Геоақпараттық жүйе

ГАЖ мынадай маңызды мәселелерді  шешеді:

1. Жоғары сапалы картографиялық өнімдерді құру;
2. Мәліметтер базасында ақпараттарды графикалық нысандармен байланыстыру;
3. Мәліметтердің карталық, графиктік, диаграммалық сызба түрінде берілуі;
4. Кеңістіктегі мәліметтерге талдау жасау, орналасқан жерін үлгілеу;
5. Басқару мен шұғыл шешімдерге қолғабыс беру;
6. Мәліметтердің түрлі ақпараттық жүйелермен қарым-қатынас және т.б.

ГАЖ мәліметтердің негізгі  екі түрімен жұмыс істейді:

• кеңістіктік (картографиялық, векторлық) мәліметтердің географиялық зерзатты және кеңістіктің формасы мен кеңістіктің байланыстарын бейнелейді;
• бейнелік ( атрибут,кестелік) мәліметтер сан мен мәтіннен тұратын географиялық зерзаттың мәліметтік, бейнелік ақпараттар базасын құрайды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

7.Шейп-файл түсінігі, қызметі мен түрлері

Шейп файл – қабат. Кез-келген географиялық объект түрі жеке қабаттардан жасалады. ArcCatalog- тан vector папкасынан тышқанның оң жағын басып,  новый→ шейп файл, терезе ашылады, ИМЯ-ға латын əріптерімен ат беріп, түрін таңдаймыз: polygon, point, poliline қабаттың координат жүйесін таңдаймыз. Ол үшін  ditor – редактировать → Select немесе Import Project Coordinate Systems→OK дейміз. 

Ашылған қабаттарды  ArcMAP-қа шақырамыз. Ол үшін ArcMAP-тан

+Добавить данные тетігін  басамыз. Ашылған терезеден vector папкасындағы 

қажетті қабаттарды шақырамыз. Əрбір  шейп файл алты құрамдас форматтан

тұрады. Оларды Мой компьютер  арқылы ашқан кезде ғана көре аламыз. Карта бетіндегі нүктелік объектілерді белгілегенде ең бірінші оларға анализ жасаймыз.

Елді-мекендердің категориясы 1) қала; 2) аудан орталықтары; 3) село.

             Əрбір нүктедегі объектінің сандық сипаттамасы бар, яғни биіктік

өлшемі бар. Осы бізде  бар мəліметтерді карта бетінде көрсету үшін атрибуттар кестесіне енгіземіз. Ол үшін биіктік белгілері қабатына барып, тышқанның оң жағын басамыз. Ашылған терезеден Open Atribute Table деген команданы таңдаймыз. Atribute Table кестесінде кез-келген қабаттың үш бағыты болады: FID,SHEP,ID.

              FID- реттік номері;

              SHEP- атауы (полигон, сызық, нүкте);

              ID- поля;

Жаңа мəліметтерді енгізу үшін Atribute кестесінің ішіндегі Options қатарына барамыз, ашылған терезеде қосылатын поляның атын жазамыз. Оның типін таңдаймыз

ГАЖ картадағы әр объектілерді шейп файл түрінде 3 түрге жіктеленеді:

1. Нүктелік;  2. Сызықтық; 3. Полигоналды

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

8.ГАЖ-нің қосымша модульдері, оларды қолдану

ГАЖ-нің қосымша модульдеріне:

Үстел үстілік ГАЖ  географиялық ақпаратты және білімді біріктіретін, құратын және қолданатын ГАЖ кәсіпқойларына арналған негізгі платформа болып табылады.

Серверлік ГАЖ  көпшілік пайдаланушыларға желілер арқылы ГАЖ мүмкіндіктерін ұсына отырып, қосымшалар серверлерінде ГАЖ бағдарламалық қамтамасыз етуді орталықтандыруға рұқсат етеді.

Оңтайлы ГАЖ  компанияның алқаптық қызметкерлеріне географиялық ақпаратты жинауға, сақтауға, жаңартуға, өңдеуге, талдауға және бейнелеп көрсетуге мүмкіндік береді.

Үстел үсті ГАЖдың қосымша  модульдері:

ArcView –  ArcGIS үш үстел үстілік өнімдердің бірі. ArcView құрамына үш қосымша кіреді: ArcMap, ArcCatalog және ArcView арналған ArcToolbox. Бұл картографиялауға, есептемелерді құру және картографиялық талдауға арналған қуатты құралдар жиынтығы. ArcView:

§  Орын ауыстыру және Масштабтау, Сәйкестендіру, Ыстық байланыстар және Сыртқы қосымшалар мен URL,  Гиперсілтемелер,  Интерактивтік сұрыптаулар, Картаның әзіржауабы,Шолу терезесі және  Ұлғайтқыш терезесі, Кеңістікті белгілер, Карталар, кестелер және диаграммалар арасындағы сұрыптауды динамикалы жаңарту құралдары көмегімен Картамен өзара әрекет жасау.

§  Мәліметтерді бейнелеп көрсету (айқын қабаттар, датумды трансформациялауды қосқанда векторлық мәліметтер мен растрлерді «тез арада» қайта проециялау),  Мәліметтердің жіктелінуі, нышандар, Жазбалар және Баспаға шығару (тақырып пен түсінік сөздерді, бірнеше мәліметтер фреймдерін, түсінік сөздер мен сеткаларға арналған мастерлер мен дайын стильдерді, графикалық үлгіге экспорттау және т.б. қою) құралдары көмегімен Картаны құру.

§  Таңдау операциялары (Интерактивті сұрыптау, атрибут бойынша таңдау, Орналасқан жері бойынша таңдау), Талдау операциялары (Буфер, Кесіп алу, Қосылу, Кесіп өту, Бірігу, Кеңістіктік біріктіру),  Визуалды көрініс және талдау (диаграммалар және есептемелер) құралдары көмегімен Картаны талдауға.

§  Шейп-файлдарды және дербес геодеректер қорын редакциялау, Растрлерді трансформациялау, Бұрылу және растрлерді бейнелеу, Кеңістіктік нысандарды құру және редакциялау, Тұйықтау, Планшеттік дигитайзерді қолдау, Уақиғалар және геокодтау, Динамикалық сегменттеу құралдары көмегімен Мәліметтерді құруға.

§  ArcView GIS 3.x  Жобаларды (.apr) немесе  түсінік сөздерді (.avl) импорттау, Мәліметтерді қолдау құралдары (деректердің жаңа файлдарын құру, көптеген форматтарды тура қолдау),Кестелік мәліметтерді басқару, Метамәліметтерді қарап шығу және редакциялау, ArcCatalogдеректерді іздеу құралдары көмегімен Деректерді басқаруға.

§  Microsoft Windows Стандарттық интерфейсі, Құралдар панелін тиянақтау, Мәліметтердің және атрибуттардың толық интернационалдық қолдауы, Интерфейсті күйге келтіру мүмкіндіктері,COM  пайдаланып қызметтердің кеңеюі, VBA  ортасында макростарды құру, ArcMap OLEнысандарын қою  құралдары көмегімен Қосымшалардың құрылысын ұсынуға.болады.

ArcInfo –  геоақпараттық жүйелерді құруға  арналған қуатты әмбебап бағдарламалық  қамтамасыз ету.

ArcInfo бұл ArcGIS Desktop  ең қуатты клиенттік қосымша. ArcInfo,  ArcView 9 және ArcEditor 9 барлық қызметтері кіреді. Бұдан тыс, ArcInfo құрамында геоөңдеудің кеңейтілген қызметін қолдайтын ArcToolbo қосымшасының толық нұсқасы, сонымен қатар жүйенің барлық қызметтерін толық қолдайтын ArcInfo Workstation (Arc, ARCPLOT, ARCEDIT, AML и ODE) классикалық қосымшасы бар. ArcInfo – бұл, мәліметтерді құруға және жаңартуға, картографиялық есептерді шешуге, мәліметтер және карталардың талдауын жүргізуге  мүмкіндік беретін толық атқарымды ГАЖ жүйе.

ArcEditor – 9-шы нұсқада пайда болған жаңа үстел үстілік бағдарламалық өнім. Оның атқарымдығы ArcView салыстырғанда артық, бірақ ArcInfo кем. ArcEditor құрамында ArcView 9 барлық қызметтері бар. Бұдан тыс, ArcCatalog  (жеке және көптұтынушылық) кез-келген геодеректер базасын құру мүмкіндігі және геодеректер қорын ArcMap  редакциялаудың кең мүмкіндігі қосылады, төменде көрсетілген:

- Көптұтынушылық  ДҚБЖ сақталған геодеректер қорын  редакциялау,  
- Желілер мен қатынастарда қатысатын геодеректер қорын редакциялау,  
- Кеңістікті нысандар класстары мен атрибуттар арасындағы қатынасты орнату,  
- Көптұтынушылық геодеректер қорларында бірнеше нұсқаларды құру және редакциялау,  
- Нұсқалар арасындағы шиеленістерді шешу,  
- Өлшемдер нысандарын құру және редакциялау,  
- Өлшемдер нысандардың атрибуттарын анықтау,  
- Геодеректер қорындағы нысандармен объектілері бар аңдатпаларды құру,  
- Геометриялық желілерді құру және редакциялау,  
- Жабындарды редакциялау ( 9-шы нұсқаға дейін).

Серверлік ГАЖ қосымша модулдері:

ArcIMS – бұл, Web  арқылы ГАЖ-қызметтер мен мәліметтерді өрістетуге арналған масштабтайтын шешімді қамтамасыз тетеін серверлік бағдарламалық өнім.  ArcIMS не ұсына алады

§  Интернет арқылы көп санды пайдаланушыларға бір жолғы рұқсатпен қамтамасыз етуі, жоғары дәрежелі интерактивтік карталарды жария ету.

§  Әр түрлі дерекнамалардан деректерді интеграциялау (жергілікті және алыстатылған) және Web  арқылы оларға рұқсатпен қамтамасыз ету.

§  Клиенттік қосымшалардың кең диапазоны.

§  Масштабталынатын архитектура қосымшаларды қайта құру қажеттілігінсіз жария етілетін  қорларға өсіп келе жатқан сұранысқа ілесуге мүмкіндік береді.

§  Метамәліметтерді жария етуге және олар арқылы іздестіруге арналған орталықтандырылған тізімдемені құру.

§  Сіздің мәліметтеріңіз бен сервистеріңіз туралы метамәліметтерді жария ету.

ArcGIS Server шексіз пайдаланушылар санымен географиялық ақпаратты бірлесіп қолдану үшін арналған.

ArcGIS Server интранет/интернет  желілері арқылы картографиялық ақпаратты ұсыну,  ішкі жұмыс процестерін оңтайлантыруға, өндірістік мәселелерді шешуге, әр түрлі жұмыстардың қызметін құрылымдастыру үшін шағын және ірі кәсіпорындарда қолданылады.

ArcGIS Server бірлескен геоақпараттық жүйелерді құруға арналған ыңғайлы платформаны ұсынады, ол:

§  Орталықтандырып барлық кеңістікті мәліметтер мен картографиялық қызметтерді басқара алады.

§  Бұл жай ғана масштабы өзгеріп тұратын карта және картадағы нысандар туралы ақпаратты алу ғана емес, сонымен қатар ұсынылған ақпаратты өңдеу және жаңарту мүмкіндігін беретін қолданылудағы картографиялық  web-қосымшалар өнімділігін арту және жаңа web-қосымшаларды құру.

§  ArcGIS Desktop  үстел үстілік ГАЖ атқарымдылығы бар web-қосымшалар құру.

§  Клиенттермен қарым-қатынасын басқару жүйесі (CRM)  және кәсіпорынның қорларын (ERP) жобалауы мен басқару жүйесі бар ГАЖ сервер мен кеңістікті мәліметтерді кәсіпорынның басқа да ақпараттық жүйелерімен біріктіре отырып, геоақпараттық жүйені қолданылудағы ақпараттық құрылымға ендіру.

§  Географиялық мазмұнды ГАЖ атқарымдылық мүмкіндіктерімен біріктіретін қосымшаларды құра отырып,мамандандырылған есептерін жедел шешу.

Оңтайлы ГАЖ дың  қосымша модулдері:

ArcPad глобальды жайғастыру (GPS) опциялық  жүйесіне немесе глобальды жайғастыру (DGPS) дифференциалды жүйесіне арналған графикалы тұтынушылық интерфейсін ұсынады. Көптеген әлеуетті қосымшалар

ArcPad технологиясы  көптеген қолданбалы алқаптарда  қолданылады:

§  Жол белгілерін жергілікті көлік басқаруларымен карталау

§  Электртасымалдау желілерінің діңгегін энергетикалық компаниямен қамқор болу

§  Теңіз навигациясы

§  Әскери қосымшалар

§  Жол төсемін көлік агенттіктерімен қамқор болу

§  Минералдарды тау-кен қазушы компаниялармен барлау және өндіру

§  Қоршаған ортаны қорғау агенттіктерімен тұру кеңістігін карталау.

 

 

 

 

 

 

10.Аrc GIS бағдарламалық өнімнің құрастырушысы мен таратушысы

ESRI — американдық компания, геоақпарттық жүйенің (ГАЖ) өнімдерін шығарушы. ArcGIS компаниясының программалық өнімдері әлемде үлкен сұранысқа ие болды, соның ішінде Ресейде. ESRI  компаниясының негізі 1969 жылы Джек және Лора Дэнджермонд салған, қазіргі кезде онда 4000 нан астам адам жұмыс істеуде. Бұл компания ГАЖ индустриясының көшбасшыларның бірі. Көптеген есептулерге байланысты оның халықаралық ГАЖ нарығындағы үлесі 35 % құрайды. Компания АҚШ тан басқа жерлерде компания желісі арқылы жұмыс істейді – халықаралық дистрибьюторлермен. Ресей территориясында және ТМДның тоғыз елінде ESRI компаниясының эксклюзивті дистрибьюторы является ESRI CIS компаниясы болып табылады.

ESRI кеңістіктік мəліметтермен  жұмыс жасауға арналған бағдарламалық  қамтамасыздандырудың жетекші өндеушісі,  геоақпараттық жүйелер дүние  жүзілік нарығының лидері (Daratech мəліметі  бойынша 34 % ). ESRI компаниясы 1969 ж негізделген.  Бүкіл дүние жүзі бойынша қызметкерлер  штаты 2700 адамнан асады, ал 2003 жылғы жылдық айналым $ 500 млн-  ға жетті. ArcGIS платформасын өңдегенде,  компаниямен $ 250 млн жуық ақша  салынды. 220 мемлекеттің 350 мыңан  астам жеке жəне бірлескен  клиенттері ESRI бағдарламалық өнімнің  миллионнан астам лицензиясын  пайдаланады. 

ESRI фирмасының программалық  өнімі ArcGISте ГАЖ толық каталог  түрінде құрылған.Яғни мәліметтерді  өңдеудің төменгі мүмкіндіктері бар:мәліметтерді карта түрінде жоғары деңгейде бейнелеу.инструменттер жинағы кеңістіктік мәліметтерді өңдеуге арналған құрылымдарды жинағы.ArcGISтің негізгі қосымшалары:ArcMAP, ArcToolBox,ArcCatalog. ArcGis – бұл геоақпараттық жүйені (ГАЖ) құруға арналған бағдарламалық өнімдердің шоғырланған жиынтығы. ArcGis, кеңістіктік мəліметтерді құруға, басқаруға, интеграцияға, талдауға, бейнелеу жəне көрсетуге қолданылады. ArcGis-дің бағдарламалық өнімдері, ГАЖ-функционалдық пен бизнес-логика қажет етілетін барлық жерлерде үстел үсті, серверлік жəне тұтынушы қосымшаларында, WEB арқылы, «алаңда» немесе ұтқыр құрылғыларында қолдануға мүмкіндік береді. ArcGis бағдарламалық өнімдерінің сызғышы «үйлесімділік» ұранымен өңделініп, СОМ, Net, Java, XHL, SOAP объекттік архитектурасын қосқанда, компьютерлік саланың стандарттары негізінде құрылған. ArcGis архитектурасының ауқымдылығы бағдарламалық қамтамасыздандырудың көптұтынушылық саралауы мен мəліметтерді жаңартуға арналған бірыңғай ортаның қажет болуы, жеке тұтынушылар мен ірі компанияларға бағдарламалық қамтамасыздандырудың біркелкі келетіндігін білдіреді.

 

 

 

 

 

 

9.Карта негізі. Картаның географиялық негізіне жататын қабаттарға сипаттама бер. Сандық картадағы карта негізінің ролі

Карта дегеніміз  жер бетінің едәуір территориясының  Жердің қисықтығын еске ала отырып картографиялық проекцияда салынған жазықтықтағы кішірейген кескіні. (Қарта арқылы шешілетін  міндеттердің сан алуандығы мазмұны  жағынан да, олардың масштабтары  жағынан да әр түрлі карталардың  қажеттілігін тудырады. Мазмұны жағынан  географиялық карталар жалпы географиялық және тақырыптық болып бөлінеді.

Қабаттар – мәліметтер көзін, сонымен бірге мәліметтер көзін бейнелеу қасиеттерін табу жолдарын сақтайды. Қабаттар іс жүзіндегі  географиялық мәліметтерді сақтамайды, бірақ мәліметтер көзінде бар  мәліметтерге сілтеме жасайды. Мәліметтер көзіне төмендегі мәліметтер жатады:

• мәліметтердің векторлық жинақтары: shapefiles, автоматтанған жобалау файлдары (CAD), geodatabase және SDE мәліметтер базасы;
• мәліметтердің растрлық жинақтары: гридтер мен суреттер;
• мәліметтердің кестелік жинақтары: INFO, dBase және RDBMS кестелер;
• тин мәліметтер жинақтары: TINs.