Макроэкономикалық динамика модельдері

Тлеккабылова  Д.Ж.

оқытушы, «Мақсат» медициналық колледжі

МОДЕЛЬДЕУ ӘДІСІН ПЕДАГОГИКА ҮРДІСІНДЕ  ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ

Модельдеу, ол ғылымның жаңадан ашылған жетістігі емес. Модельдеудің тарихы

мыңжылдықтармен саналады. Медицина атасы Гиппократ та адамның көзін емдеуде модельдеуді

қолданған. Әйтсе де, тек қазір біздің заманымызда модельдеу арнайы пән, сонымен қатар

философиялық  ізденістерде де қолднылатын болды. Бұл әдіс электроника мен кибернетиканың

дамуына байланысты шынайы төңкеріске әкелуімен түсіндіріледі. Модельдеу ерекше және

әмбебап ғылыми таным  және кез келген бағытта емес, саналы және жүйелі қолданылатын ұғым

ретінде қарастырылады.

Модель таным  объектісінің орнын басатын және ол туралы ақпарат көзі болып табылатын

материалдық жүйе деп түсіндіріледі. Модельдер зерттеу мақсатына байланысты әр түрлі

прициптермен  классификацияланады. Солардың ішінен ортақтары ретінде келесілерді көрсетуге

болады:

· таным процесінде қолдану мақсаты бойынша классификациялау принципі;

· түпнұсқа туралы ақпараттың орындалу әдісі бойынша классификациялау принципі;

· адамның оларды жасау барысында қатысу дәрежесіне қарай классификациялау принципі.

Осы принциптерге сәйкес модельдер үш үлкен топқа  бөлінеді: эвристикалық және

дидактикалық; таңбалы және заттық-техникалық; табиғи және жасанды. Тереңірек қарастырса,

көрсетілген топтарда модельдер арасында үлкен айырмашылық  жоқ.

Таным үрдісінде  модельдер әр түрлі функцияларды орындайды. Олар кейбiр құбылыс

немесе теорияның  интерпретациясын түсiндiруде құрал ретінде қызмет көрсете алады. Ғылыми

зерттеулердегi үлкен мәнi модельдің болжаушы (эвристикалық) функциялары болып табылады.

Модель жиi ол жөнiнде теорияны шындыққа тексеру мақсаттарына да қызмет жасайды.

Модельдің алуантүрлi функцияларын жалпылай отырып, оның бас гносеология

функцияларын көрсетуге болады: модель - бұл мәлiмет көзi; модель - бұл өнер - бiлiмнiң бекiту

құралы.

Педагогикалық зерттеулерде модельдеу өте күшті құрастыру  құралы болып келе жатыр.

Ғылыми модель - бұл зерттеу пәнін көрсеттін және модельді зерттеуде бұл объект туралы жаңа

мәлiметтi алуға мүмкiндiк беретін, оның орнын басуға теңбе-тең бейнелеуге қабiлеттi, ойша

көрсетiлген немесе заттық жүзеге асырылған жүйе. Модельдеу - бұл модельдерді жасау және

зерттеу әдiсi. Модельдеудегі басты артықшылық - мәлiмет ұсынысының бүтiндiгi. Педагогика

жүздеген жылдар бойы негiзiнен талдау есебiнен дамыды - бүтінді бөлшектеу; синтезбен, сол

сияқты iс жүзiнде бағаланбады. Модельдеу синтетикалық бағытқа негізделеді: бүтiн жүйелерді

мүшелейдi және олардың жұмыс жасауын зерттейдi.

Дидактикада модельдеуді келесi маңызды есептердiң шешiмi үшiн қолданады:

· оқу материалының құрылымын оңтайландыру;

· оқу барысының жоспарлауын жақсарту;

· танымдық қызметтi басқару;

· оқу-тәрбиелiк үрдісті басқару;

· диагностикалар, болжаулар, оқытуды жобалау.

Модельдеу - жемiстi әдiс. Ол негiзiнде үш пайдалы мақсаттарға қызмет көрсетедi.

Эвристикалық - жаңа заңдардың табылуы, белгіленуі, жаңа теориялардың құрастырылуы және

алған мәлiметтердiң интерпретациясын классификациялау үшiн керек. Есептеуiш – модельдер

арқылы есептеуiш мәселелердiң шешiмдерiн шешу. Эксперименталды – эмпирикалық тексеру

(верификация) болжамын осы немесе басқа модельдерді операция жасау арқылы мәселенiң

шешiмін табу.

Кәсіби педагогикада тікелей зерттеу мүмкін емес, көптеген күрделі және кешенді

құбылыстар кездеседі. Сондықтан бұл құбылыстардың педагогикалық заңдылықтарын анықтау

үшін, зерттеушілерге қолжетімді құбылыстар модельдерін қолдану керек. Егер тарихқа жүгінсек,

біз математикалық  модельдеу әдісі XIX ғасырдың екінші жартысында психологияда, ал

педагогикада XX ғасырдың басында қолданғандығын көреміз.

Біздің заманымызда  математикалық түсіну жүйесін және басқа да ғылымдар негізінде

түсіндіру жеткілікті күрделі құбылыстарды байланыстыруға болатын әдістер табылды. Мысалы,

матрицалар және графтар теориясы көмегімен оқу материалының құрылысын талдауда, әлеуметтік

құбылыстардағы  екіжақты байланыстардың көрінісін  алуға болатын өте тиімді құрал  болып

табылады.

Модельдерді тәжірибелей  отырып, абстрактілік дәрежесі жеткілікті үлкен құбылыстарды

жалпылуға және зерттеуге болады. Модельдер математикалық модельдер қатынасы негізінде

дедуктивті қорытынды  жасауға мүмкіндік береді. Белгілі жағдайда бұл қорытындылар

эмпирикалық қадағалануы  мүмкін. Осыдан модель көмегімен болжамнан тірек нүктелерін алып,

осы болжамның дұрыстығы туралы тексеруге болады

Мұндай модельдер  көмегімен кәсіби педагогикада кейбір әрекеттердің белгілі жағдайларда

абстрактілі сызбасын беруге болады. Олар табылған эмпирикалық жолдармен табылған фактілерді

ұсынылған теориялық  жүйеде қоюға көмектеседі. Модельдердің өзін талдау негізінде құбылысты

зерттеу туралы жаңа теориялық және практикалық қорытынды  жасауға болады. Математикалық

модельдеу әдісі  педагогикада құқылы болады, егер:

· модельде зерттеу пәні болып табылатын үрдіс ерекшеліктері сақталғанда;

· фактілік материалдарды жинау барысында бұл мәліметтердің талдауы осы әдістің іске

асыруын қамтамасыздандыратын шартты бұзбауы;

· модельді құрастыру кезінде алынған облыс мәнінің қорытындысын тексерісінің