Острые болезни

 

Жоспар

I Кіріспе 

II Негізгі бөлім 

А) Су тасқынында алғашқы жердемді ұйымдастыру.

Б) Жер сілкінісінде алғашқы жәрдемдіұйымдастыру.

В) Табиғи апаттардан сақтану шаралары

III Қорытынды

IV Пайдаланылған  әдебиеттер

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сұрапыл апаттар  дегеніміз-адамдармен жануарлардың өліміне,халықтың өмірінің күрт бұзылуына,материалдық құндылықтардың жойылуына әкелетін құбылыстар.Сұрапыл апаттар көбінесе адамның қолынан келмейтін табиғат күштерінің әсерінен болады.Мысалы;су басу,жер сілкінісі,ормандағы өрттер,көшкін т.б жатады.

Төтенше жағдай дегеніміз — табиғат немесе өндіріс апаттарының зардаптарын күнделікті қызметпен, қаражатпен жоюға мүмкіндік бермейтін, ол үшін әдейі материалдық, техникалық, ақша қаражатын және адам күшін талап ететін жағдай.

 Қазақстан мемлекетінің  орналасқан жері – орасан зор,  кең байтақ. Ол жерлерде табиғат апатының неше түрі: жер сілкіну, қар тасқыны, қатты жел, су тасқыны сияқты құбылыстар жиі болып жатады.

 Зілзала — бұл кенеттен пайда болатын, халықтың қалыпты тірлігін күрт бұзатын, материалдық құндылықтарды үлкен шығынға ұшырататын, сондай-ақ адамдар мен хайуанаттардың өлім-жітімі болатын табиғат құбылысы.  Әрбір зілзаланың өзіне тән физикалық қасиеті, пайда болу себебі, қозғаушы күші, сипаты мен даму сатысы, қоршаған ортаға өзіндік ықпал ету ерекшелігі бар. Зілзала кез келген мемлекет үшін үлкен ауыртпашылық, келтірер залалы мол төтенше оқиға.

 Қазақстан Республикасы  аумағында мынадай зілзалалар  болуы мүмкін: жер сілкінісі, сел,  қар көшкіні, сырғыма, дауыл,  су тасқыны, буырқасын, өрт.

 Дүние жүзінде су  тасқынына бүкіл зілзаланың 40 пайызы  келеді екен, 20% — тропикалық циклондары, 15% — жер сілкінісінің, ал қалған 25% — зілзаланың басқа түрлері.  Каспий теңізі деңгейінің өзгеруіне,  Арал теңізінің құруына, Балқаш  көлінің таяздауына байланысты  құбылыстар табиғи сипаттағы  төтенше жағдайлар арасында ерекше  орын алады

 

 

 

 

 

Су тасқыны, сел

Сел – тау өзенінің өз арналарынан кенеттен көтеріліп, деңгейінің күрт өзгеруі және тау жыныстары бұзылуынан болатын қуатты ағын.

 Сел ұзақ нөсердің  салдарынан, мұз бен қардың жылдам  еруінен, моренді, мұзды өзендердің  бұзылуынан, жер сілкінісінен, адамның  шаруашылық қызметі нәтижесінде  пайда болады. Тасқындардың басқа түріне қарағанда сел әдеттегідей үздіксіз емес, жекеленген толқындар мен 10 м/с және одан көп жылдамдықпен қозғалады.

 Іле, Жоңғар, Талас  Алатауының жоталарында, сондай-ақ  Қаратай, Кетмен және Тарбағатай  тауларындағы өзендер Қазақстандағы  сел қауіпі күшті аудандар  болып табылады.

 Сел тасқыны кезінде  халықтың өзін-өзі ұстауы мен  іс-әрекетіне зілзаланың белгілерін  дер кезінде анықтау мен белгілеуді  және ол туралы хабарлауы (ескерту)  ұйымдастыру үлкен әсер етеді.

 Сейсмикалық қауіпті  аудандағы халық орман желектерін  кесу, егіс жұмыстарын жүргізу,  үй малын бағу жөніндегі нұсқауларды  қатаң орындауға тиіс.

 Халыққа сел тасқынының  жақындауы туралы хабарланған  жағдайда, сондай-ақ оның пайда  болуының алғашқы белгілері білінген  сәтте, ғимараттан тез шығып,  бұл туралы төңіректегілерге  ескертіп, қауіпсіз орынға бару  керек. Өрт болмау үшін үйден шыққан кезде пешті сөндіріп, газ бұрандысын жауып, жарықты өшіріп, электр заттарын ажырату қажет. Егер уақыт болса, қаупті аймақтан малды айдап кеткен жөн. Халық қауіпті аудандардан уақытша қауіпсіз орынға көшіріледі.

Сел тасқынына тап болған адамға қолда бар барлық құралдармен  көмек көрсету керек. Мұндай құралдар құтқарушылар беретін таяқ, арқан, сырық, шынжыр және т.с.с. болуы мүмкін. Тасқын ішіндегі адамды оның шетіне біртіндеп жақындата отыра, тасқынның бағыты бойынша шығару керек.

 Сел қауіпі кезінде  көшіруге қатысушы адамдар қауіпті  жерлерден қарттар мен балаларды,  аурулар мен өз бетінше жүре  алмайтын адамдарды шығарады. Еңбекке қабілетті бүкіл халық толғандарды нығайтуға, кедергілер туғызуға, ағызғыш каналдар қазуға міндетті.

 Егер сел апатына  елді мекен ұшыраса, онда іздеу-құтқару  жұмыстарына әзірленген жоспары  бойынша жұмыс жүргізетін әр  түрлі құтқару бөлімшелерінің  айтарлықтай күштері мен құралдары  тартылады. 

Су тасқыны.

Бұл құбылыс та біздің елімізде жерімізде жиі болып тұрады. Тек соңғы бес жылдың ішінде, Атырау облысының өзінде ғана бірнеше су тасқыны болды. Бұл өзгерістердің барлығы тек абиғат күштерімен ғана болып жататын құбылыстар. Әсіресе, Каспий теңізінің тасуынан Құрманғазы, Исатай аудандары көп зиян шегуде. Мал, қора, қыстақтар, үйлер суға кетуде.

 Жайық, Ойыл, Эмбі өзедерінің  суының көтерілуінен Қызыл-қоға, Жылой, Махамбет аудандары көп  зиян шегіп отыр. Каспий теңізі мен Жайық өзендері Атырау қаласына қауіп төндіруде. Бұған қарсы облыс басшылары тиісті шаралар қолданып (жағаны бекіту, елді мекендерді қауіпсіз орындарға көшіруді), күрес жүргізуде. Осындай жағдай 2003-2004 жж. Шардара су қоймасында, Сырдария өзенінің батысында болып, үлкен материалдық шығын әкелді.

 Су басу — өзен, көл немесе теңіз суының деңгейінің көтеріліп, жердің белгілі бір бөлігінің су астында қалуы. Ол елді мекендердің су астына қалуына, адам мен малдың өлім-жітіміне алып келеді.

 Көптеген су басудың  негізгі себептеріне нөсер жаңбыр  жаууы, қардың, мұздақтардың үздіксіз  еруі жатады.

 Сырғымалар, бөгеттерден,  тоғандардан кенет бұзылуынан  пайда болатын су басу өте  қауіпті болады.

Судың көтерілуінен болатын  су басуы Қазақстанның барлық аймақтарындағы өзендерде болып тұрады. Оңтүстік Қазақстан өзендерінде мұндай құбылыстар ақпан-наурыздан, оңтүстік-шығыс және Шығыс Қазақстанда — наурыз – шілдеде, республиканың жазықтағы өзендерінде – наурыз-маусым айларында болады.

 Жаңбырдан болатын  тасқындар, Қазақстан аумағында  таза түрінде негізінен оңтүстіктегі, оңтүстік-шығыстағы тау етегінде  және ортасындағы өзендерде, сайларда  көктемнің аяғында және жаз  мезгілінде, сондай-ақ жазғы-күзгі  мерзімде. Ертіс байссеіні өзендерінде байқалады. Орта таулы аймақтардағы жаңбыр тасқынының ерекшелігі сол, белгілі бір жағдайларда олардың селге айналуы мүмкін.

Қума желге байланысты апатты тасқын Қазақстан аумағында  Орал өзенінде және Каспийдің бүкіл  солтүстік-шығыс жағалауында болады. Атырау және Маңғыстау облыстарының бүкіл шаруашылық кешеніне орасан зор залал келтірген соңғы жылдардағы су тасқыны Каспий теңізінің деңгейінің көтерілумен ушыға түсуде.

 Кептелулер мен тосқауылдардан  болатын қирату салдары бар  тасқынның таралу аудандары Іле,  Жоңғар Алатауының, Шығыс Қазақстан  өзендері болып табылады. Олар күз бен көктемде мұз жамылғысының бұзылуы мен пайда болуы кезінде байқалады.

 Өзеннің жоғарғы бөлігінде  мұз тосқауылдары топырақ бөгеттерінің  бұзылуы жағдайында тасқын қас-қағым  сәтте болуы мүмкін.

Қалған жағдацларда су басу қауіпіне дер кезінде назар  аударуға мүмкіндік беретін азды-көпті  уақыт бар. Алайда қардың көктемгі еруі, құбылмалы ауа райының созылуы, мұз жүрген кезде, қар еріп жатқанда және қолайсыз ауа райы кезінде батпақтардың үстімен жүрі өте қауіпті. Су батпақтардың сінгіштіген азайтады да, батпаққа батудың қауіпі туады.

 Су тасқыны апаты  кезінде мүмкіндігінше төменгі  жерден жылдам кетіп, биік жерлерге  көтерілу қажет.

 Елді мекендегі тасқын  кезінде қауіпсіздің көп жағдайда  оның алдында жүргізілген сақтандыру  жұмыстарымен қамтамасыз етіледі.

 Республика аумағындағы  көптеген тасқыдардың судың деңгейінің  көтерілуінің болатындығынан белгілі.  Алдын алу жұмыстарының тұтас жүйесі бар: судың басуы болатын аумақтың тасқын судың арнасын бұру; су қоймасы, ьөгет, тосқауыл тұрғызу; жағаны биіктету және түбін тереңдету жұмыстарын жүргізу; ғимараттар мен үй-жайларды судан оқшаландыру қондырғысын қою; қысқа бұталы ағаштар отырғызу; жүзу және құтқару құралдарын жасау және даярлау; толқын соққыларына төзетін күрделі құрылысты тұрғызу; отбасының барлық мүшелерін жүзуге үйрету; қайықтың болуы; жақын орналасқан биік жерді білу; жақындаған зілзала туарлы хабарды алуға дайын болу; тұрғын үйдің жанына топырақ салынған тосқауылдар қою, топырақ төгу.

 Тұрғындарды уақытша  көшірудің басталуы мен тәртібі  туралы жергілікті радио мен  теледидар, ал жұмыс істейтіндерге  кәсіпорын, мекеме және оқу  орындары арқылы, ал өндіріс пен  қызмет көрсету саласында жұмыс  істейтін халыққа тұрғын үй  басқармасы органдары арқылы  хабарланады.

 Халыққа жиналатын  орынды, жиналу мерзімін, көшу кезінде  жаяу баратын бағыт, сондай-ақ  апаттың күтілген көлеміне орай  туындаған жағдайларды, оны ауыздықтау  жолдарын және барысын және  басқа да мәліметтер хабарланып  отырады.

 Уақыт жеткілікті болған  жағдайда қауіпті аймақтағы халық  дүние-мүлкімен бірге су басу  аймағынан тыс орналасқан жақын  елді-мекендерге көшіріледі.

 Кәсіпорын мен мекемелер  су қауіпі төнген жағдайда  жұмыс тәртібін өзгертеді, ал  кей жағдайда жұмыс мүлдем  тоқтайды. Су басу ықтимал аймақта мектептер мен балалардың мектепке дейінгі мекемелері уақытша жұмысын тоқтатып, балалар қауіпсіз жерге орналасқан ментеп пен балалар мекемесіне ауыстырылады. Егер төменгі қабатта тұратын және кешенді адамдар судың көтерілуін байқаса, жоғарғы қабаттарға көтерілуге, егер үй бір қабатты болса, шатырға шығу тиіс. Жұмыста әкімшілік нұсқауымен белгіленген тәртіпті сақтап, биік орналасқан орындарға көтерілу керек. Далада кенеттен су басқан кезде дөңеске немесе ағашқа шығып, әр тұрлі жүзу құралдарын пайдаланған жөн.

 Үйден (пәтерден) шыққан  кезде өзіңізбен бірге құжаттарыңызды, құнды заттарды, аса қажетті заттарды, екі-үш тәулікке жеткілікті азық-түлік  қорын алу ұсынылады.

 Судың басуынан сақтауды  қажет ететін және алу мүмкін  емес мүлікті жоғарғы қабатқа,  шатырға шығару керек. Үйден (пәтерден) шығардың алдында электр мен газды ажырату, пешті өшіру, есікті, терезені, ғимараттағы желдеткішті және басқа да саңлауларды нығыздап жабу керек.

 Су басқан аумақтағы  ададмдарды іздеу шұғыл ұйымдастырылып  осы жұмысқа АҚ және ТЖ құрамалары, әскери бөлімдері, жүзу құралдарының  экипажы мен басқа барлық қолда  бар күш пен құралдар тартылады.  Құтқару жұмыстары кезінде ұстамдылық танытып, құтқарушылар талабын бұлжытпай орындау керек. Жүзу құралдарына (қатар, қайық, желкен және т.б.) шектен тыс салмақ алуға болмайды, өйткені бұл адамдардың өміріне қауіпті. Көмектің бірінші кезекте балаларға, ауру адамдар мен қарттарға көрсетілетінін есте ұстаған жөн.

 

 

Суда зиян шеккендерге  алғашқы көмек

Суға кету – адам суға (басқа сұйықтықта сирек) толық батып және су әсерінен ағза жүйелерінің өмірлік маңызды функцияларының (орталық жүйке жүйесінің, тыныс алудың, қан айналымының) бұзылуынан болатын зорлықпен келетін өлім түрі.

 Суға кетуді «дымқыл» (шынайы), «құрғақ» және синкопальді  түрлеріне бөледі. Олар тек пайда  болу механизмімен ғана емес, өте маңызды болып табылатын  алғашқы көмек көрсету ережелерімен  де ерекшеленеді.

«Дымқыл» суға кету ең қауіптісі.  Адамның өкпесіне көп мөлшерде су кеткен кезде пайда болады. Мұндай жағдай көбінесе жақсы жүзетін адамдарда  қол-аяқ тартылған кезде, су ағысы  қатты болғанда, су иіріміне түсіп  кеткен кезде болады. Судың бетіне шығып, батып бара жатқан адам суды жұта асығыс тыныс ала бастайды, ал су тыныс алу жолдарын толтырып, ауаның өкпеге баруына кедергі жасайды.

Мұндай жағдайларда адамның  тері жабындысы көгереді, аузы мен  мұрнынан кеуде қуысын басқан кезде  көп мөлшерде көбікті сұйықтық бөлінеді (көбінесе қан аралас).

 Есте сақтаңыз: егер  зардап шеккен адамның беті  көгеріп кетсе, ең алдымен,  өкпесіндегі суды алу керек.  ол үшін науқасты өзіңіздің  бүгілген аяқтарыңызға оның басы  мен денесі төмен тұратындай  етіп, ал сіздің жамбасыңыз оның  төменгі қабырғаларын басатындай  етіп жатқызыңыз. Содан соң арқасын  су толық шығып болғанша басыңыз.  Дереу жасанды тыныс алу мен  жүректі уқалауға кірісіңіз.

Суға кетудің «құрғақ» түрінде  судың біраз мөлшері  көмейге түсіп, дыбыс саңылауының  рефлекторлық  қысылуын тудырады да, сұйықтық өкпеге өтпейді. Суға кетудің  құрғақ түрінде адам есінен танады. Мұндай жағдайда адамның белсенді қарсыласу  мүмкіндігі болмайды және ол судың  түбіне батып кетеді. Бұл суық суға секірген кезде, суға кездейсоқ құлап  үрейленген кезде, тамақты тоя ішіп суға түскен кезде болуы мүмкін.

 Егер науқастың беті  бозарып, ернінде көбік болмаса,  оның суға тырбаңдамай батқанын  көрсеңіз, ондай жағдайда ауыз  қуысын судан және шырыштан  тазартып, тамыр соғысы бар болса,  арқасынан қағып немесе мүсәтір  спиртін, я болмаса кез келген  өткір иісті (әтір, иіссу, бензин) иіскету жеткілікті. Егер тамыр  соғысы жоқ болса, дереу жасанды  тыныс алуға және жүректі уқалауға  кірісу керек.