Геоақпараттық жүйе

а) ArcMap→открыть(өз картанды шакырып)

 Текстік баған ашу: дороги(оң жақ кнопканы)→Открыть таблицу атрибутов (редактировать қосылып тұрмауы қажет )→опции→добавить поле→Имя: название                Тип: Text →Ok

Сандық баған  ашу: осыған ұқсас бірақ Тип: Short Integer – қысқа сандар үшін.     Тип:Long Integer – ұзын сандар үшін

 

ә) редактировать→начать редактировать (дороги)→қаламды алып керекті жолды  белгілейміз→таблица атрибутов  ты ашып id береміз.

Мысалы: Тас жол-1; жабын  қабаты бар жол-2; грундтты жолды-3 деп  белгілейміз.

 

б)  Таблица атрибутовты  ашып (редактировать активті болып  тұруы қажет)

id – 1болса ; названияга –тас жол

id – 2 ; название – жабын қабаты бар жол

id – 3 ; название – грунтты жол

в) дороги(оң жақ кнопка)→свойства→симболы→категорий→ id→(все другие значение дегі v-алып тастаймыз)→добавить все→ОК

 

г) lуr форматында сақтау үшін: дороги(оң жақ кнопка) → сохранить как файл слоя... → папка слои→сохранить

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

32.Полигоналді қабат құру.(Көлдер мысалында)

а) сандық және текстік  баған ашу;

ә) карегорияларга бөлу: (ащы, тұщы көлдер)

б) мәліметтерді енгізу;

в) символ таңдау;

г) Layer форматында сақтау;

ArcCatalog (өз папканды тандап) → Вектор(оң жағын басамыз)→ новый→шейп файл→таблица шыгады:

Имя: озера

Тип объектов: Polygon

Редактировать: импорт→растр→.imj ( форматында) →ОК

 

а) ArcMap→открыть(өз картанды шакырып)

 Текстік баған ашу: озера(оң жақ кнопканы)→Открыть таблицу атрибутов (редактировать қосылып тұрмауы қажет )→опции→добавить поле→

Имя: название                Тип: Text →Ok

Сандық баған  ашу: осыған ұқсас бірақ Тип: Short Integer – қысқа сандар үшін.     Тип:Long Integer – ұзын сандар үшін

 

ә) редактировать→начать редактировать (озера)→қаламды алып керекті көлді  белгілейміз→таблица атрибутов  ты ашып id береміз.

Мысалы: ащы көл-1; түщы көл-2; деп белгілейміз.

 

б)  Таблица атрибутовты  ашып (редактировать активті болып  тұруы қажет)

id – 1болса ; названияга –ащы көл

id – 2 ; название – тұщы көл

 

в) озера(оң жақ кнопка)→свойства→симболы→категорий→ id→(все другие значение дегі v-алып тастаймыз)→добавить все→ОК

 

г) laуer форматында сақтау үшін: озера(оң жақ кнопка) → сохранить как файл слоя... → папка слои→сохранить

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

33.Карта бетіндегі объктілерді категорияларына қарай класcтарға бөліп жазу. (Елді мекендер мысалында, карегориялар: мемлекет астанасы, облыс орталығы, қалалар, басқа да елді мекендер;)

• ArcCatalog (өз папканды тандап) → Вектор(оң жағын басамыз)→ новый→шейп файл→таблица шыгады:

Имя: нас_пункт

Тип объектов: point

Редактировать: импорт→растр→.imj ( форматында) →ОК

• ArcMap→открыть (өз картанды шакырып)→Нас_пункт (оң жақ кнопканы) → Открыть таблицу атрибутов (редактировать қосылып тұрмауы қажет) → опции→добавить поле→Имя: название                Тип: Text →Ok
• редактор→начать редактированние(нас-пункт)→белгілеп атрибутов кестесін толтырамыз:

   Мысалы:  id-1; название-(мемлекет астанасының атауын) Астана

Id-2; название- (облыс орталығының  атауын)

Id-3; название-(қалалар атауын)

Id-4; название-(басқада е.м.  атауларын жазамыз)

Редактрлеп, кестені толтырып болганнан соң. Категория береміз. Ол үшін:

• Нас_пункт(оң жақ кнопка)→свойства→симболы→категорий→id→(все другие значение дегі v-алып тастаймыз)→добавить все→ОК

Нас-пункттің кружогына 2 рет  басу арқылы ауыстырамыз.

 

34.Географиялық мәліметтер базасын құру.(ГМБ)

а) кеңістіктік объектілер класының жинағын ашу;

ә) нүктелік, сызықтық, полигональды кеңістіктік объектілер класын ашу

ArcCatalog→ Вектор папкасының (оң жақ кнопка)→ новый→ персанальная база геоданных

 а) персанальная база  геоданных (оң жақ кнопка)→  новый→ набор классов объектов...

ә) 2 түрлі жолмен ашуға  болады:

1)нүктелік:набор классов  объектов... (оң жақ кнопка)→ новый→  Новый класс пространственных  объектов→ 

имя: нас_пункт1

тип: точки→ Ок

2)нүктелік: нас_пункт (оң жақ кнопка)→ экспорт→ В база геоданных (единич.)→

Входные объекты: өзі тұрады

Выходное местоположение: өз папкана кіріп→ персанальная база геоданных→ набор классов объектов...→добавить

Выходной класс объектов: нас_пункт→ ОК

Сызықтық пен полигональді кеңістік объектілер классын ашуда осыған ұқсайды. Тек 1 жолмен ашқанда имя сын ауыстырамыз. Типіне сызықтыққа – линия. Ал полиганальдыда – полигонды таңдаймыз.

2 жолмен сызықтық немесе  полигональдық  қабаттардан эксорт  жасаймыз. Атын өзгертіп жазамыз.  Қалғандары алдыңғыдай болады.

 

 

35.Растрлық форматты байлау түрлері

Топографиялық картаны кеңістікте орналастыру үшін сканерден өткізіп, TIF  жəне JPEG форматында сақтайды. Оны  растр деген папкада сақтаймыз. Ең бірінші папка ашамыз. Оның ішінен растр, вектор, слой, Рабочий набор  деген папкалар ашамыз. ArcCatalog- тан  растр ішіндегі М 40/07 TIF форматқа барып, проекциясын анықтаймыз. Ол үшін картага  барып тышқанның оң жағын басып, свойство→изменитьке кіреміз. Оның ішінде Выбрать → Projekted Coordinate Systems→ Gauss Kruger→ Pulkovo 1942.→ Pulkovo 1942 GK zone 13N → добавить → Ок.

ArcMAP-та картаға поекция  береміз. Пуск→ Программы → ArcGis 9.3.→ArcMAP-ты ашамыз. Слой (оң жақ кнопкасы) → свойства →системы координаты →предопределенные →Projected Coordinetc Sistema →Continental →Asia →Asia north Equidstant. +Добавить данные «растр» папкасына барып, М 40/07.jpg добавить карту дейміз. Біздің экрандағы картаның  сол жақ бұрышынан бастап, сағат тілімен 4 координата x-y координатасының тірек нүктесін қоямыз. Ол үшін перейти точки ху белгісін қолданамыз. х⁰у белгіні басамыз. Кесте шығады. Долгота – х, широтаға – у жазамыз.→ Enter→ добавить подписанную точку→ полный экстент. Осылай қалған 3 координатаны жасап шығамыз. Бәрін біткеннен соң 1 нүктені тауып соның үстінен добавить опорные точки белгісін алып бір рет басып келесі бұрышын прейти к инструмент басып шыққан нүктеге басамыз. 4 координатаны осылай жасап шығамыз. Содан кейін перевязка жасаймыз. Пространственная привязка→ трансформировать→ растр→ добавить → сохранить . ArcMAP-та ашамыз. Картадағы қараны алып тастау слои→ своиства→ симболы → показать значение фона v → Ок

Карта қисайып тұрса слои→  системы координат→ изменить→Central_Meridian картаның центрін жазамыз→  Ок→  Ок

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

36.Картаны кампоновкаға дайындау. Қағаз өлшемін беру, карта тақырыбын, масштабын жазу, солтүстік стрелкасын көрсету.

Кез-келген ArcGIS-программасында құрастырған картаны электронды түрде сақтауға жəне қағаз бетіне шығаруға болады. Осы мақсатқа сай  оларды безендіруде əртүрлі талаптар қолданылады. ArcGIS-программасында барлық редакциялық жұмыстар Вид данныхта жүргізіледі, ал Вид компоновкиде безендіру  жұмыстары жүргізіледі. Картаны  безендіру жұмыстары төмендегідей жүргізіледі: Вид данныхтан Вид  компоновкиға өтеміз.

1. Карта масштабын нақты масштабқа келтіреміз. Ол үшін Слои →Свойство→Фрейм данных→фиксированный масштаб командасына белгі қоямыз→ОК. Карта масштабы қағаз өлшемін қалай өзгертсек те өзгермейді.

2. Карта тақырыбын жазу: Вставка →Заголовок→карта бетінде текст пайда болады→картаның атын тереміз→ENTER. Карта тақырыбын карта масштабына сай шрифт өлшемін, түсін береміз, тиісті орнына қоямыз.

3. Карта масштабын шақыру. Масштабтың екі түрін көрсетуге болады: сандық жəне сызықты_;

а) сандық масштабта:Вставка → текст масштабы→ ашылған терезеде масштабты_

бірнеше текстік түрлері болады. өзімізге қажетті түрін таңдаймыз→ОК.

б) сызықтық масштабта: Вставка  →масштабная линейка→ашылған терезеде сызықтық масштабтық бірнеше түрі болады, керектісін та_даймыз→ОК.

4. Солтүстік бағыт белгісі ( Стрелка севера). Вставка→Стрелка севера→ашылған терезеде бірнеше түрлері болады, керектісін таңдаймыз→ОК.

5. Карта легендасын шақыру. Вставка→ Мастер легенды терезесі ашылады, картаның бетіне шығарылатын қабаттарды екінші қабатқа өткіземіз.→Далее→Далее→ГОТОВА. Карта бетіне барлық қабаттардың  шартты белгілері шығады.

Картаны қағаз бетіне басып  шығаруға дайындау.Вид компоновкида картаны безендіру, қағаз бетіне басып шығаруға дайындау жұмысы жүзеге асырылады. Өзімізге қажетті объектілерді редакциялап болған соң, картаны  безендіру үшін DV-LV өтеміз. Ең бірінші  байқайтынымыз панельде қағаз өлшемі көрсетіледі. Өзімізге керекті масштабты  көрсетеміз, карта қағаз бетіне симаған  жағдайда қағаз өлшемін үлкейтеміз. Ол үшін Page and Print Setyp командасын ашамыз. Оны екі тəсілмен ашуға болады:файл арқылы, екіншісі картадан тыс бос  кеңістікте тышқанның оң жағын басу арқылы. Ашылған терезе бойынша операциялар  орындалады, мұнда тек қағаз өлшемі ғана емес, қағаз бетіне басып шығару жұмысы да орындалады.

 

 

 

 

 

 

37.Объектімен байланысты және байланыссыз аннотация жасаңыз

ArcMap-та сол қабатқа  барып, оң жағын басамыз →  конвертировать надписи в аннотации→ ашылған терезеден осы аннотацияға қажетті мәліметтер болады → объект связанный га (v)→ Ок. Сол объектімен байланыста болады, объектіні алып тастағанда аннотация өшіп қалады → Convert карта бетінде аннотация қабаты қосылады. Егер байланыссыз жасайтын болсак v- алып тастаймыз.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

39.Градустық торы бар растрлық форматтарды кеңістікте байлау.

Топографиялық картаны кеңістікте орналастыру үшін сканерден өткізіп, TIF  жəне JPEG форматында сақтайды. Оны  растр деген папкада сақтаймыз. Ең бірінші папка ашамыз. Оның ішінен растр, вектор, слой, Рабочий набор  деген папкалар ашамыз. ArcCatalog- тан  растр ішіндегі М 40/07 TIF форматқа барып, проекциясын анықтаймыз. Ол үшін картага  барып тышқанның оң жағын басып, свойство→изменитьке кіреміз. Оның ішінде Выбрать → Projekted Coordinate Systems→ Gauss Kruger→ Pulkovo 1942.→ Pulkovo 1942 GK zone 13N → добавить → Ок.

ArcMAP-та картаға поекция  береміз. Пуск→ Программы → ArcGis 9.3.→ArcMAP-ты ашамыз. Слой (оң жақ кнопкасы) → свойства →системы координаты →предопределенные →Projected Coordinetc Sistema →Continental →Asia →Asia north Equidstant. +Добавить данные «растр» папкасына барып, М 40/07.jpg добавить карту дейміз. Біздің экрандағы картаның  сол жақ бұрышынан бастап, сағат тілімен 4 координата x-y координатасының тірек нүктесін қоямыз. Ол үшін перейти точки ху белгісін қолданамыз. х⁰у белгіні басамыз. Кесте шығады. Долгота – х, широтаға – у жазамыз.→ Enter→ добавить подписанную точку→ полный экстент. Осылай қалған 3 координатаны жасап шығамыз. Бәрін біткеннен соң 1 нүктені тауып соның үстінен добавить опорные точки белгісін алып бір рет басып келесі бұрышын прейти к инструмент басып шыққан нүктеге басамыз. 4 координатаны осылай жасап шығамыз. Содан кейін перевязка жасаймыз. Пространственная привязка→ трансформировать→ растр→ добавить → сохранить . ArcMAP-та ашамыз. Картадағы қараны алып тастау слои→ своиства→ симболы → показать значение фона v → Ок

Карта қисайып тұрса слои→  системы координат→ изменить→Central_Meridian картаның центрін жазамыз→  Ок→  Ок

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

41.Карта легендасының элементтері

Легенда. Ең алдымен, мұнда легенданың атын маңызды және нақты етіп көрсетуге болады. Алдын ала көрсетуден легенданың соңғы түрін көруге болады. Легенданың аты легендадан төмен немесе жоғары, оң жақ шетінде немесе сол жақ шетінде орналасады. Атының қасиеттері, түсі, шрифті, өлшемдері және т.б. Символ пернесінің көмегімен өзгертіледі. Легенданың символдары тіктөртбұрышты, қысқаша немесе үшбұрышты формада көрсетілуі мүмкін. Пункт пернесін басып Легенданың қандай пункттарын қосу керектігін анықтауға болады, По умолчанию бойынша Легендада картаның барлық қабаттары көрінеді. Сондай-ақ, Легенданың картамен байланысты болуын анықтауға болады, мысалы Легендада картада көрсетілген мәліметтерді ғана көрсетуге, Легендаға жаңа пункт енгізуге, Легенданы қайта шақыруға және т.б. қимылдар жасауға болады. Құрылым пернесін пайдалана отырып Легенданың артында екінші реттік реңк беруге болады. Өлшем және Орналасу пернелері арқылы Легенданың өлшемін және картаның бетінде қайда орналастыру керектігін анықтауға болады.

 

 

 

 

 

42.Arc Map документін экспорт жасаңыз (TIFF, JPEG)

Arc Map → +добавить данные→ растр→  *****.tif→ Ок

*****.tif→ данные → экспорт  данных→ растра (исходного)→ Путь: өзімізге қажетті папканы белгілейміз→  Формат:  IMAGINE Image→ сохранить

 

 

 

 

 

 

43.Географиялық объектілердің атауларын 2 әдісті қолданып жазу.

а)  қарапайым жазу әдісі

ә)  категорияларға бөліп жазу

а)АrcMapты ашып керекті қабатқа  барып (оң жақ копка)→ Свойства→  надписи→ метод: единый стиль надписей→  Поле надписи: название→ симбол→  свойства→ өзімізге қажеттідей етіп редактрлейміз→ Ок→ Ок→ ОК

ә) АrcMapты ашып керекті қабатқа  барып (оң жақ копка)→ Свойства→  надписи→ метод: определить классы объектов и надписать каждый класс отдельно→  класс: добавить...→ имя класс: столица→ SGL-запрос→ “id”=1→ Ok→ Поле надписи: название→ симбол→ свойства→ өзімізге қажеттідей етіп редактрлейміз→ Ок→ Ок→ ОК

 

 

44.Сызықтық қабатты  Arc Map-та көшіру (экспорт жасау). Сызықтық объектілерді бір объектіге біріктіру

ArcMap-та экспорт жасау  үшін керекті сызықтық қабатқа  барып оң жақ кнопка→ данные→  экспорт данных →экспорт:Все  объекты→ исходного слоя(v)→сары  папканы басамыз→ керекті папкамызды  тандап→ имя жазамыз→ Сохранить  как тип: шейп файл→  сохранить→  ок 

 

Сызықтық объектілерді бір объектіге біріктіру үшін.