буріліп А, В айнымалылары үшін 4,5ВК орындалса, онда оларды 4.0 5.0 түрінде ќабылдайды. Сандар арасына бір немесе бірнеше бос орын ќалдыруға болады. Себебі сан енгізілгенде бос орын ескерілмейді. Мәндерді енгізгенде, мін енгізген жолдан келесі жаңа жолға көшіру үшін, параметрсіз немесе параметрмен сәйкес

Readln

Readln (a1, a2,….., an);

Операторын пайдалану ќажет. Сонымен Readln (a1, a2,….., an); Readln

Операторын пайдалануға болатындығы белгілі болды.

Паскаль тілінде нәтижені экранға шығару үшін WRITE (жазу) операторы пайдаланылады;

WRITE (a1, a2,….., an);

Мұндағы a1, a2,….., an жай айнымалылар немесе опострофтар ішіне алынған символдар тобы болуы мүмкін. Мысалы: егер В= 17.15 болып мына команда орындалғанда:

Write(‘ B мәні=’,B)

экранда B мәні=17.15 информациясы көрінеді. Шығарылатын  параметрлер бір бірімен үтір арќылы ажыратылып, ќызмет сөзінен соң дөңгелек жаќша ішіне жазылыды. Бүтін және наќты сандарды шығару үшін сандардың формасын беру ќажет. Наќты сан үшін формат 2 саннан тұрады:

Санға берілетін  барлыќ орын ‡тірден кейін бөлшек бөлік саны

Мысалы:

WRITE (y; 5; 2)

мұндағы 5 нәтижеге берілген барлыќ орын екі үтірден  соң алынатын бөлшек бөліктің саны. Жалпы түрде:

Бүтін сан  үшін WRITE (N: S) немесе WRITE (‘ K=’, N: S) мұндағы S формат яғни бүтін санға берілген орын.

Наќты сан  үшін:

WRITE (‘y=’, y; 8:3)

Егер Y=1.75 болса  экраннан Y= 1.760 көрінеді.

Жалпы түрде: WRITE (‘y=’, y: M: N); Мұндағы M барлыќ сан  үшін берілгенорын саны, N бөлшек орынының саны.

Паскаль тілінің  параметрсіз шығару операторы Writeln жаңа жолға көшу үшін пайдаланылады. Егер Writeln (a1, a2,….., an); операторы пайдаланылса, онда a1, a2,….., an мәндерін экранға шығарған соң курсор келесі жолға көшеді. Write операторын түсініктеме беру үшін де пайдала нуға да болады. Мысалы:

WRITE (A,B,C-мәндерін енгіз ;);

READ (A,B,C);

Болған жағдайда экранға: A,B,C мәндерін енгіз деген сөз шығады.

Компьютерде көрсетілген айнымалы типі клавиатурадан  константалар типін, күтеді. Клавиатурадан  ќандайда бір константаны теру керек, сосын [Enter] клавищасын басаьыз. Enter басќаннан кейін клавиатурадан компьютерге беріледі. Осы константа бойынша айнымалы мәнін меншіктейді.  

2. БАСҚАРУШЫ  ОПЕРАТОРЛАР 

2.1. Ќұрама  операторлар. 

Бірнеше операторларды  бір операторға біріктіргенде шыќќан оператор ларды ќұрама операторлар дейді. Ол оператордың жазылуы:

BEGIN

оператор 

оператор 

.....................

n -1- оператор 

n – оператор 

ЕND

Бұл жағдайда BEGIN /басы /, ЕND /соңы/ ќызмет сөздері  операторлыќ жаќша деп аталады. Ќұрама оператор бүтін тип оператор ќызметін атќарады, сондыќтан оны программаның кез келген бөлігінле ќолдануға болады. Ќұрама оператордың ќұрамында өзінің ќұрама оператрлары да болуы мүмкін

BEGIN – ң  соңына, ЕND – ң алдындағы оперпторға  нүктелі үтір ќойылмайды 

Мысалы: егер (A, D, C, D), (K, L, M), E, ((R, S)) болса, онда программа былай болады:

BEGIN

BEGIN

A оператары; 

В оператары;

С оператары;

Д оператары 

ЕND;

BEGIN

К оператары;

L оператары; 

М оператары 

ЕND;

F оператары; 

BEGIN

R оператары; 

S оператары; 

ЕND

ЕND

Ќұрама операторларға  шартты көшіру және ќайталау операторы  жатады.  

2.2. Тармақталу  операторы 

2.2.1. Шартсыз  көшу операторы 

Паскаль тілінде  негізінен операторлар рет ретімен  орындалады. Олардың бұл орындалу тәртібін өзгерту үшін көшіру операторы  орындалады. / оќылуы гоу ту/ жазылуы:

GO TO белгі 

Бұл операторлар  бойынша белгісі көрсетілген  операторға көшіріледі. Белгі ретінде  таңбасыз 1-9999 үшінші бүтін сан пайдаланылады. Ол бүтін сан операторлар алдына жазылып операторлардан ќос нүкте  арќылы ажыратылады. Әдетте шартсыз көшіру операторы программаның кейбір бөліктерін орындамай өтіп кету үшін пайдаланылады. Мысалы:

GOTO 34

10: A:=2;

………….

3.4:

y:=x/z;

Мұнда Goto 34 операторынан соң 34 белгісі бар операторлар  орындалады. Көшіру операторы ќарапайым операторлар ќатарына жатады.Белгі LABEL /белгі/ бөлігінде өрнектеледі. Жазудың түрі:

LABEL белгі:  

2.2.2. Шартты  операторлар 

Тармаќталуы бар процестерді ұйымдастыру  ұшін шартты операторлар ќолданылады. Тармаќталу белгілі бір шарттың  орындалуы немесе орындалмауына тәуелді басќарылады. Бұл алгаритмдік тілдегі тармаќталу командасына сәйкес келеді.

Егер Шарт IF шарт THEN 1- серия 

Онда 1- серия ELSE 2- серия 

Әйтпесе 2- серия (оќылуы – иф, зен, элс) бітті.

Жалпы түрде  бұл оператордың форматы:

IF шарт (логикалыќ өрнек) THEN 1—оператор

ELSE 2- оператор 

Мұндағы 1 және 2 операторларының өзі ќарапайым  немесе ќұрама операторлары болуы мүмкін.

Егер IF сөзінен  кейінгі жазылған шарт саќталса / аќиќат болса / Онда THEN сөзінен кейінгі жазылған оператор сериясы орындалады, ал 2 серия операторы орындалмайды. Егер шарт саќталмаса, онда ELSE сөзінен кейін 2 серия командалары орындалады Жалпы түрде шартты

L1 * L2 түрінде  ќарауға болады. Бір мезгілде  бір емес бірнеше шартты яғни  ќұрама шартты жазу үшін логикалыќ  амалдарды пайдалануға болады. Кей жағдайларда шартты операторларды басќаша былай да жазуға да болады:

IF логикалыќ  өрнек 

THEN 1- оператор 

ELSE 2- оператор 

Егер жазылу операторы бір жолға сыймай ќалған жағдайда пайдаланылады. Шартты операторға ќұрама командасын пайдалануға да болады:

IF логикалыќ  өрнек THEN

BEGIN

оператор 

о;ператор;

....................

n – 1 оператор 

n – оператор 

END

ELSE

BEGIN

оператор 

оператор;

.....................

n – 1 оператор