Биологиялық мембраналар

Өсімдік ―  табиғат  қазынасы , халық  байлығы . Өсімдіксіз  жер  бетінде  тіршіліктің  болуы  мүмкін  емес . Олай  дейтін  себебіміз ,   ол  тіршілікке  қажетті  органикалық  зат  пен  оттегінің  қайнар  көзі , өсімдіктерде  түзілген  органикалық  заттарды  бүкіл  тірі  ағзалар  пайдаланады .

          Біздің  ғаламшардағы  өсімдіктер  жылына  ауа  қабатына  400 млн   тонна 

шамасында  оттегін  бөліп  шығарады . Өсімдіктер  айналадағы  ортаны  жақсартады ; ауа  райын  салқындатып , қатты  желге  тосқауыл  болады ; аптап  ыстықты  қайтарып , қысқы  суықтың  ызғарын  бәсеңдетеді . Сондықтан  да ауыл  шаруашылық  өсімдіктерін  қатты  аңызақ  желден  құрғақшылықтан  сақтау  үшін  және  қар  тоқтату , жыралар  мен  тау  беткейлеріндегі  топырақты  бекіту  үшін  орман  алқаптары  пайдаланады .

         Өсімдіктер  топырақта  түзде   де  ерекше  маңызды: топырақты   қара  шірікпен  байытады  (өсімдіктердің   органикалық  заттары  жануарлар   мен  ұсақ  ағзалардың  әсерінен  қара  шірікке  айналады) . Топырақтың  құрамы  жақсы  болуы  өсімдіктердің   жемістердің  молайуына  әкеп  соғады. 

         Демек , өсімдік  адам  үшін  азықтың  қайнар  көзі . 

Адамдардың  өміріне , тіршілік  қажетіне  бірден-бір  жарамды  мәдени  өсімдіктер  дәнді  (бидай , жүгері , күріш , тары , қарақұмық) , майлы (күнбағыс , зығыр , жер  жаңғағы ) , талшақты  (ақ  мақта) , бау-бақша  өсімдіктері  (орамжапырақ , қызанақ , баклажан , қарбыз , қауын , дақылдар  мен  жеміс-жидектері  (алма , шие , таңқурай , қарақат , грек  жаңғағы  т. Б. ) болып  табылады .

. Қазақстанда  6000-ға  жуық  дәрілік  өсімдіктер  өседі  екен . Дәрілік  өсімдіктер әр  түрлі  аймақта  таралған .  Бұл  дәрілік  өсімдіктер  қорғауды  талап  етеді . Қазақстанда  өсімдіктерді  және  жануарларды  қорғауға  алған  9 қорық  62  қорықша  бар.                             

 

         1.2  Жанурартану  ылғалды   препараттарды  аквариумдегі  жануарларды  және  акватеррариумдегі   жануарларды  биология  сабақтарында  тірі  табиғат  бұрышындав  пайдалану  

          Биология  сабақтарында  ылғалды   препараттардан  К.И. Скрябин   ұсынған  ГТЖТ  әдісі  арқалы  зерттеу .

          Бұл  әдіс  ғылыми  мақсат  барысында  қолданылады . Онымен  жануарлардың  тоғышарлары  бар   барлық  мүшелерін  тексеруге   болады 

          Мал  дәрігерлік  жеке  тәжірбиеде  мүшелерді  тексеруде  ГТЖТ  әдісі  көп  пайдаланылады  . Мысалы: фасиолез  бен  дикроцелиозын   аурулардың  қоздырғыштары  сорғыш  құрттарды  балау  үшін  бауырды   тексереді . Оны  ет  жолдары   бойынша  тіліп  отырып , оның  жеке  бөліктерінің  ішінде  физиологиялық   кюветкаға  салады . Осы  уақытта   құрттар  ертіндіге  түсіп  , ыдыс  түбіне  жиналады  және  олардфы  үлкейткіш  лупаны  пайдалана отырып  теріп  алады  .

           Герлихтың  модификациясы   бойынша  асқорыту  жүйесін   зерттеу . Бұл  әдіс   күйіс   қайыратын   малдың  стронгилятадаларын  нематодаларын  іздеп  табуға  қолайлы . Ол  үшін  асқазан   ұлтабар  асқазан  кілегейлі   қабығынан  көптеп  қырынды   алып , ыдысқа  салып , Рингер  ертіндісінде  бірнеше  дүркін  жуып-шайып  60 в-ты электро  шам  астына  4-5 см  қою  керек . 30  минут   өтісімен  жұмыр  құрттар   жылы  мен  жарықтың  әсерінен  қырындының  үстіне  шығып , преполовальды   инемен  жинап  алып , қайта   жуып  шаю  үшін  стаканға  салады . Остертагиялар  мен   гемонхтарды  жинау  үшін  ұлтабарды  бөліп  алып  тіліп   қандауырдың  (скальпелдің) түбі  өтпес  жағымен  кілегейлі   қабығынан  мол  етіп  қырынды   жинап , көлемі  9-12 см кюветкаға   салып , 200 в  электро  шам   астында  екі  арлық  20 см  қояды . Қырынды  сыртына   жылжып  шыққан  неиотодтарды  жинап  физиологиялық  ертіндісі   бар  шыны  ыдысқа  салады .

           Аквариумдегі  алғашқы  балықтарға  келсек  майда  және  ірі   балықтарды  кездестіреміз . Мысалы: алтын  балық , группиялар , жайыншалар , скаляриялар  т.б. Бұлар   майда  балықтар . Осы  сияқты  аквариумде  омыртқасыздар ; кірпікшелі  кебісше , гидра , былқылдақденелілерден ; айқұлақ , ұлу , қошқармүйіз ұлу  т.б, шаянтәрізділерден ;  өзен  шаяны , циклоп , дафния  т.б,  өрмекшітәрізділерден ;  қарақұрт , бұзаубас т.б.  оқушыларға  білім  беру  үшін  пайдаланамыз . Аквариумдегі  барлық  жануарлар  еріген  оттегімен  тыныс  алады  және  қолдан  қореқтенеді .  Бұлар  жыртқыш  жәндіктер . Жануарлардың  адам  өмірінде  үлкен  маңызы  бар .

           Жануарлардың  жер  жүзінде   суда  да , құрлықта  да , топырақта   да  тіршілік  етеді . Жануарлар   қоректеніп  ұрпағын  өрбітеді .

           Бұлардың  акватеррариум  дегеніде  бар . Онда  арнайы  қосмекенділер   кәдімгі  құйрықты  бақа , тритон , аксолотль , шұбар бақа т.б.  Бақаларды  жеке  бөлек  ұстайды  . Өйткені  бақалар  суды  тез  ластап , басқа  жануарлардың  өмір  сүруіне  кедергі  жасайды  .  Қазақстанда  бақалардың  екі  түрі  мекендейді . Көпшілігі   тропиктік  жерлерде  (Африка , Австралия ) елдерінде  мекендейді .

          Мамандандырылған  кабинеттерде  басқада  жануарларды  ұстауға   болады : тасбақаларды , су  жыландарды , атжалмандарды , теңіз шошқаларын , үй  қояндарын , құстардан : кептерді , тотықұстарды , шымшықтарды  т.б.

          Негізінен жануарлар  әлемі   табиғаттың  бөлінбес  құрамдас  бөлігі . Сондықтан  бүкіл  халық   болып  жануарларды  қорғау  жұмысы  ұйымдастырылды . Халықаралық   Қызыл  кітапқа  1979 жылдан  226түрі  79түр тармақтары , құстардың  181  түрі  мен  77  түртармақтары,  жорғалаушылардың  98 түрі  мен   түр  тармақтары , қосмекенділердің  40 тармақтары  тіркелді .

 

           2.  Жаңа  технология  әдісі   бойынша  ― Модулдік  бағдарламамен   оқыту  оқушылардың  сабаққа   деген  белсенділігін , қызығушылығын   арттырады . Оқытудың  молудік   технологиясының  басты  элементінің   бірі  модулдік  бағдарлама . Мұнда  оқыту  әдістері  мен   тақырыпты  меңгеру  жүйелілігі  көрсетіледі , яғни  модулдік  бағдарлама  белгілі  бір  тақырыпты  оқып  үйренудегі  оқушы  іс-әрекетінің  бағдарламасы . Бұл  бағдарлама  бірнеше  оқу  элементтерін  қамтиды .

          

 

 

 

 

 

 Биология  8-сынып «Қосмекенділер  класы  »  тарауына  құрылған  модулдік  бағдарлама  үлгісі .

 Оқу эле-            Тапсырмалар көрсетілген               Тапсырманы орындауға

менттер                   оқу  материалдары                          берілген ұсыныстар

ОЭ―0          Мақсат: модуль мазмұнын меңгере         Сабақтың мақсатын мұқи-

          Отырып қосмекенділердің сипаттама  -     ят оқып шығу 

           сын , мекен ету ерекшеліктерін  анық-

ОЭ―1                  Жұмысқа дайындық                         

1.Оганикалық  дүниенің дамуы сызба-      Кабинеттегі сызба-нұсқа- 

          нұсқасына назар аудара отырып , жан-      ны пайдалану  .

          уарлар әлемінің даму сатысын  жүйелеу

 

           2. Жұмбаққа назар аудару .                        Ойланып жауап беру . 

 

          3. Осы жұмбақтағы екі жер деген  сөз-       Қазақ тілінен  синонимдік 

           дің баламасын немесе синониумын           сөздерді еске түсіру .

            табу .Екі ― қос, жер ― мекен.  Демек 

           сабақтың тақырыбы Қос мекенділер-

          класы.  

ОЭ―2         Мақсат:қосмекенділер  туралы түсінік 

                     алу 

                                    Жоспар 

1. Мекен ортасы , көптүрлілігі .                 Мәтінді мұқият тыңдап,
2. қосмекенділер организмінің                  қажетті жерлерді дәп-

құрылысы                                                      терге түсіріп отыру .   

3. Тіршілік әрекетінің ерекшеліктері
4. Шығу тегі , көбеюі
5. Табиғаттағы және адам өміріндегі

маңызы . 

ОЭ―3         Мақсат: қосмекенділердің ерекшелік-

                    ліктерін анықтау    

1. Салыстыру әдісін пайдаланып ,          Балықтар класы туралы

қосмекенділердің  балықтар класымен     білетініңізді  пайдалану

ұқсастықтарын айырмашылығын 

табу  

ОЭ―4          Мақсат: білімді жүйелеу 

                     Графикалық диктант немесе деши-      

                     фратормен жұмыс .

                     1. Өкпе және тері арқылы тыныс           Шартты белгілерді пай-

                      алады.                                                       Даланып, класқа тән бел-

2. Кіші және үлкен қанайналым            гілерді теріп жазу.

шеңбері бар.

3. Жүрегі екі бөлікті.
4. Жемін жақ сүйектегі өткір 

тісімен ұстайды.         

5. Алдыңғы миы күшті дамыған

және үлкен  жарты шарларда

құралған. 

6. Артқы ішек кең, жері - 

клоакаға  ашылады.

7. Мишығы жақсы жетілген,

Теп-теңдігін басқаруға қатысады.

ОЭ―5          Мақсат:қосымша  материалдарды          Плакаттағы суретпен та-

                      пайдалана білу                                         нысу.Физиологиялық   

1. Қосмекенділердің көптүрлілігі         тәжірбиені сипаттап үй-
2. Ғылымдағы еңбегі.                            рену.Аңызды мұқият тың-
3. Аңыз Көлбақа неге құйрықсыз         дап, қорытынды жасау.Ауа- 
4. Қосмекенлер мінез-қылығы.             райын бақылап үйрену.
5. Емдік маңызы.                                    Халық медицинасында қол-

                                                                  данылу жолын түсініп ал-    

                                                                  ыңыздар.      

ОЭ―6          Сабақ  қорытындысын шығару.

1. Динамикалық модель арқылы          Топтық  жұмыс.

омыртқалы жануарлар  эволюция-

                      сы кестесін толтыру. 

2.Сабақтағы  өз жұмыстарын                    Бағалау 

 

Оқушылардың  модулдік бағдарлама сабағын өту  арқылы жоғыры деңгейге жетуге  болады.

 

1. Биологиядан  сабақтарының  сапасын  көтеру  үшін  оқушылардың  сабаққа  қызығушылығын , біліктілігі  мен  белсенділігін  арттырудың  негізгі жолдарының  бірі ― сабақты  түрлендіріп  өту. Сондай  сабақтардың  бірі ― симпозиум  сабақ.

Сабаққа  төмендегідей  мақсаттар  қойылды:

1. Білімділік: Оқушылардың  мектеп  гигенасының  денсаулыққа   тікелей  әсері  бар  екендігі , пәннің  әр  түрлі  ғылымдармен   байланысты.Оған 

үлес  қосқан  ғалымдар  және  олардың  еңбектері туралы  түсіндіру 

2. Дамытушылық:Оқушылардың  гигена  туралы  алған білімдерін  одан  әрі  тереңдетіп  бекіту, сабаққа  белсенділігін  арттыру  мақсатында  қосымша  материалдарды  пайдалануға дағдылану , ойлау  қабілетін  дамыту                   
3. Тәрбиелеушілік: Оқушыларды  жеке  дербес  тазалығын  сақтай  білуге, қоршаған  орта  тазалығын  қорғауға, адамгершілік  пен  әдіптілікке  тәрбиелеу.

       Сабақтың  барысы 

      Симпозиум  оқушылар  педагог,  психолог , физиолог , гтнеколог , дермотолог , стомотолог , эпидемиолог  мамандары  болып  дайындалып  келеді.Сабақ  3  бөлімнен  тұрады.

1. Мұғалімнің  кіріспе  сөзі 
2. Мамандалардың  баяндамаларын  тыңдау.
3. Оқушылардың  реферат жұмысын  қорғауы.

    1-бөлім.  Симпозиум сабақты  мұғадім   оқушыларға  қазақ  халықының   дене  мен  жан  саулығына  , гигиенаға   мән  бергендігі  туралы  мәліметтер  беруін  бастайды. Мұғалім  өз  сөзінде  төмендегідей  мәліметтер  беруімен   бастайды: Әрбір  ұлт  өзінің  даму  тарихында  ұлттық  дәстүрін , әдет-ғұрып атадан  балаға  қалдырып , өзінің  өсуіне  және  дамуына   жол  көрсетіп ,  көзінің   қарашығындай  сақтап  келеді . Қазақ   халқы  тазалыққа  о  бастан  үлкен  мән  берген. Ата-бабамыз   көптеген  ғасырлар  бойы  көшіп-қонып   жүріп , қиындық  көрседе, ұлттық  дәстүрін  жоғалтпай  қайта   оны  байытып  отырады. Мұндай  өмір  қазақ   халықының   ғылыммен  жақындасып , соның   ішінде  адамның  денесін   шынықырып, физиологиясынжәне   гигиеналық  ережелерін  меңгеруге   ешбір мүмкіндігі  болмады, Соның   өзінде  халқымыз  баланың,  жеке  бастың  тазалығын , қыз  бенжігіттің  тәрбиесіне  үлкен  мән  берді. Солардың  бірі  баланың  бесікке  салуға  ерекше  назар  аударған. Бесік ―   ғасырлар  бойы  атадан  балаға  мұра  болған,  сәбидің  тазалығын  сақтау және  денсаулығына  қамқорлық  жасау  тәсілдердің  бірі. Жеті  атасын  білу , текті  жердің  қызын  алу,  тағы  басқа  толып  жатқан дәстүрлер  дүниеге  келер  дені  сау  ұрпақтың   денсаулығына екенін  білген .

           Тазалық  денсаулық  кепілі , денсаулық  ― байлық  кепілі  – демекші , денсаулық  өмірдегі  ең  баға  жетпес  байлық . Ал  енді  осы  денсаулықты  күту, аурулардың  алдын  алу , гигиеналық  талаптар жайлы  мағлұматтар   симпозиумға  келіп  отырған   мамандардан  білеміз және  олар  қойылған  сұрақтарға  жауап   береді.