Секреция

Ішкі  сөлініс бездерін зерттеу әдістері 

     Ішкі солініс бездерінің қызмстіп зерттсу үшіи ортүрлі тәсілдер қол-лпады. Олардыц нсгізгілері мыпадай:

     1. Эктомия пемесс экстирпация - алып тастау. Бүл безді толық змесе болектеп алып тастау әдісі. Операцияда белгілі бір безді алып істағанда, олардың реттейтіи қызметтері бүзылады. Мысалы, қал-шсерік бездерін алып тастағанда жүйке ет қозғыштығы жоғарылап, ітты жиырылады. Бүл әсерленіс организмде паратгормонның жетіс-гушілігі мен қаидағы кальций деңгсйіиің күрт томендеп, жасуша-зің қозғыштығына әсер етуіпсп пайда болады.

     2.  Эпдокрииді бездердеп алыиған сықпаларды және химиялық жа-.шан таза гормондар мен гормопдық препараттарды кәдімгі иемесе :зі алынған жануарларға епгізу.

     3.  Эндокринді бездерді трансплаптация арқылы алмастырып тігу. лнуарларда зерттелетін безді алып тастап, пайда болған өзгерістерді іқылау. Одан кейін алып тастаған безді қанмен қамтамасыздандыра ырып дененіц басқа болігіпе отырғызады. Егер осыдан кейін бүзыл-н қызметтер қалпына келсе, бездің ішкі сөлінісі бар деген сөз.

     4.  Парабиоз әдісі - екі жануардың  тиісті қан тамырларын жалғас-тырып,  қан айналысын ортақтастыру, содан  кейін біреуінің безін, я бездерін  алып тастап, оның дене қызметіндегі  өзгерістерді зерттеу.

     5.  Ішкі сөлініс бездерін эксплантация әдісі арқылы зерттеу. Без неме-се оның бір кішкене бөлігін денеден тыс қоректік ортаға орналастырып, оның тіршілік жағдайын зерттеу. Бездің қоректік ортада гормон жасауы-ның саны мен сапасына әртүрлі үрдістердің әсерін зерттеу.

     6.  Биологиялық сүйықтардағы (қан, лимфа, несеп т. б.) гормондар мен олардың метаболиттерінің мөлшерін химиялық, иммунологиялық және басқа әдістер арқылы зерттеу.

     7.  Радиоактивті изотоптарды қолдану  арқылы зерттеу әдістері, ны-сана  гормондар.

     8.  Флюоресция беретін қарсы денелер  ең дәл дүрыс әдіс. Кейбір гормондардың  қай жерде көбірек орналасқанын  анықтауға мүмкіншілік береді. Бүл  көбінесе гистохимиялық зерттеу  әдісімен қоса жүргізіледі.

     9.  Клиникалық-анатомиялық әдіс. Ауруханаларда  ішкі сөлініс без-дері өзгерген адамды бақылап зерттеу. Өлген адамдағы белгілі бір бездің гипер - және гипоәрекеттік, патологиялық анатомиялық және гистологиялық, сонымен қатар денедегі нысана тіндерде пайда бола-тын өзгерістер зерттеледі. 

Гипоталамус-гипофиздік жүйе.

Гипоталамустың  нейрогормондары 

     Эндокринология  ішкі сөлініс бездердің физиологиясы мен патоло-гиясы ғылым ретінде XIX ғасырдың екінші жартысында қалыптас-қан. Бүл бағыттағы ғылыми зерттеулердің негізін А. Бертольд салды. Ол еркек жануарлардың жыныс бездерін сылып алып тастағанда негізгі жөне қосымша жыныс белгілерінің өзгеріп, ал бүл безді қайтадан денесіне орнатқанда, оның жағдайы айтарлықтай жақсаратынын анықтады.

     Кейін, әсіресе осы ғасырдың 50-90 жылдары  эндокриндік жүйенің физологиясы  мен патологиясы бойынша көптеген тәжірибелік және клиникалық мағлүматтар жиналды. Оған қоса гормондардың химия-лық табиғаты анықталып, әсер ету тетіктері ашылды.

     Кейбір  зерттеушілер бүл бездердің организм қызметін реттеудегі орнын шектен тыс  көтерген, тіпті оларды жеке автономды реттеуші жүйеге жатқызған. Эндокриндік бездер жүйесін орталық жүйке жүйе-сінен жоғары қүрылым ретінде, ағзалар мен олардың жүйелерінің, соның ішінде орталық жүйке жүйесінің де негізгі реттеушісі ретінде қарастырған.

     Шын мәнісінде олай болмай шықты. Негізгі ғылыми мәліметтерге қарағанда, ішкі сөлініс бездерімен олардың әртүрлі гормондарының әсері организмнің қызметін жүйелік гуморальдық реттеу жүйесінің бір ғана бөлімі болып шықты. Бүл реттеу жолының негізгісі - жүйке жүйесі. Өйткені ол көп тарапты, арнайы маманданған және әр бөлімінің өз орны, маңызы бар жүйеге жатады. Оның рефлекстік до-ғасының барлық бөлімдерінің жоғары дәрежедегі қозғыштығы, жүйке серпіністерінің жылдамдығы мен анық бағытталуы т. б. морфоәре-кеттік ерекшеліктері бүған дәлел.

     Көмірсу алмасуының салыстырмалы үзақ әрекеттік ауытқуын қам-тамасыз ететін реттеуші механизмге гормондардың қатысуы, спорт жанкүйерлері мен емтихан тапсырушы студенттердің эмоциялық күйзелісі кезінде жақсы көрінеді. Түрлі эмоция кезінде қобалжыған-да, қорыққанда, қуанғанда т. б. жағдайларда ылғи да гипергликемия -қандағы қанттың көбеюі байқалады, ал кейде тіпті глюкозурия - несепте қант пайда болады. Түрлі эмоция кезінде көмірсу алмасуының аталған өзгерістерінің пайда болуы норадреналин мен адреналиннің әсерінен бауырда гликогенолиздің күшеюіне байланысты. Сондықтан да бүйрекүсті безінің милы қабатында түзілетін гормонды "эмоция гормоны" деп те атайды.

Сонымен, бүл мысалда көмірсу алмасуына  жүйкелік, реттеуден кейін гормондық  реттеу қатысады.

                                        Қорытынды

    ,

    Адам  денесіндегі көптеген жасушалар (жалпы  саны 100 триллионнан астам) арнаулы  тіндер, мүшелер жәңе жүйелердің дағдылы  қызметі, олардың өзара және сыртқы ортамен өте күрделі қарым-қатынасы жүйке және гуморальды жолмен реттелуі арқылы іске асады.

Денедегі  барлық құрылымдар арасында үздіксіз, уақыт және кеңістік тәртібімен түрлі  жолдар мен тетіктер арқылы үнемі  кең көлемде мәлімет алмасу жүріп  отырады. Бүл мәліметтер гуморалдық жолмен (қан, лимфа, тінаралық сұйықтық) жүреді. Оларға кодталған ектрлік жүйке серпіністері немесе қарапайым және күрделі химия-,щ заттар, көбінесе мәліметтік макромолекулалар арқьшы келеді.

     Гормондардың  әсер ету тетіктері өте күрделі  және биохимиялық түрғыдан жан-жақты  қарастырылған. Белгілі бір гормонның қажеттілігі артса, гормон - белок кешені ыдырап, гормонның бос түрі пайда болады. Байланысқан гормондар қор болып табылады, керек уақытта тез әрі жеңіл пайдаланылады. Белок тасушымен байланысқан гормон ферменттердің әсерінен ыдырап, бүйрек арқылы несеппен шығарыл-май денеде сақталады. 
 
 
 
 
 
 

Қолданылған әдебиеттер: 

1.Сәтбаева Х.Қ,  Өтепбергенов А.А, Нілдібаева  Ж.Б. – Адам 

   физиологиясы, Алматы, 2005ж;

2. Бобков Г.А. – Экологическая физиология человека. Москва,

   1998г;

3. Рақышев А. – Адам анатомиясы. Алматы,2004ж;

4. Сатпаева Х.К. – Адам физиологиясы. Алматы,1995ж.