Стресс кезінде адам ағзасындағы физиологиялық процесстер

   Стресс кезінде адам ағзасындағы физиологиялық процесстер

 

Стресс кезінде адам ағзасы су тапшылығына тап болады. Бұл нерв процесстерінің электрохимиялық реакциялардың негізінде өтуіне байланысты, ал бұл процестердің өтуіне судың болуы керек. Судың тапшылығы нерв процестерінің жылдамдығын төмендетеді. Сондықтан, емтихан, сынақ алдында немесе барысында бірнеше жұтым су ішу керек. Антистресстік мақсатында суды 20 минут тамақ ішер алдында немесе 30 минут тамақтан соң ішеді.

   Ең тиімді минералді су болып табылады, себебі бұның құрамында калий және натрий иондары бар, олар электрохимиялық реакцияларда қатысады. Сонымен қатар жай су мен жасыл шай ішуге болады. Басқа сусындардың пайдасынан гөрі зияны көп.

 

Ми бөліктерінің жұмысы

 

Стресстік ситуацияға түскен оқушылардың екінші проблемасы болып саналатын – бұл екі ми бөліктерінің (сол жақ және оң жақ)  жұмыс үндестігінің бұзылуы. Егер екеуінің біреуі, оң жақ бөлік-образдық немесе сол жақ бөлік-логикалық басым болса, онда адамның алдында тұрған міндеттер мен проблемаларды оптималды шешудегі қабілеті төмендейді. Бірақ бұл үндестікті қалыпқа келтіру немесе оған жақындату қолымыздан келеді. Барлығымызға белгілі, оң жақ ми бөлігі дененің сол жағына жауапты, ал сол жақ ми бөлігі дененің оң жағына жауапты. Бұл байланыс екі бағытта жұмыс жасайды, сондықтан да дененің екі бөлігінің координациясы мидің екі бөлігінің кординациясына әкеледі.

Стрестің  негативті әсерін төмендететін жаттығулар

 

Келесі  жаттығу стрестің негативті әсерін күшейтетін “оттегі тапшылығын”  төмендетеді. Бұл әдіс «энергетикалық есінеу» деп аталады. Есінеудің жиілігін, ми жұмыс жасаудың белсенділігіне байланысты етіп жасау керек, яғни ми жұмысы күрделенсе, жиірек есінеу дұрыс. Емтихан барысында есінеу өте пайдалы. Есінеуді қалай дұрыс жасау керек? Есінеу кезінде екі қолмен шеңбер ретімен, төменгі және үстінгі жақты қосатын, құлақтын жанындағы сіңірлерді уқалау керек.Ағзаны оттегі тапшылығынан қорғау үшін, бұл жаттығуды 3 – 5 рет есінеу жеткілікті.

Олимпиадалық  ас-мәзірі

 

     Емтихан, олимпиадалар, тестілеу, сынақтар кезінде оқушылардың денсаулықтарына мұқият қарау керек. Бұл күрделі кезеңде, балаңызға дұрыс тамақтану керек, себебі тамақ арқылы мидың іс-әрекетін белсендіруге болады. Алдымен ең бастысы не жеу керек және қандай мөлшерде жеу керек екендігін білу керек.

  Ми қабығында қандай өзгерістер  байқалады?

    Мида үздіксіз 100 миллиард жүйке  жасушалары жұмыс істейді,сонымен  қатар олар тағы 10 000  басқа  жасушалармен тығыз байланыста. Әр секунд сайын олар бір-бірлерімен  ақпаратпен ауысып жатады, миллион сигналдар береді. Осындай күрделі механизм ешбір кедергісіз жұмыс жасау үшін, оларға көп мөлшерде энергия керек екен. Күнде тамақ арқылы қабылданатын барлық энергиядан ми өзіне 20% алады. Сонымен мидың қалай жұмыс жасауына, нені жеп қабылдаймыз байланысты екен.

Есте  сақтау қабілетін жақсарту үшін

 

•Сәбіз  мидың зат алмасуын жақсарту арқылы, кез-келген нәрсені жаттаған кезде  жақсы көмектеседі. Жаттар алдында  бір тәрелке езілген, ұнтақталған  маймен араластырылған сәбіз жеу  керек.

•Ананас- музыкалық және театрлық жұлдыздардың сүйікті тағамы. Көлемді мәтін мен ноталық белгілерді есте сақтап қалу үшін, витамин С қажет, бұл витамин керекті мөлшерде осы жемістің құрамында бар,сонымен қатар ананастың құрамында калорийлер аз(100г.-да 56 ккал). Күніне ананас шырынының бір стаканын ішсе жеткілікті.

• Авакадо  – аз уақытта есте сақтау қабілетінің  энергиялық көзі, себебі оның құрамында  жоғары мөлшерде майлы қышқылдар  бар. Жемістің жартысын жесең жеткілікті.

•Майлы  балықтың құрамында, жүйке жұмысының  дұрыс жұмыс жасауына керекті Омега-3 бар. Сонымен қатар балықта мидің анықтығын сақтайтын йод бар.

•Асқабақ  шемішкелерінің құрамында цинк бар, ол мидің жылдамдығын ұлғайтып, есте сақтау қабілетін жақсартады.

Зейінді  бір жерде жинақтау үшін

 

•Креветки – миға деликатес болып есептелінеді, бұл тағам сіздің зейініңізге әлсізденуге жол бермейді себебі  миды маңызды май қышқылдарымен қамтамасыз етеді. Мөлшері-күніне 100 г. жеткілікті. Ескерту: Асханалық жөндеуден (қуыру, пісіру) кейін ғана тұздау керек.

•Пияз мидің, мөлшерден тыс, шаршауда және психикалық шаршаған кезде көмектеседі. Қанды сұйықтандырады, миды оттегімен қамтамасыз етеді. Мөлшері, күнде бір пияздың жартысынан кем емес.

•Қара жүзім- допамин гормонының деңгейін көтереді, бұл есте сақтау қабілетті  жақсартып, ми жұмысын ынталандырады. Таңертең 1 стакан шырын, ал кешке жүзімнің бір талын жесеңдер әртүрлі ми қатырғыштарды оңай шеше аласыңдар. 

•Мейіз  – құрамында бордың қосындысы  бар, бұл есте сақтау қабілетті белсендіреді.

•Грек жаңғағы-құрамында лецитин бар, бұл  мидің жұмысын жақсартып, есте сақтау қабілетті белсендіреді. Күніне 5 жаңғақ жеу керек, бұл С витаминінің тәуліктік нормасы.

 

Жағымды және жағымсыз эмоцияларға  да тағамның әсері тиеді:

Кім жақсы көңіл-күйде жүргенді қаласа

•Құлпынай өте дәмді және жағымсыз эмоцияларды бейтараптандырады.Мөлшері,кем дегенде 150 грамм.

•Банандардың  құрамында серотанин бар- бұл  химиялық зат миға «СІЗ БАҚЫТТЫСЫЗ»  деген сигнал беру үшін өте қажетті.

 

Ата-аналарға ұсынылатын кеңестер:

Балаларыңызға сынаққа тиімді дайындалуда көмек көрсету үшін келесі кеңестерге назар аударыңыз:

•Балаңызға  түсіністікпен қарап, жақын болуға, сөйлесуге тырысыңыз. Сынамаңыз. Ұрыспаңыз;

•Үйде дайындалу үшін балаңызға ыңғайлы  жұмыс орнын жасаңыздар. Сіздің балаңыз  дайындалған кезде, ешкім оған бөгет  жасамасын;

•Балаңызды  ҰБТ-ға дайындалу әдістемесімен  таныстырыңыз. Пәндер бойынша тестік  тапсырмалардың әр түрлі нұсқаларын жаттықтырыңыз. Өйткені тестілеу балаңызға  таныс ауызша мен жазбаша емтихандардан  өзгеше;

•Тестік тапсырмаларды орындаған кезде  балаңызға уақытты дұрыс бөлуді үйретіңіздер. Егер балаңызда сағат болмаса, емтиханға барар алдында оған сағатты беріңіз;

•Балаңызды  ешкімнің баласымен салыстырмай!!! мадақтап, олардың өзіне-өзі сенімін жоғарлатыңыз;

•Балаңыздың емтихандарға дайындалудың күнтізбесін бақылаңыздар. Сонша ауыртпалық түсіртпеңіз;

•Балаңыздың ішетін тамағына көңіл аударыңыз. Балық, ірімшік, жаңғақ, курага және т.с.с. б  ас миының жұмысын белсендіреді;

•ҰБТ-ның  алдында балаңыз толымды демалу үшін жағымды жағдай жасаңыздар. Өйткені  ол жақсы ұйықтап, демалу қажет;

•ҰБТ-дан  кейін балаңызды сынға алмаңыздар және оған ашу байқатпаңыз;

Есіңізде  болсын: ең бастысы және негізгісі  – балаңызда ҰБТ-мен, МАБ-пен байланысты қобалжу деңгейін төмендету керек  және оларға  дайындалу үшін қажетті  жағдайлар туғызу қажет!

Психологтің 9-11–сынып оқушыларына ҰБТ,МАБ сынағының  алдындағы кеңестері:

 

•Сабақтар үшін орын дайында: үстелдің бетінен  керегі жоқ заттарды алып тастап, қажетті  құрал жабдықтарды, кітаптарды, тесттерді, дәптерлерді, қаламсаптарды қойыңыз;

•Бөлменің ішіне сары немесе күлгін түстерді еңгіз. Олар ақыл-ойды белсендіреді. Ол үшін жай ғана суреттің бейнесі де жарасады;

•Сабақтардың  жоспарын құрастыр. Алдымен анықтаңыз: сіз кімсіз «үкі», әлде «бозторғайсыз». Кейін осыған байланысты таңғы және кешкі сағаттарды көбірек пайдалан. Әр күнге жоспар құрған кезде, «Бүгін мен нені оқуым керек», «Қандай бөлімдер және тақырыптар оқимын» сияқты нақты білу және анықтау керек;

•Ең қиын немесе ең нашар білетін материалыңнан  баста. Бірақ, егер саған өте қиын болса, саған жеңіл немесе қызықты көрінетін материалдан бастауға да болады;

•Сабақты  оқу мен демалуды реттеңдер: 40 минут  сабақ оқу, кейін 10 минут демалу. Демалу кезінде ыдысты жууға, гүлдерге су құйюға, суға түсуге немесе денені шынықтыруға  болады;

•Берілген пәндер бойынша өте көп тесттерді шығар. Өйткені осындай жаттығулар сендерді тестік тапсырмалардың құрылымымен таныстырады;

•Секундамерді қолыңда ұстап, жаттық. Тесттерді  қанша уақытта жасағаныңды есепте;

•Емтихандарға дайындалу  кезінде өзінің жақсы тапсырғаныңынды көз алдына елестет;

•«Тапсырманы  орындай алмаймын», - деп ешқашан  ойлама;

•  Ең қиын сұрақтарды қайталау үшін сынақ алдында түнді  емес, бір күнді қалдыр.  

 

Тек қана ата-аналармен  бірге, жалпы күш жігерді біріктіру  арқасында мұғалімдер балаларға үлкен көмек бере алады, бірігіп жұмыс жасай отырып, үлкен нәтижеге жете алады.

Сондықтан сынып  жетекшілердің міндеті, ата-аналарға “балаңыздың тамағының тоқтығы  мен көңілінің көктігіне қарайтын, құр асыраушысы рөлінен шығып, ендігі жерде, сіздің алдыңызда балаңыздың білім алу жолындағы серіктесі болу міндетісіз” деп әр ата-ананы мектеп өміріне жақындатқан жөн.

Өз ойымды қорыта келе, құрметті ұстаздар оқушыларға білім, тәрбие беруде ата-аналармен бірлік тауып,үйлесімді жұмыс жүргізілсе, тәлім-тәрбие,оқу-білім нәтижелі болады...

  Ата-ана үшін  баланың бақытын көру, ұстаз үшін  еңбегінің жемісін көруден артық  бақыт жоқ!!!

 

Стресс  туралы ілім.

 

 Стресс туралы  ілім – Ганс Сельемен негізі  құралған қазіргі медицинаның  ең басты бөлімдерінің бірі. Ганс  Селье 1926 жылы әр түрлі өзін нашар сезінумен зардап шегетін аурулар туралы алғашқы бақылауын жазды. Бұндай аурулардың бәрінде тәбеттің болмауы, бұлшық ет әлсіздігі, артериялық қысымның жоғарлауы, жетістікке талпынудың жоғалуы сияқты өзгерістер байқалады. Ол оны «жай ауру синдромы» сияқты белгіледі. Ол көптеген адамдардың ағзасында ауырған кезде біртекті байқалатынын көрсетті: бүйрек үсті безінің қыртысындағы өзгеріс (гипертрофия), лимфоидты тіннің құлдырауы (лимфатикалық түйіндер және айырша без), асқазанның жаралануы. Ағза ішіндегі барлық мұндай өзгерістердің жиынтығын сипаттау үшін ол «күйзеліс» түсінігін енгізді. Осыдан кейін ол ұзақ жылдар бойы зерттеу медициналық және хирургия институтында және кейіннен стресстің халықаралық институты болған Монреальда жұмыс істеді. 1936 жылы Г.Селье өзінің стерсс туралы түсінігін құрастырған кішене стаьясын жазды және бір мезгілде (Әр түрлі зақымдаушы себеппен шақырылатын стресс» және «Жалпы бейімделу синдромы» және «биологиялық стресс синдромы» деген жаңа ұғымдарын енгізді.

 Шамамен Г.Селье бүкіл ағзаға қатысты стресс концепциясын құрған кездері, 1934 жылы ҚССР-да Насосов Д.Н. бірінші рет тірі клетканың құрамы айналадағы қоршаған ортаның кез келген өзгерістеріне біртекті сезімтал екендігін көрсетті. Өзгеріс ең басты келесе түрде өтті: цитоплазманың тұтқырлығы өсті, оның диперсиясы азайды, сутегі иондарының концентрациясы жоғарлады. Бұл көрініс «паранекроз» деп аталады. Д.Н. Насосовтың жолын қуушы, Александров В.Я. 1965 жылы зақымданудың денатурациялық теориясын ұсынды. Одан кейінірек Тагеева С.В. кез келген клетканың органелласы сыртқы орта әсерлеріне біркелкі морфологиялық және қызметтік өзгерістер комплексімен жауап беретінін көрсетті. Сондықтан стресстің организм деңгейіндегі концепциясы Г.Сельенікі болса, клеткалық деңгейдегі (клеткалық бейімделу) бейспецификалық жауап теориясы Кеңес Одағында дамыды деп айтсақ шындық болып саналады.

 Г.Селье бойынша  стресс анықтамасы былай: стресс  бұл кез келген сыртқы талаптарға  ағзаның бейспецификалық реакциясы. 

  Стресс – организмнің күшті  әсерлерге реакциясы, ол өз  табиғаты бойынша стресстік жауап  – зақымдаушы факторлар әсер  еткенде организмнің тұрақтылыққы (резистентікке) жету әдісі. 

  Сонымен қалыпты дені сау организмде  қолайсыз факторлармен күресуге  бағытталған механизм бар. Сол қолайсыз фактор әсерінен организм өліп кетуі де мүмкін. Бұл механизм – стресс-реакция немесе жалпы бейімлеу синдромы деп аталады.

 

  Стрессорлар дегеніміз стресс  реакциясын тудыратын сыртқы  және ішкі ортаның барлық факторлары, оған мыналар жатады:

1. Қоршаған  ортаның зиянды күшейткіштері  (физикалық және химиялық,

  факторлар).

2. Ағзадағы  инфекциямен (жұқпалы аурулар)  қоса әр түрлі аурулардағы

  физиологиялық прцестердің бұзылуы. 

3. Уақыт  жетіспеген жағдайда жұмыс істеу,  ақпаратты жылдам өңдеудің

  қажеттілігі.

4. Өзінің  және басқаның өміріне қауіп  төнген уақытта жұмыс атқару.

5. Тіршілікке  қауіптілікті сезіну.

6. Үйреншікті  өмір салтынан айырылу, бөлініп  шығу.

7. Жеке  басына топтық қысым көрсету,  қуғындау.

8. Оқиғаны  бақылау мүкіндігінің болмауы.

9. Өмірде  мақсаттың болмауы. 

10. Сыртқы  әсірлердің (тітіркендіргіштің) болмауы  (сенсорлы

  депривация).

  Көріп отырғандай, адамның жануарлардан  ерекшелігі стресстің көптеген  себептері тұрмыстық және экономикалық  сипатта болады. Бірақ стрессті тек теріс факторлар ғана емес, терең ой уайымдар да туғызады.

  Стресс түрі бойынша жедел  және созылмалы деп бөлінеді. Жедел түрі кезінде қорғаныс  механизмі тітіркендіргіш әсер  еткенде стрессор қысқа уақытқа  созылады. Созылмалы кезінде күйзеліс  туғызушылар ұзақ әсер етеді. Сондықтан оған реакция және қорғаныс механизмінің өзіндік ерекшелігі бар.

  Сонымен қатар стресстерді физикалық  (физикалық, химиялық, юиологиялық  фактор әсер еткенде) және эмоциялық  (теріс эмоцияны тудыратын психологиялық  фаторлар) деп те бөлінеді.

  Стресстің белгілері стресске  әлеуметтік жағдайға және қызмет  түріне байланыссыз барлық адамдар  ұшырайды. Бірақ бір жағдайларда  адамдар қатер тобына көбірек  жатқызылады, ал басқалар азырақ.