Өнім өндірісінің өзіндік құнын талдау

 

Табыс өнім өндірісі көлемі артуымен, жоғарғы  рентабельділікті өнімнің үлес салмағының артуымен, өнімнің өзіндік құнының төмендеуінен, өнім сапасы артуына байланысты бағаның көтерілуімен  өсуі мүмкін.

Өнім  өндірісі артуымен байланысты табыс өсіңкілігін  келесі формуламен есептеуге  болады:

Dq= (Qп  - Qб) : 100 x dпр = (48560,39-30093,8):100 х 79,0 = 14588,606 млн.тенге

Мұндағы Dq- берілген жағдайда өнім өндірісі артуы  есебінен табыс өсуі;

Qп   және Qб – 2003 және 2004жж. өндіріс  көлемдері;

Dпр  – 2003 жылғы табыс өсіңкілігі.

Өнімнің өзіндік құны төмендеуі  әсерінен табыс өсіңкілігін келесі формула мен есептеуге болады:

Dс = (Qб -Dб) x Qп : Qб – Cпл = (30093,8 – 23899,7) х 48560,39 : 30093,8 – 10154,88 = 6194,1 х 48560,39:30093,8 – 10154,88 = -159,867 млн.тенге

Мұндағы Dс - өнімнің өзіндік құны төмендеуі  әсерінен табыс өсіңкілігі;

Спл – 2004 жылғы өнімнің өзіндік құны;

Dб -2003 жылғы табыс.

Содан соң өндіріс рентабельділігін анықтаймыз. Рентабельділік деңгейі келесі түрде  анықталады:

Rн = (Dv+D) : (ОКсрг + ОС) х 100 = (23899,7+ 14505,81): (20246,6 + 10104,72) х 100= 38405,51 : 30351,32 х 100= 126,53%

Сонымен рентабельділік деңгейі  өсіңкілігі төмендегіні  құрайды:

R = Rн  – Rст = 126,51- 94,5 = 32,01% 

Рентабельділік  негізгі капиталды пайдалануды  сипаттаушы көрсеткіш болғандықтан, оның деңгейіне кәсіпорындағы негізгі  капитал размері мен оны пайдалану деңгейі ықпал етеді. Негізгі капиталдың орташа жылдық құнының төмендеуі негізгі капиталдың 1 тенгесіне келетін табыстың үлес салмағын жоғарылату есебінен, өнімнің бірлігіне келетін амортизациялық бөлулерді төмендету есебінен рентабельділік өсіңкілігін қамтамасыз етуге болады.

      Өндіріс тиімділігін жоғарылату материалдық, еңбек және қаржылық ресурстарды  пайдалану деңгейінің қаншалықты жоғары екендігіне байланысты. Соңғы жылдары  ол өнім өндірісіндегі материалдық  шығындардың үлес салмағының артуымен сипатталады. .Материалдық шығындардың құрылымын талдау - өнімнің материалдық сыйымдылығының төмендеуі өзіндік құнның төмендеуіне қор сыйымдылығының осы көрсеткішке әсерімен салыстырғанда қатты ықпал ететіндігін сипаттайды. Өнімнің материалдық сыйымдылығы шикізат пен материалдарды пайдалану деңгейінің маңызды көрсеткіштерінің бірі болып табылады.  Материалдық сыйымдылық – бұл өткен еңбек шығындарын бейнелейтін және материалдық ресурстардың өндіріс процесінде тиімді пайдалануын сипаттаушы экономикалық категория.

      Шикізат пен материалдарды үнемдеу –  бұл өндіріс көлемін арттыру  факторларының бірі болып табылады.

      Тұтынылатын материалдардың өзіндік құны өнім бірлігіне  келетін материалдардың үлестік  шығындарының қысқаруы нәтижесінде  төмендейді. Бұл айналым құралдарының нормативінің төмендеуімен тікелей байланысты.  Өнімнің материалдық сыйымдылығы  шамасы өндірістік запастар размеріне және нормаланатын айналым құралдараның құнына тікелей ықпал етеді. Бұл кәсіпорынның қаржылық жағдайы үшін маңызды болып табылады.

      Материалдық ресурстарды пайдалануды жақсартуға бағытталған ұйымдастырушылық-техникалық шаралар технология, негізгі жабдықтың  паркіне талаптарды күшейтуді, біліктілік деңгейіне, сапа, маркетинг қызметіне  талаптарды жоғарылатуды көздейді.

      Сонымен, өнім өндіріс мен өткізу шығындарын төмендету проблемаларын шешу үшін жалпы концепция өңдеу қажет., яғни кәсіпорын міндеттемелерімен байланысты өзгерістерді ескере отырып түзетулер жыл сайын енгізіліп отыратын бағдарлама.  Бұл бағдарлама кешенді сипатқа ие болуы тиіс, яғни өнім өндіріс мен өткізу  шығындарына ықпал етуші барлық факторларды ескеруі қажет. Атап айтқанда, онда төмендегі бейнеленуі тиіс:

1. Материалдық ресурстарды рационалды пайдалану бойынша  шаралар  (шикізат, материалдар, отын, энергия ресурстарын үнемді пайдалануға мүмкіндік беретін жаңа техника мен қалдықсыз технология енгізу; анағұрлым прогрессивті материалдарды енгізу және пайдалану;  шикізат пен материалдарды кешенді пайдалану; өнім сапасын жақсарту және ақау процентін төмендету және т.б.);
2. Өндіріс көлеміне байланысты шығындарды минимизациялауға мүмкіндік беретін кәсіпорынның оптималды размерін анықтап ұстап тұрумен байланысты шаралар;
3. Негізгі қорларды пайдалануды жақсартумен байланысты шаралар (кәсіпорынның басы артық машиналар мен жабдықтардан арылуы; кәсіпорынның мүлкін арендаға беру; негізгі құралдарды жөндеу мен оларға қызмет көрсету сапасын жақсарту; машиналар мен жабдықтардың толық  жүқтелуін қамтамасыз ету; машиналар мен жабдықтарға қызмет көрсетуші персоналдың біліктілігі деңгейін арттыру; анағұрлым прогрессивті машиналар мен жабдықтарды енгізу және т.б.);
4. Жұмыс күшін пайдалануды жақсартумен байланысты шаралар (персоналдың оптималды  санын анықтау және ұстап тұру; еңбек ақымен салыстырғанда еңбек өніміділігінің арту қарқынының ілгері болуын қамтамасыз ету; жоғарғы өнімді еңбектің мотивациялануын қамтамасыз ету және т.б.);
5. Еңбек пен өндірісті ұйымдастыруды жетілдірумен байланысты шаралар (өндірісті шоғырландыру, мамандану, құрамдастыруды тереңдету; кәсіпорынның ұйымдастыру құрылымын жетілдіру және т.б.).

     Сондай-ақ, өндіріс шығындарын төмендету бойынша  кешенді бағдарламаның оны жүзеге асырудың нақты механизмі болуы  тиіс.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

3.2 Бұрғылау жұмысынын  өзіндік құнын  томендету 

      Ñêâàæèíàíû» ò¾ï àéìà¹ûíà òåðìîõèìèÿëûº ¸ñåð åòóäi» ýêîíîìèêàëûº òèiìäiëiê åñåái.

      “Қазгермұнай” БК êåí îðûíäàðû ì½íàéûíû» ê¾ðäåëi º½ðàìû ºàñèåòòåðiíå, àòàï àéòºàíäà àñôàëüòòû-øàéûðëû çàòòàðäû» ê¼ïòiãiíå æ¸íå ºàáàò ºûñûìûí ½ñòàï ò½ðó ¾øií àéäàëàòûí ñàëºûí ñó ê¼ëåìiíi» ê¼ïòiãi êåí îðíûíû» òåìïåðàòóðàëûº ðåæèìií á½çóûìåí, ñîíäàé-ຠèãåðóäi» áàñòàïºû ñàòûñûíäà ì½íàé ¼íäiðó ê¼ëåìiíi» ê¼ï áîë¹àíäû¹ûìåí åðåêøåëåíåòií èãåðó ïðîöåñòåðiíå áàéëàíûñòû ñêâàæèíàëàð ò¾ï àéìàºòàðûíäà àñôàëüòòû-øàéûðëû ø¼ãiíäiëåð ò¾çiëiï, ïàéäàëàíó ñêâàæèíàëàðûíû» øû¹ûìûí àçàéòòû. Îñû æà¹äàéëàð¹à áàéëàíûñòû ñêâàæèíàëàð ò¾ï àéìàºòàðûíäà¹û êîëëåêòîðëûº ºàñèåòòåðäi ºàëïûíà êåëòiðó ¾øií îñû àéìàºòàð¹à ¸ñåð åòó ºàæåòòiëiãi òóàäû. ̽íäàé ¸ñåð åòó ¸äiñòåðiíi» êå» òàðà¹àí ò¾ðëåðiíi» áiði òåðìîõèìèÿëûº ¸ñåð åòó ¸äiñi.

      Åñåïòåóãå êåðåêòi áàñòàïºû ì¸ëiìåòòåð:

      - ñêâàæèíàíû ¼»äåóãå äåéiíãi îðòàøà ò¸óëiêòiê øû¹ûìû   

            q₁ = 292,5 ò-ò¸óë.;

      - òèiìäiëiê ½çàºòû¹û t_ý = 100 ò¸óë.;

      - ¼»äåóäåí êåéiíãi ñêâàæèíàíû» îðòàøà  ò¸óëiêòiê øû¹ûìû 

          q₂ = 357,1 ò-ò¸óë.;

      - ¼»äåóãå äåéiíãi ïàéäàëàíó êîýôôèöèåíòi  Ê_ý1 = 0,96;

      - ¼»äåóäåí êåéiíãi ïàéäàëàíó êîýôôèöèåíòi Ê_ý2 = 0,97.

      Åñåïòåëói:

      Ñêâàæèíàëàð áîéûíøà ¼»äåëãåííåí êåéiíãi æûëäûº ì½íàé ¼íäiðó ê¼ëåìi.

Q₂ = q₂

t_ýô K_ý2 + q₁ (365 – t_ýô ) K_ý1 =

= 357,1

100 0,97 + 292,5 (365 – 100) 0,96 = 109050,7 ò/æûë.

      ´»äåó æ¾ðãiçiëãåí êåçäåãi ñêâàæèíàäàí æûëäûº ì½íàé ¼íäiðó ê¼ëåìi:

Q₁ = q

K_ý1 365 = 292,5 0,96 365 = 102492 ò/æûë.

      ²îñûìøà ¼íäiðiëãåí ì½íàé ê¼ëåìi:

Q_{ºîñûìøà} = Q₂ – Q₁ = 109050,7 - 102492 = 6558,7 ò.

      ´»äåó æ¾ðãiçiëìåãåíãå äåéiíãi 1 òîííà ì½íàéäû» ¼çiíäiê º½íû:

Ñ_ô  = Ñ₁ = 5760 òå»ãå.

      ´»äåóäåí  êåéiíãi 1 òîííà ì½íàéäû» ¼çiíäiê º½íû:

Ñ₂ =   Ç₁ + DÇ ,

     Q₂

ì½íäà¹û: Ç₁ -¼»äåóãå äåéiíãi ïàéäàëàíó øû¹ûíäàðû

Ç₁ = Ñ₁

Q₁ = 5760 102492 = 590,353 млн.òå»ãå.

      DÇ - ¼»äåóäåí êåéiíãi ºîñûìøà ïàéäàëàíó øû¹ûíäàðû. Îë ¼»äåóãå êåòêåí øû¹ûíäàð Ç_¼» ìåí ¼»äåóäåí êåéiíãi ºîñûìøà ¼íäiðiëãåí ì½íàé¹à æ½ìñàë¹àí øû¹ûí – (Ç_ºîñ)-äàðäàí ò½ðàäû.

Ç_¼» = Ç_äàé. + Ç_çåðò. + Ç_æ¾ðã.

      Ñêâàæèíàíû  ¼»äåóãå äàéûíäàó øû¹ûíäàðû:

Ç_äàé. = n

t

ì½íäà: n – ÏÃÑ áðèãàäàñûíû» áið ñà¹àò æ½ìûñûíû» º½íû, n = 520 òå»ãå/ñà¹.

       t – áðèãàäàíû» æ½ìûñ iñòåó  óàºûòû, ñà¹., t = 24 ñà¹.

Ç_äàé. = 520

24 = 12480 òå»ãå.

      Ñêâàæèíàíû  çåðòòåó øû¹ûíäàðûíà àðíàéû àãðåãàòòûº æ½ìûñûíû» áà¹àñû æ¸íå ºûøºûëäû ñêâàæèíà¹à æåòêiçó, îíû êåði ºàéòàðó øû¹ûíäàðû æàòàäû. Îë Ç_çåðò = 15140 òå»ãå.

      ²ûøºûëìåí ¼»äåóäi æ¾ðãiçó øû¹ûíäàðûíà ºûøºûëìåí  ¼»äåóäi æàñàéòûí áðèãàäàíû» å»áåê  àºûñû, ýëåêòð ýíåðãèÿñûíû» º½íû, ìàòåðèàëäàðäû  òàñûìàëäàó êiðåäi.

Ç_æ¾ðã. = 73128 òå»ãå.

Ç_¼» = 12480 + 15140 + 73128 = 100748 òå»ãå.

      ²îñûìøà ì½íàé ¼íäiðó øû¹ûíäàðû Ç_ºîñ. ̽íàéäû àéäàó æ¸íå ñàºòàó¹à æ½ìñàëàòûí ýëåêòð ýíåðãèÿñû øû¹ûíäàðûíàí, ðåàãåíòòåðäi» øû¹ûíäàðûíàí, ºàáàòòûº ì½íàé áåðãiøòiãií àðòòûðó øû¹ûíäàðûíàí ò½ðàäû.

Ç_ºîñ. = 188434 òå»ãå.

      Îñûëàéøà  ºîñûìøà ïàéäàëàíó øû¹ûíäàðû ñêâàæèíàíû» ò¾ï àéìà¹ûí ò½ç ºûøºûëûìåí ¼»äåó í¸òèæåñiíäå ò¼ìåíäåãi ì¸íãå òå» áîëäû.

DÇ = Ç_¼» + Ç_ºîñ. = 188434 + 100748 = 289182 òå»ãå.

      ²îñûìøà ¼íäiðiëãåí ì½íàéäû» ¼çiíäiê º½íû:

Ñ_ºîñ. = = = 44,09 òå»ãå,

      ²ûøºûëìåí ¼»äåóäåí êåéií ¼íäiðiëåòií ì½íàéäû» ¼çiíäiê º½íû:

Ñ₂ = = = 5416,2 òå»ãå.

      Æûëäûº  ýêîíîìèêàëûº òèiìäiëiê:

Ý = ( C₁ – C₂) Q₂ = (5760 – 5416,2) 109050,7 = 37491630,66  òå»ãå. 

      Êåñòå 3.2.1.

“Қазгерì½íàé” БК á½ð¹ûëàó  æ½ìûñòàðûíäà ñêâàæèíàíû» ò¾ï àéìà¹ûí ò½çºûøºûëûìåí ¼»äåóäi» ýêîíîìèêàëûº òèiìäiëiãi