Халықаралық құқық

Аса ауыр қылмыс жасағаны үшін бас 5 жылдан артық бостандығынан айырылған адамдар, және өте ауыр қылмыс қайталанған жағдайда жазаны өтеудің бір бөлігі түрмеде өтеледі (5 жылдан аспауы тиіс).

 Үкіммен белгіленген түзету мекемесін ҚР қылмыстық-атқарушы заңына сәйкес сот ауыстыра алады.

Өлім жазасы.

Өлім жазасы - біреудің өміріне қастандық жасамақ болған өте ауыр қылмыс жасаған кезде жазаның ерекше түрі ретінде ату жазасы болып табылады, сонымен қатар әскери  және соғыс уақытында, мемлекетке сатқындық жасау, әлемге  және адам қауіпсіздігіне қарсы, және аса ауыр қылмыстар жасалған жағдайда қолданылады.

 Өлім жазасы  әйел адамдарға, 18 жасқа толмаған жасөспірімдерге және үкім шығарылған кезде 65 жасқа толған ер адамдарға қолданылмайды.

ҚР Президентінің  мораториясының өлім жазасын іске асыруына енгізілуі өлім жазасы үкімі моратория уақытында тоқтатылады.  

 Өлім жазасы туралы үкім заң күшіне ие болғаннан кейін 1 жыл өткеннен кейін жүзеге асуы керек, және де өлім жазасы мораториямен болдырмай тастағаннан кейін 1 жыл толмай жүзеге асырылады.

Өлім жазасына кесілген қылмыскерге  рақымшылық жасалғанда оның жазасы өмірлік  бас бостандығынан айыру немесе 25 жыл бас бостандығынан айыру  жазасымен ауыстырылады. Өлім жазасына енгізілген қылмыскерлер моратория енгізілгенге дейін рақымшылық етуге өтініш берсе де, моратория енгізілгеннен кейін де рақымшылық етуге өтініш беруге құқылы.

Арнайы, әскери және құрметті атақтан, класстық шен, дипломатиялық  ранг кәсіби класс және мемлекеттік  марапаттан айыру.

Ауыр және аса ауыр қылмыс жасалған кезде қылмыскердің жеке басын есепке ала отырып сот құрметті, әскери, арнайы және басқа атақтардан, класстық шен, дипломатиялық ранг, кәсіби класстан айыруы мүмкін.

ҚР Президентімен берілген мемлекеттік марапаттаулары, құрметті, әскери, арнайы және басқа атақтары, класстық шен, дипломатиялық ранг, кәсіби класстары бар ауыр және аса ауыр қылмыс жасаған адамдарға сот үкім шығарарда ҚР қандай мақсатпен қылмыскерге көрсетілген атақтарды бергенін қарастырады.  

Мүлікті тәркілеу

Мүлікті тәркілеу – қылмыскердің меншігі болып саналатын мүлікті мемлекет меншігіне еріксіз түрде өтеусіз алынатын түгел немесе жартылай мүлікті тәркілеу болып алынады.

Мүлікті тәркілеу пайдақорлық  әрекетпен жасалған қылмыстар үшін белгіленеді, және ҚК Ерекше бөліміндегі баптарға сәйкес қарастырылған жағдайда ғана белгілене алады.

Қылмыстық-атқарушы заңда  қарастырылған тізімге сәйкес қылмыскерге, және оның қарамағындағы адамдарға  қажетті мүліктер тәркіленбейді.

4. Әділетті жаза шығару үшін, сот жазаны ерекшелеу есебінде белгілі бір ережелер қарастырылған. ҚР ҚК жазаны белгілеудің ортақ басы регламенттелген, осыған байланысты төмендегі ерекшеліктер ескерілуі керек:

1. Қылмыстың қоғамдық қауіптілігінің сипаты және дәрежесі – қылмыстың сапалық және сандық сипаты. Сипат-  қылмыстарды басқа қылмыс түрлерінен ажырататын, немесе барлық бірегей қылмыстарды біріктіретін қылмыс қасиеті болып табылады,. Қоғамдық қауіп дәрежесі объект құнын, зарар мөлшерін, кінә дәрежесін, мотивация опасыздығын  анықтайды. Ол бірегейлік қылмыстарды салыстыру жолымен орнықтырылады.

Қоғамдық қауіп іс-әрекетінің сипаты және типтік дәрежесі қылмыстық заңның санкцияларын қалыптастыруына байланысты есепке алынады. Бірақ жазаның даралығы санкциямен шектеліп қалмайды, өйткені белгіленген жаза бап санкциясында көрсетілген жазадан әлдеқайда жеңіл болуы мүмкін.

2. Қылмыскердің жеке басы – адам қасиетінің көрінісі (әлеуметтік абыройы және жетіспеушілігі, әлеуметтік артта қалушылық дәрежесі, қылмыс жасағанға дейінгі адам тәртібі). Жазаның тиімділігі үшін, заң  қылмыскердің түзелуіне мүмкііндік береді.
3. Жазаны және жауапкершілікті жұмсартатын жағдайлар – санкцияда қарастырылған жазаны таңдап алуға мүмкіндік береді.
4. Жазаның қылмыскердің түзелуіне және оның отбасының және қарамағындағы адамдардың өмірінің жағдайы – 1997 ж ҚР ҚК –да алғашқы рет өзінің заңдық бекітілімін тапты, - бұл шарт әділеттік және белгілі бір мақсатқа бағытталған.

Қылмыстық жауапкершілікті  және жазаны жұмсартатын жағдайлар  ҚР ҚК Жалпы және Ерекше бөлімінде  регламенттелген. Жалпы бөлімде  көптеген қылмыстарға типтік және сипаттас болып келетіндер көрсетілген. Қылмыстық –құқықтық әдебиеттерде ұзақ уақыт бойы жазалауды белгілеуде көрсетілген жағдайлар екі түрлі есепте болып, дискуссия құрып келді. Бұл мәселе бірінші рет ҚР ҚК 54 бабының 2 бөлімінде, 53 баптың 3 бөлімінде, мұндай есептеп бас тарту пайдасына   заңды деңгейде шешілді.

ҚР ҚК 54 бабында  көрсетілген салмақ салушы жағдайлар жұмсартылған жағдайлардан белгілі бір жағдайлардың қатаң шектелуімен ерекшеленген.

Жұмасартылған да, салмақ салушы жағдайларды да екі категорияға бөліп қарастыруға болады: әрекетке қатысты және қылмыскердің жеке басына қатысты. 

ЖҰМСАРТЫЛҒАН  ЖАҒДАЙЛАР 

ҚЫЛМЫСКЕРДІҢ  ЖЕКЕ БАСЫНА ҚАТЫСТЫ

ӘРКЕТКЕ ҚАТЫСТЫ

б) қылмыскердің кәмелетке толмағаны; в) жүктілік; г) қылмыскерде кішкентай балалардың болуы; д) қылмыс жасалғаннан кейін жәбірленушіге медициналық және басқа көмек көрсету, қылмыс жасау нәтижесінде келтірілген мүліктік зарарды және моральдық залалды өз еркімен төлеу, және қылмыс нәтижесінде шығындарды өтеу мақсатиында жасалатын басқа да іс-әрекеттер з) қажетті қорғаныс жағдайын бұзған жағдайда жасалынған қылмыс , қажет болған жағдайда бұйрық немесе ұйғарымды іске асыруда қауіп-қатерге тігілген жағдайдағы жасалынған қылмыс. к) Ақ жүрекпен өкіну, кінәлі екенін мойындап өз еркімен келу, қылмысты ашуға ақтиті түрде қатысу, қылмысқа қатысты басқа адамдарды және қылмыс нәтижесінде табылған мүлікті іздестіруге көмек көрсету.

а) жағдайлардың кездейсоқ қиылысына байланысты ауыр емес  қылмысты алғашқы реет жасау; е) жеке басына қатысты ауыр, отбасылық немесе  басқа жағдайларға байланысты жасалынған қылмыстар.    ж) физикалық немесе психологиялық мәжбүрлеу нәтижесінде  немесе материалдық, қызметтік, яки басқа тәуелділікке байланысты жасалынатын қылмыстар. и) қылмыс жасауға себеп болып табылған жәбірленушінің биморальдық құлығы немесе құқыққа қайшы келуі.

Салмақ салушы жағдайлар

Қылмыскердің  жеке басына қатысты

әрекетке  қатысты

г) қылмыс жасауға белсенді қатысу. д) ауыр психологиялық ауруға шалдыққан адамдарды немесе қылмыстық жауапкершілік тартуға жасы келмеген адамдарды қылмысқа қасақана қатыстыру; м) Қылмысты ішімдікті, есірткіні қолданып, таксикоманиялық мастыққа шалдығу кезінде жасау. Сот жасалған қылмыстың сипатына байланысты бұл жағдайды салмақ салушы деп қарастырмауға құқылы;   н) қылмыс жасау нәтижесінде қабылдаған ант немесе кәсіптік антын бұзған адам; о) қызметтік жағдайын немесе келісімшартты, берілген сенімді пайдаланып қылмыс жасау; п) Билік өкілінің құжаттарын немесе қызметтік киімді пайдаланып жасалынған қылмыс;

а) қылмыстың бірнеше реет қайталануы; б) қылмыстың өте ауыр залалдар келтіруі; в) бірлескен топтар құрамындағы, алдын-ала келісілген топтар құрамында, ұйымдасқан топтар немесе қылмыскерлік бірлестіктер құрамында жасалған қылмыстар; е) ұлттық, нәсілдік  және дінге байланысты жасалынған, және кек алу мақсатында, басқа қылмысты жасыру  немесе қылмыстың іске асуын жеңілдету мақсатында жасалынған қылмыстар;   ж) әйел адамға қатысты, соның ішінде алдын-ала білген жүкті әйелді қылмысқа іліктіру, сонымен қатар қамқорсыз жас балаларды, немесе басқа да қамқорсыз адамдарды іліктірген қылмыс; з) өзінің қызметтік, кәсіби немесе қоғамдық парызын өтеуге байланысты адамды немесе оның жақындарына қатысты қылмыс; и) аса қатаң  қайырымсыздықпен, садизммен, қорлаумен  жасалған қылмыс, сонымен қатар жәбірленушіге  қатысты азап шектірген қылмыс; к) Қару-жарақ, әскери қару-жарақтарды, жарылғыш заттар, тезжанғыш және жанатын сұйық заттарды, улы және радиоактивті заттар, дәрілік және басқа да химико-фармакологиялық препараттардың көмегімен, сонымен қатар физикалық және психологиялық мәжбүрлеу арқылы жасалған қылмыстар; л) төтенше жағдай, апат және басқа да қоғамдық апат жағдайында, сонымен қатар жаппай тәртіпсіздік жағдайында жасалған қылмыс;

 ҚР ҚК 53 бабының д) және к) пунктерінде қарастырылған жұмсарту жағдайлары болған жағдайда, және салмақ салу жағдайы болмаған жағдайында кішігірім және орта ауырлықтағы жазалар берілгенде жазаның мерзімі және мөлшері ҚК Ерекше бөлімдеріне сәйкес ½- ден аспауы, аса ауыр қылмыс жасалғанда - ¾ максималды мерзім немесе заңда қарастырылған өте қатаң жаза түрі беріледі.  

Бап санкциясында көрсетілген жазадан да жұмсартылған жазаның белгіленуі – жаза белгілеудің  жалпы ережесінің ерекшелігі болып  табылады. Қылмыстық заңдардың алғашқыларында да көрсетілген, бірақ 1997 ж ҚР ҚК новеллалар бар. Мысалы, алдында жазалау белгілеудің санкцияның төменгі бөліктерінен де төмен жазаларды қолдану мүмкіншілігі болды, немесе санкцияда белгіленген жазаның ең төмендегісі қолданады. Қазіргі кезде сот міндетті сипатында белгіленген жазалаудың қосымша түрлерін қолданбауы мүмкін,

Шарт:

1. Қылмыс жасау кезінде немесе қылмыс жасалғаннан кейін әрекет себебімен, кінәлі адамның рөлімен, оның мінез-құлқымен байланысты ерекше жағдайлардың болуы; Ерекше сипат ретінде жеке жұмсартылған жағдайлар, сонымен қатар көрсетілген жағдайлардың жиынтықтары  танылады.
2. Әрекеттің қоғамдық қауіп дәрежесін төмендететін басқа жағдайлардың болуы; ;
3. Жасалған топтық қылмыстарды ашуда қылмыстық топ қатысушыларының белсенді қатысуы;

1) Тұлға ауыр және аса ауыр қылмыстарды дайындағаны үшін, және орта, ауыр және аса ауыр қылмыстарға қастандық жасағаны үшін қылмыстық жауапкершілікке тартылуы мүмкін;

Дайындағаны үшін тұлғаға келісімді бапқа сай  жазаның анағұрлым қатаң түрі немесе ½ максималды мерзімінен аспайтын жаза берілуі мүмкін.

Қастандық жасағаны үшін келісімді бапқа сай ¾ максималды мерзімінен аспайтын жаза немесе жазаның қатаң түрі белгіленеді.

Жалпы ере бойынша  аяғына дейін жүзеге аспаған қылмысқа өлім жазасы немесе өмірлік бас бостандығынан  айыру жазасы қолданылмайды.

2) Бірігіп жасалған қылмысқа жазаны белгілеудегі есепке алынатын шарттар:

• қылмыс жасауда тұлғаның фактілік қатысымының сипаты және дәрежесі;
• қылмыс мақсатына жету үшін осы қатысымның мәні;
• Тұлғаның келтірілген залал мөлшері мен сипаты на қатысы;

Топтың құрамындағы  бір адамға қатысты барлық жағдайлар жаза белгіленер кезде сол адамға ғана тиесілі болады;

3) Қылмыс қайталанған жағдайда жаза белгіленер кезде келесі шарттар ескерілуі шарт:

а) алдында жасалған қылмыстың қоғамдық қаупінің сипаты мен дәрежесі, саны;

б) Алдында жасалған қылмыстың нәтижесінде жүргізілген түзету жұмыстарының аз  болу себебі;

в) Қайта жасалған қылмыстардың қоғамдық қаупінің сипаты мен дәрежесі;

Жазаның мерзімі  мен мөлшері

• қылмыс қайталанған жағдайда жаза мөлшері 1/3 максималды мерзімнен төмен болмауы шарт және жасалған қылмыс үшін аса қатаң жазаның мөлшері қолданылады;
• қылмыстың қауіпті қайталанған жағдайында - жаслағған қылмыс үшін жасалған ½ максималды мөлшерден кем болмауы керек және  аса ауыр жазаның мөлшері белгіленеді;
• қылмыстың аса қауіпті қайталанған жағдайында  - жаслағған қылмыс үшін жасалған 2/3 максималды мөлшерден кем болмауы керек және  аса ауыр жазаның мөлшері белгіленеді; 

 

ҚК Ерекше бөліміндегі  бапта қылмыс жасаған адамның  сотталымы, сонымен қатар ҚК 55 бабында  қарастырылған ерекше жағдайлардың болуы, қылмыстың қайталануы, аса ауыр қылмыстың қайталануы болған кезде көрсетілген ережені есепке алмай ақ  жаза қолданыла береді.

1) Бірнеше қылмыс қатар жасалған кезде ( негізгі және қосымша)  сот әрбір істі жеке қарап, нәтижесінде белгіленген жазаның ең қатаң түрін қолданылады.

Егер қылмыстар  жиынтығы өзіне енгізсе:

1. егер жасалынған қылмыс орта және ауыр емес болса, онда сот ауыр жазадан гөрі жеңіл жаза түрін қолданады;
2. Ал қылмыс ауыр және өте ауыр түрде жасалынған болса , жаза түрі жеңіл түрден ауыр түрге ауыстырылады. Қорытындысында, жалпы жаза <span class="dash041e_0431_044b_0447_043d_044b_0439__Char"