Үкіметтік емес ұйымдардың халықаралық құқықтық мәртебесі

     Мемлекеттік кұрылымдар мен үкіметтік емес ұйымдардың өзара іс-әрекеті бір-бірін толықтырып отырады. Тұрғындардың көңіл-күйін белгілі бір меселелер бойынша тап басу, әлеуметтік шиеленістерді болдырмау үшін нақты қадамдар жасау тұтас алғанда қоғам мүшелеріне пайдалы.

     Германияда  жұмыс істейтін қорлар мен үкіметтік емес ұйымдар азаматтық кодексте қарастырылған бірлестіктер мен қорлардың қызметін реттейтін құқықтық нормаларға бағынады. Германияда бұл қызмет федералдық әділет министрлігінің қарамағына берілген.

     Егер  қор немесе үкіметтік емес ұйым Германияда қүқықтық қарым-катынасын реттегісі келсе, онда оның қүқықтық қабілеті болуы тиіс. Егер бірлестік қызметін реттейтін құқықтық нормалар жиынтығы заңға сай болса, құқықдық қабілет тиісті учаскелік соттың регистріне бірлестікті тіркеп жазу арқылы рәсімделеді. Құрылтай келісімдерінен өзге қорлардың құқықтық мәртебе алуы үшін қор орналасатын федералдық жердің рұқсаты қажет. Егер қор бір федералдық елде орналаспайтын болса, онда оған федералдық ішкі істер министрлігінің рұқсаты керек болады.

     ГФР Сыртқы істер министрлігінің ақпаратына қарағанда, бүгінде Германияда халықаралық үкіметтік емес ұйымдарды тану және оларға жеңілдіктер мен артықшылықтар беру туралы жекелеген заң жоқ.

Шетел қорларының қызметін реттейтін не қадағалайтын ережелер де неміс заңнамаларында жоқ. Сондықтан олардың қатынасы жалпы ережелерге құрылған. ГФР-дегі шетелдік корды тану не танымау федералдық соттың құзырына қарайды. Егер қор шет елде болса, онда сол елде қа-былданған қүқық-тар оның мәрте-бесін анықтайды. Шетелдік қор сол елдің    заңдары бойынша қүқықтық қабілетті болса, онда ол ГФР-де ешқандай кедер-

гісіз жұмыс істей береді.

     Егер  бұл қор Германияда орналасқан болса, тіпті ол шетелдік құқық бойынша құрылса да, онда онын құкықтық қабілетін тану неміс заңдары арқылы жүзеге асады. Бұл жағдайда қор ГФР азаматтык кодексінің 80-88-тармақтарына бағынышты болады. Бұл тармақ бойынша қорлардың азаматтық ережелері мен олардың шаруашылық-құқықтық қызметі реттеледі. Қорларды бақылау Германияның жекелеген федералдық зандары арқылы жүзеге асырылады. Бұл жерде әңгіме тек қүқықтық бақылау туралы болып отыр. Сондықтан да тиісті органдар қорлардың күнделікті қызметіне араласа алмайды. Германияда жұмыс істеп жатқан шетелдік қорлар жалпы германдық бақылауға жатпайды.

Австрия. Бұл елде мемлекеттік билік пен азаматтық институттармен тиімді жұмыс істеп келе жатқан көптеген халықаралық және ұлттық үкіметтік емес ұйымдар бар. Көптеген жағдайда үкіметтік емес ұйымдардың қоғамдық пайдалы қызметі үкіметтің күш-қуатын үнемдеуге және өзінің негізгі міндетін алаңсыз атқаруға зор мүмкіндік береді.

     Австрияның  мемлекеттік әкімшілік заңдары үкіметтік емес ұйымдардың жарғысы мен ережесі болуын міндеттейді. Сондай-ақ, олар федералдық ішкі істер министрлігінің тиісті аймақтық бөлімшелерінде тіркеуден өтуге тиісті. Ал халыкаралық үкіметтік емес қорлар, оның ішінде шетелдік қорлар да Австрияның жергілікті билік органдарында тіркеледі.

Жарғылық құжаттар үкіметтік емес үйымдардың барлық негізгі аспсктілерін, ҮЕҰ басқармасының жауапкершілігі мен есеп беруін карастырады. Ұйымның барлык қызметіне тап сол басқарма жауапты болады және сол үшін заң алдында жауап береді. Бұл үкіметтік емес ұйымның атқаратын міндетін, мақсаты мен саясатын қарап отыруға, занды талаптардың орындалуын бақылауға, ұйым қызметінің тиісті каржыландырылуын камтамасыз етуге, бағдарламаларды жоспарлау мен жүзеге асыруға басшылық жасауға және кадағалауға, сондай-ақ ұйым қызметін дәл бағалауға, баскару және есеп беру тетіктерін іске қосуға септігін тигізеді.

Австрияның заңнамалары  мен тиісті үкіметтік әкімшілік  процедуралары мынандай талаптарды орындауға бағытталған ұйым қызметтеріне көмек көрсетеді:

1. Үкіметтік емес үйымдардың ерікті түрде құрылуы жене олардың қызметіне ерікті түрде қатысу (ҮЕҰ азаматтардың еркін шешімінің нәтижесінде кұрылады және жұмыс істейді);

2. Тәуелсіз басқару және үкіметтік емес үйымның ішкі бақылауы;

3. Үкіметтік емес үйымдарды басқарушылар немесе оларды кадағалаушылар пайда табу мақсатын көздемеуі тиіс; егер пайда көретін болса, онда ол тек жарғылық мақсаттарға ғана пайдаланылуы керек;

4. Үкіметтік емес ұйымның қызметі қоғамның жағдайы жоқ мүшелерінің ахуалын түзеуге немесе тұрмысты төмендететін факторларды жақсартуға,тұтас алғанда қоғам өмірін дұрыстауға бағытталуы тиіс.

Австрияның үкіметтік  емес үйымдарға катысты заңнамалары  мен әкімшілік процедуралары  бұл үйымдардың тәуелсіздігіне кепілдік береді.    Олардың жарғылық мақсаттарына жету жолындағы     барлық қызмет түрімен айналысуына мүмкіндіктері жетеді. Атап айтар болсақ, қызмет түрлерін ұсыну және жобаларды басқару, қаржы жөне адам ресурстарын жұмылдыру, зерттеулер жасау, реформалау жөне инновациялық қызметпен айналысу тәрізді саналуан мәселе бар. Австрия заңдары үкіметтік емес ұйымдарға жергілікті, аймақтық, ұлттық және халықаралық деңгейде кедергісіз жұмыс істеуге толық мүмкіндік береді.

Үкіметтік емес ұйымдардың қарауында түрлі заңды  құрылымдар бар: ассоциациялар, қорлар, трастар, арнайы тапсырысшылар, кооперативтер, өзара сақтандыру қоғамы, тағысын тағылар. Австрия заңдары бойынша үкіметтік емес үйымдар қажет болған жағдайда қосымша қүрылымдар кұра алады, сондай-ақ үкіметтік емес ұйымдар федерациясына кіре алады, не болмаса басқа ҮЕҮ-мен қосылып кете алады. Бүл елде үкіметтік емес үйымдар өз қызметтерін қамтамасыз ету үшін әртүрлі көзделген қаржы тарта алады,соның ішінде жеке адамдардың қайыр-садақасы,мемлекеттік субсидиясы,гранттар мен комерциялық сектордың көмегі де бар.                            

     Австриядағы үкіметтік емес ұйымдар,оның ішінде халықаралық ұйымдар мемлекеттің  демократиялық ұстанымдары мен  азаматтық қоғамды нығайта отырып,ел өмірінде маңызды рөл атқарып  келеді. Сондықтан да үкіметтік емес ұйымдар Австрияда үздіксіз өсіп отыр. 
 
 
 

      3.Қорытынды.    

         Бұл жұмыста, Үкіметтік емес ұйымдардың Халықаралық құқықтық мәселесі,Үкіметтік емес  ұйымдардың құқықтары мен міндеттері, түрлері, қызметтері,сонымен қатар  Қазақстан Республикасындағы үкіметтік емес және халықаралық үкіметтік емес ұйымдардың мемлекеттік қолдауы туралы және де Еуропа мемлекеттерінің үкіметтік емес және халықаралық үкіметтік емес ұйымдары туралы жалпы қарастырылып өтілген.

       Қорытындылап айтқанда, оқулықтарда  YЕХҰ-ның мәртебесі туралы екі негізгі қөзқарас бар:

1. YЕХҰ-лар Халықаралық құқық субъектісі болып табылмайды.
2. Халықаралық құқық субъектісі жоқ, халықаралық құқықтық қатынастарды көрсететін YЕХҰ-лардың болашақта халықаралық құқықтың субъектісі болуы мүмкін.

Көптеген заңгерлердің пікірінше,YЕХҰ-лар халықаралық құқық субъектісі болып табылмайды,бірақ өзінің қызмет бабында халықаралық құқық субъектілерінің нормалары мен принциптеріне бағынады.

Мемлекеттің ішінде YЕХҰ-ның құқықтық міртебесі әр мемлекеттің заң шығару органында анықталған,соған байланыты YЕХҰ-ның белгілі бір артықшылықтары мен иммунитеттері танылады.

     Жалпы, үкіметтік емес ұйым дегеніміздің өзі жергілікті, мемлекеттік және халықаралық деңгейде ұйымдасқан азаматтардың ерікті коммерциялық емес одағы. Мүдделері бір түрлі саладағы міндеттерді жүзеге асыруға ұмтылады. Билік басындағыларға халыктың мұң-мұқтажын, өткір шаруаларын жеткізеді. Бұқараның қоғамның саяси өміріне белсенді араласуына ықпалын тигізеді. Қажет кезінде, саяси проблемаларға сараптама жасайды. Түрлі деңгейдегі келісімдердің орындалуына бақылау кояды. Адам қүқығы, қоршаған ортаны қорғау және денсаулык сақтау секілді нақтылы салалардағы проблемаларды шешуге бейімделген мүндай ұйымдар аз емес.

     Біздің  елімізде тәуелсіздік алған кезеңнен бері қоғамдық бірлестіктерден, қорлардан, мемлекеттік емес коммерциялык мекемелерден және өзге де ұйымдардан тұратын үкіметтік емес сектор бой көтерді. Оның қалыптасуын үш кезеңге бөлуге болады. Біріншісі құқық қорғау бағытында кұрылды. Бұл егемен елдің калыптасуымен байланысты еді. Демократиялық өзгерістер де енді-енді коғам бойына дендей бастаған. Ал енді екінші ке-зеңінде үкіметтік емес ұйымдардың саны күрт артты. Себебі, грант жүйесі арқылы халықаралық қорлар мен ұйымдар тарапынан кең көлемде қаржылық көмек көрсетіле бастады. Көп қателіктерге ұрынған шағымыз да осы кезең. Қойдың терісін жамылып сырттан келген арам ниеттілер өздерінің біздің қоғамымызға жат қылықтарын жүзеге асыра бастады. Халықтың ұстамдылығы мен қанағатшылдығы, ата дәстүрге деген адалдығы ғана дұрыс жолдан ауытқуымызға себеп болды. Үшінші кезеңді қазіргі таңда бастан өткерудеміз. Бұл шақта саннан гөрі сапаға ден койылған. Мемлекет пен үкіметтік емес ұйымдар арасындағы өзара қарым-қатынастың барлық жай-жапсары айқындалған, барынша калыпты арнаға түскен. Адамдардың азамат-тық бастамашылдығы артып, ел мүддесі, келешектің мәселелері көпшілікті кеңінен толғанта бастаған. Әрине, әлі де болса бұл реттегі құқықтық, ұйымдық тұрғыда одан әрі өрісін табатын шаруалар аз емес.

     Тақырыпты түйіндей келе айтатыным: әлемнің қай  мемлекетінде болсын үкіметтік емес ұйымдар мен мемлекет арасында өзара  ынтымақтастық болады. Бұл ынтымақтастық  түптеп келгенде  азаматтардың лайықты  өмір сүруін қамтамасыз етуге  бағытталған. Сондықтан Қазақстандағы билік пен үкіметтік емес ұйымдар бір бірімен өзара түсіністік,ықпалдастық,бірлесу жағдайында іс-әрекет жасайтын болса,бұдан қоғам да адам да еш ұтылмайды. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

1.Кіріспе

     Халықаралық аренада мемлекеттер халықаралық  құқықтың негізгі субъектісі болып  табылады,және де басқада халықаралық  құқық субъектілерінің де ықпалы да күшейуде. Бірте-бірте үкіметтік  емес  ұйымдар  Халықаралық құқық  субектісіне айналу үстінде. ХХ ғасырдың соңында  халықаралық үкіметтік  емес ұйымдардың  қырқынды даму ғасыры болды. Жаңа ХХІ ғасыр халықаралық  үкіметтік емес ұйымдар халықаралық  өмірдің толық мүшесі болып табылған ғасыр болып саналады. Бұл жұмыста:

-Халықаралық үкіметтік емес ұйымдардың түсінігі,жіктелуі және түрлері,

-Қазақстан Республикасының үкiметтiк емес секторының қалыптасу кезеңдерi және оның мемлекетпен өзара iс-қимылы,

-Еуропа мемлекеттерінің үкіметтік емес және халықаралық үкіметтік емес ұйымдары туралы мәселелер қамтылған.

     Қазақстан Республикасының үкiметтiк емес ұйымдарын  мемлекеттiк қолдаудың тұжырымдамасы  Қазақстан Республикасы Конституциясының негiз қалаушы қағидаттарына, ел Президентiнiң Қазақстан халқына "Еркiн де тиiмдi және қауiпсiз қоғамға" Жолдауына, "Қазақстан Республикасының  коммерциялық емес ұйымдары туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сүйенедi.

     Қазіргі таңда Қазақстанда үкiметтiк емес ұйымдардың басым көпшiлiгi өз мiндеттерiн жүзеге асыруда қиындықтар көруде. Мұның себебi, көбiнесе үкiметтiк емес секторды кешендi және мақсатты мемлекеттiк қолдаудың болмауы, сонымен қатар, мемлекеттiк органдар мен үкiметтiк емес ұйымдардың өзара iс-қимылы мен ынтымақтастығының тетiктерi жеткiлiктi түрде пысықталмаған.  
      Қазiргi уақытта, үкiметтiк емес ұйымдардың жобаларын қаржыландыруды, негiзiнен шетелдiк грант берушiлер жүзеге асыруда. Шетел қорларының гранттық көмегi мемлекеттiк емес сектордың қалыптасу процесiне елеулi әсер еттi.  
      Қазiргi уақытта, үкiметтiк емес ұйымдарды қолдаудың кешендi мемлекеттiк саясатын әзiрлеу қажеттiгi пiсiп жетiлдi.  
      Тұжырымдаманы қабылдау құқықтық базаны жетiлдiрудi, жекелеген нормативтiк құқықтық кесiмдерге өзгерiстер мен толықтырулар енгiзудi көздейдi.

     Үкіметтік емес Ұйымдарды дамыту мемлекет ішінде азаматтық қоғам құру ісін әрі  тереңдету,демократиялық үрдістерді өркендету,діни экстримизмнің алдың  алу,этностық, тұрақтылықты қамтамасыз ету бағытында қыруар істер  тындырылуда. 
 

Пайдаланған әдебиеттер:

1. Ю. М. Колосов, В. И. Кузнецова.Международное право:.. М., 2000,
2. И. Б. Малкин. Международные неправительственные организации в современном международном праве: Дис. …. М., 2001
3. Кузнецова Е. Эволюция консультативного статуса интернациональных неправительственных организаций при экономическом и соц Совете ООН. М., 2004,
4. К.А. Бекяшев, Международное публичное право,Москва 2009.
5. «Мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс туралы» ҚР 2005жылғы 12 сәуірдегі №36 заңы
6. Қазақстан Республикасының үкiметтiк емес ұйымдарын мемлекеттiк қолдаудың тұжырымдамасы туралы Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң қаулысы 2002 жылғы 23 қаңтар N 85
7. www.zakon.kz
8. Е.А.Қыдырбай, Үкіметтік емес ұйымдар ел мүддесі жолымен, Астана ақшамы,2003 жыл,16қазан
9. Ж.Самрат,Үкіметтік емес ұйымдар,Егемен Қазақстан,2004 жыл, 13 қараша.