Мотор майларының сипаттамасы

       Индекссіз - карбюраторлық және дизельдік қозғалтқыштарға арналған.

А, Б — күші үдетілмеген  немесе аз күші үдетілген қозғалтқыш.

В — орташа күші үдетілген қозғалтқыш

Г — жоғары күші үдетілген  қозғалтқыш

Д - жылу кернеулі үдемелі  қозғалтқыш

    Тұтқырлық температуралық қасиеті жақсартылған, қоюландырылған, қысқы және бүкіл маусымдық майлар жиі шығарылады

     Майлау жүйесін бөлу

   Бірінші үйкеліс беттеріне үлкен қысыммен беріледі де үйкелетін екі бөлшек тіпті бір – бірімен тек сұйық қабат арқылы жанасады.

   Екінші үйкеліс беттеріне майды қысымсыз ағызып немесе шашып береді. Бұл кезде үйкелетін екі бөлшек жартылай сұйықпен, жартылай өзара жанасады.

     Үшінші түрі үйкеліс беттеріне әрі қысыммен, әрі шашып береді. Мұны құрама майлау жүйесі деп атайды.    Сүзгілердің түрлері ірі тазартқыш   және  майда тазартқыш болады. Мотор майлары енгізілген қоспалардың мөлшеріне байланысты неше топқа бөлінеді.

Алты топқа бөлінеді. АВГДЕ

• Мотор майларының атқаратын қызметтері қандай?

1. Үйкелісті азайту, тозуды төмендету;

2. Жылуды бұру (бөлу);

3. Ластану өнімдерінен тазалау;

4. Цилиндр-сақина, сақина піспек  герметикалығын қамтамасыз ету. Бұл майлар І топ майларынан сапасы жағынан мүлде басқа екендігін түсіну керек. Майлардың І тобы – мұнайды қайта өңдеудің қарапайым алғашқы сатыларынан: селективті тазарту, депарафинизация, десеритизациядан кейін алынатын майлар.

          I топ мотор майынан II топ матор майының ерекшелігі. Бұл процестер май құрамындағы зиянды қоспаларды ажыратып алмайды. ІІ және ІІІ топ өнімдері  анықталған, қатаң белгіленген қа­сиеттер жиынтығы бар синтетикалық майлар. Гидрокрекингтың арқасында өндіруші двигателдің қызмет ету мерзімін едәуір ұзартатын мүлдем жаңа бірегей қасиеттері бар майлар өндіре алады. Дәл осы тұрғыдан қарағанда қазіргі рыногтағы оларға деген сұраныс жоғары. Оның үстіне, майдың сапасы неғұрлым жоғары болса, оның авомобильдегі қолданылу мерзімі соғұрлым ұзағырақ болмақ. Бұл жерде қазіргі заманғы энергия үнемдейтін лампалармен ұқсастық келтірген орынды болар еді: олар қымбат, бірақ ондаған жылдар қызмет еткенде олар өзін толық ақтап шығады. Сондықтан мұнай өңдеу саласында ІІ және ІІІ топ базалық майларының өндірісін құру – болашағы зор шешім. Әрине, І топ майларының рыногтан бір күнде кете қалуын күтудің қажеті жоқ. Алайда, жаңа машиналар ескі машиналардың орнын басқан сайын (біздің ресейлік тәжірибеге қарағанда, мемлекет бұл процеске себепші бола алады) жоғары сапалы майларға деген сұраныс сәйкесінше өсіп отырады. 7–10 жылдан кейін оған барлық өндіріс пен көлік көшеді деп сенімді айтуға болады. Бүкіл әлемде жоғары класты жағар­май материалдарына көшу біртіндеп жүзеге асып келеді, кей (АҚШ, Еуроодақ сияқты жерлерде синтетикалық өнімдер рыноктың 50 және одан да көп пайызын алады.

 

1.3. Мотор майларының маңызды қасиеттері

1. Жағу қабілеттілігі

2. Ағысуда энергия шығыны мен  тұрақтылығы

3. Термоқышқылық тұрақтылық

4. Сақтағыш қасиеті

5. Көпіршік түскішке  беріктігі

  1. Жағу қабілеттілігі.  Мотор майдың басты функциясы задирді тоқтату мен шығарудың төмендеуі кіреді. Бұл қасиетті майды жағу қабілеттілігі деп атайды. Майды жағу қабілеттілігі тұтқырлықтың жоғарылауына байланысты өседі.

Гидродинамикалық  ағысу режимінде жағу қабілеттілігі базалы май тұтқырлығы мен қамтамасыз етіледі. Бірақ та ағысудың гидродинамикалық режимі тісті берілсітің кейриферін байланысында пайда болады. Байланыс зонасында араласқан және шектелген ағысу режимі бақыланады.

2. Ағысуда энергия шығыны мен тұрақтылығы. Мотор майдың тұтқырлықты – температуралы құрамы оның эксплуатациялық мінездемесі үшін үлкен мәнге ие. Тұтқырлық ағысуға кететін жылдамдық шығыны шығады, сонымен қатар майлаған кезде май қабілеттілігі сақталады. Автомобильдерге майлардың агрегат жылдамдық шығыны мен тұтқырлығы арасында өзара байланыс бар. Май тұтқырлығы аз болған сайын, ішкі ағысы энергия шығындары аз болады, соған байланысты К.П.Д. трансмиссиясында көп болады. Майларды жалпы энергия  шығыны белгілі. Егерде автомобильдерді қажетті жылдамдығының 25 %, қозғалтқыштан трансмиссияға түсетін болса, онда майдың агрегатының жалпы жүйесі шығымдарға байланысты, дөңғалақтардан берілетін бұл жылдамдық 12% түседі. Сондықтан шығынды төмендетуді қамтамасыз етуді қайта жөндеушілерді аз тұтқырлықты майды қарауға сенінеді. Бірақта май тұтқырлығының, азаюымен задирдың, испиранмен питтингтің жоғарылау қауіптілігі орын алады. бұдан басқа анықталған деңгейден май тұтқырлығының азаюы төмендеп кетсе герметикалық трансмиссияның жеткіліксіздігіне шығынның жоғарылап кетуіне әкеп соғады. Осыған байланысты оны өндіру кезіндегі майға әр түрлі талаптар қояды. Мотор майдың, суық қысылуынан қамтамасыз ету төмен температурада іске асады және төменде шығында ығысу кезінде май тұтқырлығын жеткізу минимальді болуы керек. Майды күленкенің жоғары қабілеттілігін қамтамасыз ету үшін және оны төмендету максималды деңгейде жүруі керек.

Транспортты парк масштабында  жанармайды үнемдеу өте үлкен  болады. жылдамдық жанармай үнемділігі төмен тұтқырлықтағы трансмиссиялы майды пайдалану нәтижесінде 2-3 % құрайды. Бөлек жағдайда бұл көрсеткіш 5-6 % өсуі мүмкін.

  3. Термоқышқылық тұрақтылық. Мотор май тісті беріліс нәтижесінде ығысу интенсивті қыздырады. Жоғары температура ауа өттегінің белсенді қозғалысы мен металиді беттігінің каталикалық қозғалысы май қышқылының күшеюіне, қалдыққа түсетін ерімейтін заттардың түзілуіне әкеліп соғады.

        Майдың қышқылдану нәтижесінде  оның физика-химиялық және эксплуатациялық  құрамы өзгереді, тұрақтылық өседі,  коррозиялық агрессивтілігі жоғарылайды, противозадирлі құрамы нашарлайды. Май қышқылының, тереңдеуі мен жылдамдығы қышқылдану ұзақтығына, май температурасына, металлдың каталитикалық қозғалысына, өттегі концентрациясына байланысты майдың қышқылдануының жоғарылау эффективтілігіне температура әсер етеді.

         Базалық май құрамына трансмиссиялы  майдың қышқылдануы әсер етеді.  Қалған компонентінің құрамының  азаюы майдың термоқышқылдану  тұрақтылығының прапорционалды  өсуі қарастырылады. Трансмиссияда  жағу майының жұмысы кезінде болып оның барлық компоненті қышқылданады, соның ішіндегі кірістірмелер осы кезде майдың эксплуатациялық құрамы нашарлайды. Әсіресе майдағы противозадирлі кірістермелердің құрамы төмендеуі қауіпті, бұл механизмнің қатардан шығып кетуіне әкеліс соғады. Мотор майдың қышқылдануының процессінің жай жүруіне антиқышқылды кірістемелер кіреді. Антикоррозиялық құрамы. Мотор майлар автомобильдер агрегатында болаттан, алюминийден жасалған бөліктерді пайдаланады. Түсті металл бөліктерді қышқылды өнімдермен хиимиялық қозғалыс нәтижесінде коррозияға тез ұшырайды. Бұл майдың қышқылдану процессі кезінде түзіледі. Май қанша қатты қышқылданса, соншалықты интенсивті металлды күмерлейді.

    Сәйкесінше, майдың  коррозилық агрессивтілігі қышқылдану  кезіндегі факторларға байланысты. Металлдың беттігінің коррозиясы судың қатысуы кезінде жоғарылайды. Түсті металлды бөліктерді қышқыл өнімдерден сақтау үшін трансмиссиялы майға коррозия ингибаторлары кірістіреді.

    4. Сақтағыш  қасиеті. Автомобиль эксплуатация кезінде жағу майы сулануы мүмкін. Бұл зазордан судың түсуі кезінде және ауадан су буының конденсация нәтижесінде пайда болады. судың құрамында көбінесе бейорганикалық тұздар мен коррозиялы агрессивті компоненттер болады. бұның барлығы электрохимиялық коррозияның пайда болуына жағдай жасайды. Өйткені су, электролиттен токтің өтуінде үлкен рол атқарады.

    Электрохимиялық  коррозияның  майдың құрамына  сақтағыш кірістемелерді бір  тіндеп кіргізу арқылы алып  тастайды. Сақтағыш кірістемелердің  қозғалыс механизмі басқа материалдардың бетіндегі ылғалдың шығарылуына және металлдың агрессивті ортам не байналысын тоқтататын тығыз адсорбциялы күлеңкенің түзілуіне әкеліп соғады. Осылайша, антикоррозиялы кірістірулерден түзілген күлеңкеге қарғанда бұл күлеңке органикалық қышқылдың әсеріне ғана емес бірге су әсеріне де шыдамды.

  5.Көпіршік  түскішке  беріктігі.  Тісті беріліс жұмыс  процессі кезінде жағу майы  интенсивті араласуға түседі  оның әсерінен оған ауа кіреді  де көпіршік түзіледі. Белгілі  кезеңде майдың көпіршіктенуіне беріктігі майдың көмірсутекті құрамына, тазалығының тереңдігі мен әдісіне, функционалды кірістірмелердің табиғатына, қысыммен температураға байланысты болады.

        Мафтенді майларда ауа  ергіштігі  парафиндерге қарағанда көптеу. Майдағы ауаның ерігіштігі температура мен қысымның төмендеуіне байланысты бәсеңдейді. Температураның жоғарауына байланысты көпіршік түзілуі процессі интенсифицирлейді, сонымен қатар эффективті болған сайын, май тұтқырлығы азаяды. Бұзылған қоспалар және кейбір жағдайда функционалды кірістірмелер  көпіршіктің берікті кезеңнен жоғарлата  отырып, күлеңкенің иелу беттігін жоғарлатады, нәтижесінде тісті доңғалақ, тек  қана майлы ауа қоспасымен жағылады, ол тісті берілістің қысқа уақыт кезеңінен өтуіне әкеп соғады. Антикөпіршікті кірістірмелерге негізгі бере алушылар – жұмыс істеп тұрған агрегаттар тұрақты көпшіктің түзілуін алдын ала хабарлайды. Антикөпіршікті кірістірмелер күлеңкенің беттігінің төмендеуіне әкеледі. Ол ауаның майда көпіршіктерін бөледі. Осы көпшіктерге байланысты олар жиналып іріленеді. Тез жарыланады, және көпіршік өшеді, яғни басылып қалады.

 

           1.4. Майдың  эксплуатациялық қасиеті

    Трансмиссияның түйіндерімен агрегаттардың сенімді және нәтижелі жұмыспен қамтамасыз ету үшін, май толық кешенді дұрыс эксплуатациялық қасиетке ие болуы керек. Ол қасиеттер майлауға жоғары қабілетті, тозуға қарсы, антифрикционды қасиетпен жақсы қамтамасыз етілген, тотығуға беріктілік және жоғары термиялық беріктілік, тотыққа қарсы беріктілікпен, нығыз орнықтылықпен, араласуға қарсы және сақтау кезіндегі беріктік.

 

       1.5. Мотор майларының негізгі функциялары

• питтин және басқа да зақымданудан бетігін сақтау;
• ысылу кезінде энергия шығынын төмендеуі;
• ысылу беттігінен жылудың бөлінуі;
• тісті дөңгелектердің дірілі мен шуының төмендеуі және ұрылу жүгінің азаюы;

Май улы болмауы  керек.

Мотор майлары агрегаттық жұмыс ұзақтығы мен тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін жағатын майлар белгілі бір мінездемелерге ие болуы  керек:

• жергілікті проитвозадирлі, противоизності және проитвопитингті құрамға ие болуы керек;
• жоғары антиқышқылды беріктікке ие;
• жақсы тұтқырлы – температуралы құрамға ие;
• трансмиссиялы бөліктерге коррозиялы қозғалыстың әсері болмауы;
• сумен байланысқан кезде жақсы сақтағыш құрылымға ие;
• жақсы антипенді құрамға ие;
• ұзақ уақыт сақтау кезіндегі шарттар бойынша жоғары физикалық тұрақтылыққа ие болу.

Мотор майдың барлық осы  құрамы базалы майға сәкестендірілген функционалды кристемелереді кірістіру  қамтамасыз етіледі, дисперсті, противозадир, антиқышқылды, антикоррозиялы және т.б. болып бөлінеді.

 

1.6. Мотор майларының  жіктелуі

 Әр түрлі техникаға  арналған,шығарылып алынған көп   түрлі трансмиссиял май қайта   өңдеуді қажет етті және майдың  жіктелуін  пайдаланады, ол  трансмиссияның берілген құрамы  үшін май сүрыпын таңдау барысында  дұрыс шешім табуға жол береді.

Мотор майларының отандық  жіктелуі МЕСТ 17479,2 -85 көрсетілген.

3000 кинематикалық  тұтқырлықтың деңгейіне байланысты  трансмиссиялы майды бөлінеді. Энергияны (жылу, электр, т.б.) механикалық жұмыска айналдыратын машина мотор деп аталады. Бұған байланысты моторлар: жылулық, электрлік, желдік, сулық немесе гидравликалық, т.б. болып бөлінеді. 
       Қазіргі кезде ең көп тараған жылу, электр және буданды моторлары. Жаңа жеңіл және ауыр жүк автомобильдерінде жылу және электр моторлары колданылады. 
        Жылу моторлары үлкен үш топқа бөлінеді:

• бу моторлары;
• іштен жану моторлары;
• будандымоторлар.

  Отын бу моторларынан тыс бу қазанының пешіне жағылады. Қазандағы су қайнап, буға айналады. Бу труба арқылы машинаның цилиндріне немесе турбина дөңгелегінің қалағына беріледі, сөйтіп ол механикалық жұмыс істейді.Іштен жану моторында жану процесі және одан алынған жылуды механикалық жұмысқа айналдыру процесі мотордың цилиндрінде өтеді. Отын жанғанда пайда болатын жылудан газдар кеңейе түсіп, поршень мен шатун арқылы мотордың иінді білігіне берілетін күш туғызып, механикалық жұмыс атқарады. 
Буданды моторлар дегөніміз бір автомобильде екі (одан да көп) түрлі моторларды пайдалану. Мысалы, іштен жанатын жөне аккумулятормен істейтін электр моторлар, іштен жанатын және күн сәулесімен істейтін моторлар және т.б.   

   

1.7. Мотор майларының  түрлері

Мотор майларының түрлері:

1. Гидравликалық майлар
2. Трансмиссяилық майлар
3. Синтетикалық майлар

Синтетикалық  негіздік майлар. Осы май секілді синтетикалық сұйықтар полимерлер немесе олигомерлер әдісімен алынғандар, әртүрлі мономерлерден синтезделеді. Минералды майлар үшін бірде бір барлық синтетикалық майдың жиынтық қасиеттері болмайды,бірақ бөлек синтетикалық майлар кейбір эксплуатациялық қасиеттерге  ие бола алады,ол минералды майлардың қасиеттерімен асырылады. Бұл қасиеттер қолдануы әмбебаптық және қызмет мезгіл ұзақтығын қамсыздандырады.