Табиғи ресурстар кадастры

- Табиғи ресурстың ақшалы  сарапшылығы;

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Табиғи ресурстың  ұйғарымы. Табиғи ресурстың классификациясы.

Табиғат ресурстары, табиғи ресурстар,  барлық  адамзат тіршілігінің табиғи шарты және ол табиғи ортаның  ең маңызды компоненты,  қоғамдық өндіріс үшін қоғамның материалдық  және мәдени қажеттілігін қанағаттандыру мақсаттары үшін. Табиғи ресурстар – барлық элементтер, табиғи жүйенің пайдаланылуы немесе  пайдаланылуда, келешекте шикізат , отын, қайрат және тамақ алу үшін және п. т. Табиғи жүйенің функционалдық нәтижелері, әлеуметтік-экономикалық жүйеге әсер етеді және пайдаланылуы табиғи шарт емес,  жеңілдететін немесе күрделендіретін шаруашылық функционалдық өндіріс. Ғылым және техниканың дамуымен арқасында табиғи шарттың болу экономикалық сарапшылықтан табиғи ресурс дәрежесіне  ауысады.Табиғи ресурстардың классификациясы деп табиғаттағы обьектілер мен құбылыстардың әр түрлі атқаратын қызметіне байланысты топтастырылып жіктелуі. Олардың табиғи ресурстық туындауына байланысты және ауқымды экономикалық мағынасына байланысты төмендегідей классификацияланған:

1.  Табиғи (генетикалық)  классификация – табиғи ресурстардың  табиғи группаға жіктелуі: минералды  (пайдалы қазбалар), су, жер (оның  ішінде топырақ), өсімдік (оның  ішінде орман), жануарлар әлемі,  климаттық, табиғи энергетикалық  процестер (күннің сәулеленуі, Жердің  ішкі жылуы, жел энергиясы). Өсімдік  және жануарлар ресурстарын кейде  биологиялық ресуртарға жатқызады. 

2.  Табиғи ресуртардың  экологиялық классификациясы сарқылатын  және сарқылмайтындығында. Сарқылу  дегеніміз ресурстың өндірістік  шаруашылықтағы қажеттілік мөлшеріне  байланысты. Экологиялық классификация:

•  Сарқылмайтын табиғи ресурстар - табиғатты ұзақ пайдалану кезінде саны мен сапасы өзгермейтін немесе аздап қана өзгеретін табиғи физикалық құбылыстар және денелер. Мұндай ресурстарға Күн энергиясы, жел энергиясы, қозғалыстағы су энергиясы, жер қойнауы энергиясы жатады. Қоршаған ортаның ауасы мен суы саны бойынша өзгермеуі мүмкін, бірақ адамның тіршілігі барысында сапасы төмендеуі әбден мүмкін. Бұл табиғи байлықтар қазіргі таңдағы техника мен технологияның көмегімен (су, шаң, газ тазалау, сондай-ақ санитарлық-гигиеналық шаралар) сарқылмайтын бола алады;

• Сарқылатын табиғи байлықтар - табиғатты пайдалану барысында саны мен сапасы өзгеретін табиғи физикалық құбылыстар және денелер.

Табиғи ресурстарды  пайдалану

Қоғамның заттық және мәдени қажеттiктерiнiң қанағаттандыру мақсаттарындағы, табиғи қорлардың пайдалану процессін  табиғатты пайдалану деп аталады. Табиғатты пайдалану    ұтымды және ұтымсыз пайдаланудан тұрады

Табиғатты пайдалану мынандай белгілерден тұрады:  

1)  қорғау,  қайта бастау  және табиғи қорлардың орнын  толтыруы, олардың шығаруы және  өңдеу; 

2)  адам өміріндегі  табиғи заңдылықтарды қолдану  және қорғау; 

3) қорғау, қалпына келтiру  және табиғи жүйелердiң экологиялық  тепе –теңдігін сақтау және  қалпына келтіру;

Табиғатты пайдалануда  экология және экологиялық заңдылықтар ескерілуі  тиіс. Рационалды табиғи пайдалануда  табиғи ресурстарды  зерттеу, оларды ұқыпты пайдалануы, қорғау және халық  шаруашылығын дамыту,  адамдардың денсаулығын  сақтау ғана емес, сонымен қатар  олардың  келешек мүдделерiн есепке алу мен орнын толтыру.

Қазіргі таңдағы басты  проблемалардың бірі ол табиғат ресурстарын  ұтымсыз пайдалану, табиғат ресурстарын  дұрыс пайдаланбау, табиғат ресурстарының    азаюына, жүдеуіне,  табиғат ресурстарының   жоғалуына , тіпті, қоршаған ортаның  ластануына әкеліп соғады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Минералды ресурстар. Минералды ресурстарға жататындар: металл және металлды емес кені, мұнай, газ, көмір, жер асты сулары және т.б.

Пайдалы қазбаларды бір рет  қазып алғаннан кейін олар сарқылып кетеді. Пайдалы қазбалардың пайда  болуы өте жай, содықтан болашақта  адам баласына пайдалы қазындыларды қазу үшін тиімді құралдар  мен  тәсілдерді қарастыруы керек, сонымен қатар  екінші табиғи материалдарды өндіру тәсілін. Минералды ресурстардың адам өміріндегі алатын орны ерекше, оның дәлелі ежелгі тас дәуірі, темір дәуірі және қола дәірі бола алады.

Қазіргі уақытта Д. Менделеев  кестесіндег элементтердің барлығы  пайдаланылуда. Сан алуан түрлі  минералды табиғи материалдарың  олардың өндірілу және қолданылу  дәрежесі қоғамның әлауқаттылығын және алдыға өрлеуін, дамуын көрсетеді. Негізгі  табиғи материалдық ресурстарға  металл, су, минералды және органикалық  ресурстар жатады. Мысалы, ас тұзы көп  жылдар бойы сауда- саттық айналымның объектісі болып келеді. Үлкен  қордағы және металл емес пайдалы  қазбалар: балшық, әк, қиыршық тас, фосфорт, калий тұзы және қара шақпақ тас. Бұл  қорлардың көбісі органикалық болып  келеді, сондықтан олар  таусылатын ресурстар ретінде қорғалады.  

Жер ресурстары. Топырақ  – материалды игіліктердің негізгі  бастауы, басты байлық, адам тіршілігінің ең басты қажеттілігі.

Топырақ  өсімдіктердің, жануарлардың (әсіресе микроорганизмдердің), климат жағдайларының және адамдардың әсерімен өзгерген жер бетінің үстіңгі  борпылдақ қабаты. Топырақ бойында  құнарлылық қасиеті, яғни өсімдіктерді сумен, басқа да қоректік элементтермен  қамтамасыз ететін қабілеті болады. Топырақ  жаратылыс –тарихи тасқа айналған дене, тірі және өлі организмдердің,   атмосфера  және табиғи сулардың, тау  жыныстарының үстіңгі қабаты, әр түрлі  ауарайы және рельефтің, тас графитациясының  әсерінен пайда болды.   Жер  шарының жалпы ауданы 510 млн. км2 қа тең, ал құрлық ауданы 149 млн км2 (29,2%).

Ғаламшардағы жер қоры әр түрлі категориялы жерлерден  тұрады: мұздықтар, полярлы және биік таулы құмдар, тундрала және орманды  тундра, балшықты, диқаншы аудан, құрғақ шөлді, өнеркәсіп және қалалық жерлер, жайылым, шабындық және т.б  

Су ресурстары. Жер асты және жер үсті сулар саны, әр түрлі шарушылықтрада пайдаланылады. Су - тіршілік көзі. Сусыз тіршілік жоқ. Гидросфера – жердің   ең жұқа қабаты, себебі судың барлық күйі және салаларына ғаламшардың 0,001 массасы келеді. Табиғат заңдылығы сондай, суқ оры үнемі жаңарып, гидрологиялық айналым жүріп тұрады. Суға деген сұраныс жылдан – жылға өсуде. Суды негізгі тұтынушылар ауылшарушылығы және өнеркәсіп салалары (қара металлургия, мұнай -  химия және  жылуэнергетикасы)

Орман ресурстары. Орман су және жер ресурстарын сақтау және     қоршаған ортаны жақсарту үшін маңызы өте зор. Орман шаруашылығының қоршаған ортаны құрастыру үшін атқаратын функциялары:

1) жер қорғау;

2) топырақты қорғау(эрозияға қарсы);

3) климат құрастырушы  және т.б

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

Табиғи ресурстардың Мемлекеттік  кадастры ҚР табиғи ресурстарының ахуалы туралы мәліметтерді кеңістікті-үйлестіруді  көрсетеді және өңдейді, сақтайды, жүйелеу, жинақтаудың автоматтандырылған жүйесін  береді, бұл мәліметтердің сараптамалары  Республикамыздың аймағындағы табиғи ресурстарды сақтауға және қайта  қалпына келтіруге, қорғаумен байланысты, ғылыми  және өндірістік, басқарушылық  міндеттерді шешу кезінде тиімді  қолдану үшін қажет.

Табиғат кадастрлерінің ақпараттық жүйесі енгізеді:

• орман қоры, жануарлар және өсімдік дүниесін, ерекше қорғалатын табиғи аймақтардың, балық ресурстары обьектілерінің мәліметтер базасын;

• картографиялық мәліметтер (1:1 000 000 масштапты ҚР топографиялық картасының векторлы қабатын(30 планшет), 1:200 000 (565 планшет), тақырыптық  кадастрлы қабаттар, әртүрлі суреттегі карталар (объектілердің үлкен масштапты карталары,объектілердің кестесі).

Қазіргі таңда «Табиғи  ресурстардың Мемлекеттік кадастры»  ақпараттық жүйесімен жұмыс жасау  ішкі қолданушыларға ғана ұсынылған  – ҚР Қоршаған ортаны қорғау министрлігінің қызметкерлеріне. Кейіннен, жүйенің  дамуына байланысты сыртқы қолданушыларға да ақпаратқа қол жеткізуге мүмкіндік  ашу жоспаралануда – мемлекеттік  органдар мен табиғатты пайдаланушыларға.

Құқықтық институт ретінде  мемлекеттік кадастр кадастрлық мәліметтер жүйесін құрастыруға  байланысты кадастрды жүргізу қатынастарын реттеуші материалдық және процессуалдық  жалпы кадастрлық нормалардың жүйесін  білдіреді. Жалпы кадастрлық функцияны  жүзеге асыруға бағытталған құқықтық нормаларының жиынтығын білдіретін, құқықтық институт ретіндегі мемлекеттік  кадастрды құқығының жер қорын  мемлекеттік басқару қатынастарын реттеуге бағытталған нормаларынан тұратын құрамдас бөлімдерімен тығыз  байланысты. Олардың мақсаты - бір  елде жер қатынастарын ұйымдастыру  жолы арқылы жерді ұтымды пайдалануды  қамтамасыз ету. Демек, мемлекеттік  жалпы мемлекеттік кадастрын  жүргізу нормалары құқығының  құқықтық институты ретінде көрініс  табады.

 

 

 

 

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Мухитдинов Н.Б. Основы  горного права. - Алма-Ата.

2. Колотинская Е.Н. Правовые  вопросы теории государственного  земельного кадастра в СССР. –  М.: Изд-во МГУ.

3. Қазақстан Республикасының  2003 жылғы 20 маусымдағы Жер кодексі.  – Алматы, 2003.

4. Сейфуллин Ж.Т., Сейтхамзина  Г.Ж. Қазақстанның жер кадастры (Оқу құралы) – Алматы:  2011.

5. Қазақстан Республикасының  Су Кодексі (2003 ж. 9 шілде N 481-ІІ).

6. Қазақстан Республикасы  Жоғарғы Кеңесiнiң "Қазақстан  Республикасының Орман кодексiн  күшiне енгiзу тәртiбi туралы" 1993 жылғы 23 қаңтардағы N 1925-XII қаулысы.

7. Каскеева Айнагүл Зарлыққызының  диссертациясының авторефераты "Қазақстан  Республикасының жер кадастрының  құқықтық негіздері: теория және  тәжірибе мәселелері"