Ауылшаруашылығы инновацияны енгізу арқылы азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету

• өндіруші-сатушыларға  сұраныс пен оған әсер ететін факторларды талдау  жөнінен маркетингтік шаралар кешенін орындаудан гөрі,  өндіріс шығындары деңгейін талдау, шығарылатын өнімнің өзіндік құнын анықтау жеңілірек;
• нарықтағы бәсекелестердің көбі баға белгілеудің дәл сондай саясатын ұстанған жағдайда, іс жүзінде бағалық бәсекелестік пен шығын мүмкіндігі жойылады, соның нәтижесінде пайданың айтарлықтай үлесі де;
• өзіндік құнға үстеме баға, әдетте, ақылға сыйымды өлшемде (50%-дан көп емес) болады, бұл   өндіруші-сатушыға тұтынушылардың мүддесіне зиян келтірмей,  олардың артық қаражатын тартуға мүмкіндік береді.

Алайда нарықтағы сұраныстың төлем  қабілеттілігі қарқынын қадағалай  алмау  және кәсіпорынның баға тактикасын дер кезінде өзгерте алмау қаупі бар. Бұл кәсіпорынның нарықтағы бәсекелестігінің төмендеуіне және шығындар тәуекелдігі деңгейінің артуына соқтыруы мүмкін.

3.2. Шығынсыздық қағидаты дегеніміз  – бағаны өнімді сатудан түсетін  пайда өндірістің жалпы шығындарын  жабатын деңгейде белгілеу.Бұл  тәсілді қолдана отырып, кәсіпорын  тұтыну көлеміне байланысты, бағаны  диверсификациялайды, бұл сұрынысқа дем беріп, сатудан түсетін  пайданы арттырды.

3.3. Сұраныстың төлем қабілеттілігіне  бейімделу тәсілін өз құрамында  маркетинг бөлімдері бар немесе  шығарылатын өнімге сұранысты  талдау үшін қаражаты жеткілікті кәсіпорындар қолданады. Бұл орайда сапаға, тауарды безендіруге, қызмет көрсетуге және т.б. сол сәтте қойылатын талаптарды ғана емес, сонымен қатар, тұтынушылар тілектерін (әлеуеттік сұраныс) де бағалау қажет. Бұл тәсілді пайдалану барысында кәсіпорын бағаны тұтынушылардың әлеуметтік топтарына байланысты, тауарлардың сапасына, жаңалығына, тауарлық санатына байланысты диверсификациялайды. Бұл тұтынушылардың түрлі  топтарының  артық қаражатын тартуға мүмкіндік берумен қатар, маркетингтік шараларды жүзеге асыруға  айтарлықтай кыржы бөлуді талап етеді.

3.4. Нарықтық бағалар қарқынына  бейімделу нарықтағы ағымдық  баға деңгейін есептеуден және  оның қысқа мерзімдік кезеңде  бағаның өндіріс факторларына  байланысты немесе тұтынушылық  сұраныс үрдістеріне байланысты  өзгеруінен тұрады. Мұндай тәсіл баға саясатын қалыптастыруда, әсіресе, нарықтық баға деңгейі  жалпы шығындар мен пайда нормаларына қатысты шынайы көріністі бейнелейтін, жетілген және монополистік бәсекелестік нарығында, ірі ауқымдағы  маркетингтік зерттеулерден бас тартуға мүмкіндік береді

3.5. Бәсекелестердің күткен баға  ұсыныстарына бейімделу тәсілі, көбіне,  олигополия нарығында, баға  бойынша көшбасшылық жағдайында, көшбасшы-кәсіпорын бірінші болып бағасын бекітіп, нарықтың өзге қатысушылары берілген баға деңгейін ұстанған жағдайда  қолданылады. Кәсіпорын, сонымен қатар, бәсекелестердің күткенін бағаның орта мерзімдік және ұзақ мерзімдік өзгеруіне қатысты бағалай алады. Нәтижесінде кәсіпорын «бағаны ұстану» немесе «баға бәсекелестігігіне» орай, баға саясатын жүргізеді.

4-кезең. Баға саясатын таңдау, соңғы бағаны белгілеу

Кәсіпорын бұл кезеңде  бағаны құрау тәсілін таңдап, баға белгілеу туралы шешімін жүзеге асыруға кіріседі. Бұл орайда бағаны құраудың бірқатар нарықтық факторларын ескеру қажет: психологиялық сипаттағы факторлар (тұтынушыларға қатысты), тілекке сәйкес баға  образы, бағаларды диверсификациялау мүмкіндігі. Бұл факторлардың қай-қайсының да  маңыздылығы өз кезегінде  кәсіпорынның өмірлік кезеңдеріне айтарлықтай әсерін тигізетін таңдалған баға  стратегиясына байланысты.

Кәсіпорынның нарықта пайда  болуы кезеңінде,  оның алдында тұратын басты мақсат  — қатаң бәсекелестік күрес жағдайында аман қалу. Бұл жағдайда барынша қолайлысы – жаңа нарыққа ену стратегиясы (жоғарыда  4.1 кестесіндегі стратегия), оны жүзеге асыру үшін бағаны құраудың психологиялық  факторларының  маңызы зор.

• Кәсіпорын көп жағдайда баға белгілеуде «бірінші цифр» тактикасын қолданады. Оның мәні баға дөңгелектелмеген формада белгіленеді, мысалы,  399,99 руб. Бір қарағанда сатып алушының көзі 3 цифрына түседі және  тауар 300 руб. тұратындай әсер қалыптастырады.
• Түтынушы  психологиясын естерудің тағы бір нұсқасы  — бағаның сапа ретіндегі көрінісі —  баға неғұрлым жоғары болса, сапа соғұрлым жоғары болады деген пікір қалыптасқан. Баға белгілеудің бұл нұсқасы әдетте Ресейдің кеңінен қолданылатын тауарлар, мысалы, киімдер мен аяқ киімдер  нарығына тән.
• Үшінші нұсқа — баға тауар мерейінің көрінісі ретінде — тұтынушылардың сән туралы түсінігін, белгілі бір әлеуметтік және кәсіби топтардың пікірлерін қамтиды. Нәтижесінде, тауардың бағасы жоғары болған сайын, тұтынушылар көзқарасы тұрғысынан мерейі жоғары (мысалы, шаштараздық қызметтер ұсыну салондары).

Кәсіпорынның даму кезеңінде пайданы  максимизациялау және кәсіпорынды  жедел дамыту мақсаттары қойылады. Бұл орайда, көбіне, нарықты немесе оның сегментацияларын дамыту стратегиясы (4.3) қолданылады. Тұтынушылардың артық  қаражатын тарту үшін бәсекелестермен  күрес жүргізу кәсіпорынның баға саясатының аса маңызды элементіне айналады. Өнімге соңғы бағаларды  белгілеу туралы шешімнің ерекшелігі – оларды диверсификациялау.

Тұрақтылық кезеңінде  кәсіпорын  нарықтағы өз позиицияларын  нығайтады, жеткілікті түрде бәсекелестікке қабілетті. Сондықтан оның мақсаты – нарық үлесінің өсуі немесе бағаларда көшбасшылыққа қол жеткізу. Мұндай мақсатқа  тілекке сәйкес баға образын құруды қарастыратын нарықтағы позициялар тұрақтылығы стратегиясы (4.2) сай келеді. Көбіне, жеңілдіктер жүйесі  және нарықтағы ең төменгі баға  жарнамасы жиі қолданылады.

Уақыт өте келе, нарықта ҒТП-тен  қалыспай келе жатқан жаңа бәсекелестер пайда болады. Нәтижесінде нарықта  бұрыннан келе жатқан бәсекелестер көнере бастайды. Олар үшін нарықтағы позицияларын сақтап қалу негізгі мақсатқа айналады. Бұл жағдайда  нарықтағы позицияларын тұрақтандыру стратегиясы (4.2)  қолданылады, бірақ кәсіпорын баға образын құруға емес (осының алдындағы кезеңдегідей), оны сақтауға  басты назар аударады. Бұл орайда басшылық кәсіпорынды жаңарту туралы ойластыра бастайды.

Қайта жаңару кезеңінде кәсіпорын  өз қызметін жаңартуға және дамытуға бағытталған шаралар жүргізеді, олардың бірі жаңа баға саясатын қалыптастыру болып табылады. Ол үшін бұрыннан белгілі  жаңа нарыққа ену (4.1)  және нарықты немесе оның сегментацияларын дамыту (4.3) стратегиялары қолданылады. Өнімге соңғы бағаны белгілеу туралы шешім таңдалған стратегияларға сәйкес қабылданады.

Осылайша, баға саясатын қалыптастырудың  барлық  кезеңдерінен өткен кәсіпорын шығарылатын өнімге баға бекіту туралы соңғы шешімді көптеген  факторларды ескеріп қабылдайды: өнім сатылатын нарықтың типі, кәсіпорынның мақсаттары мен міндеттері;  маркетингтік шаралар жүргізу мүмкіндіктері, нарықтағы бәсекелестік күрес деңгейі және т.б. Дұрыс қалыптасқан  баға саясаты өнімнің және кәсіпорынның нарықтағы бәсекелестікке қабілеттілік деңгейін көтеруге бағытталған қарқынды процесс болып табылады.

Қорытындылар

1. Ұйымның(кәсіпорынның) баға саясаты  көбіне оның өз қызметін жүзеге асыратын нарықтың типіне байланысты (жетілген бәсекелестік, монополиялық бәсекелестік, олигополия және таза монополия нарығы).
2. Жетілген бәсекелестік нарығында баға өндірістің шектеулі шығындарына тең болуы, тұтынушылық сұраныспен сәйкес келген жағдайда шектеулі табыс  орташа шығындардың ең төменгі мәніне тең болуы негізінде белгіленеді.
3. Монополиялық бәсекелестік, олигополия және таза  монополия нарығында бағаны құрау мүмкіндігінше түрлі топтағы тұтынушылардың артық қаражатын жаулап алуды көздейді.
4. Баға саясатын қалыптастыру процесі бірқатар кезеңдерден өтеді: мақсаттарды айқындау; бағаны құрайтын  факторларды талдау; бағаны құрау тәсілдерін таңдау; баға  стратегиясын таңдау және соңғы бағаны белгілеу.
5. Баға саясаты нұсқасын таңдауға, атап айтқанда, баға саясатына кәсіпорынның өмірлік кезеңдері әсерін тигізеді: кәсіпорынның нарықта пайда болуы, кәсіпорынның дамуы, қызметінің тұрақтылығы, ескіруі, жаңаруы.
6. Баға саясаты құрамындағы баға  стратегиясы бағаны белгілеудің кейбір факторларына сүйенеді: жаңа нарыққа ену стратегиясы  психологиялық  факторларды ескереді; нарықты немесе оның  сегментацияларын  дамыту стратегиясы бағалар  диверсификациясын көздейді; нарықта позиицияларды тұрақтандыру  стратегиясы тілекке сәйкес баға образын құруға бейімделеді.

ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басында Батыс пен Ресей экономикалық теория өкілдері ағылшын эеономисі Альфред Маршалл және ресей ғалымы М.И.Туган-Барановский құндық теорияны шекті пайдалылық теориясымен қосты. 
 
Осыдан, құн мен баға – ұқсас ұғымдар, алайда біркелкі, пара пар деп түсінуге болмайды. Құн тауар өндірісінің шығындарын көрсетеді, ал жекелеген тауардың бағасы нарықта байқалады және ол құннан ауытқуы мүмкін. Себебі оған сұраным мен ұсыным, пайдалылық, сиректік, сән, инфлияция және т.б. факторлар ықпал жасайды. Баға – тауар құнының ақшалай өлшемінің модификациясы. 
 
Ақша-несие саясаты мемлекетті реттеу саясатының бір бағыты болып табылады. Соның ішінде төлем балансын іске асырудағы маңыздылығын баса айтып өткен жөн. Ақша – несие саясаты - нарықтық экономиканың тірегі ретінде экономикалық дамудың ажырамас элементін білдіреді. 
 
Ақша – несие саясаты Қазақстан Республикасында ҚР Ұлттық Банкімен елдің банктік пайыздыі ставкаларын, валюта курсын, төлем қабілеттілігін анықтау жолымен іске асады. Сонымен қатар ақша массасы көлемінің кеңеюіне немесе оның қысқаруына бағытталуы мүмкін. 
 
Ақша-несие саясаты бүгінгі таңда несиелеуге болатын экономика секторын дұрыс таңдай білуге, сондай-ақ несие беру мүмкіндігі туралы, төлем балансы сұрақтарын шешуде банк үшін бірінші реттік маңызы бар басқа факторлар мен қарыз алушының несиелік қабілетіне қарап өз клиентін таңдаудағы біліктілігіне негізделеді. 
 
1.2. Бағаның мәні мен атқаратын қызметтері 
 
Нарықтық экономикада баға негізінен бес қызмет атқарады. 
 
Есеп-қисап қызметі. Бұл өнім өндіргенде қоғамдық қажетті еңбек шығыны процесінің өзгеруінде байқалады және әр түрлі өнімді өндіру қалай немен жүзеге асқанын көрсетеді. 
 
Ынталандыру қызметі. Бұл кезде баға өндіріс тиімділігіне әсер етіп, өнім ассортиментін жаңғыртуға, өнім сапасын арттыруға күш салады. Бағаның осы қызметі біріншісімен етене байланысты. 
 
Бөлуші реттеуші қызмет. Нарық жағдайында бағаның бөлуші қызметі сұраным мен ұсынымды реттеу және тұтынушы мәртебесінің өзгеруі кезінде байқалады. 
 
Бағаның бұл қызметі нарықтың, тепе-теңдік сақтағанда, тұтыным мен өндірісті теңгергенде байқалады. 
 
Ақпараттық. Баға тұтынушыға сатушылар тарапынан тауар ұсынымы туралы белгі береді және олар өз өнімі үшін қанша алғысы келетіндігін баяндайды. Екінші жағынан сатушылар сатып алушылардың төлем қабілеттігін немесе өндіріс ресурстарының қорын байқайды. 
 
Қазақстанда ТМД елдері бойынша банктік қызмет көрсету жүйесін әлемдік стандарттар бойынша жүзеге асыруға және қаржы экономикалық дағдарысқа қарсы тұруды жүзеге асыруға мүмкіндік беретін төлем жүйесі (О.А. Жандосов пікірінше, нақты жағдайда есеп айырысуды жүргізетін ірі төлемдер жүйесі; әр жолғы төлемдер клиенттік аударымдар, карточкалық төлемдер және т.б. келесі күнге есеп айырысумен; бағалы қағаздар бойынша есеп айырысу, корпоративті қоса алғанда) әрекет етеді.