Қазақстан Республикасы рәміздері

Жоспар 
 

Кіріспе 

1. Қазақстанда  құқықтық мемлекет құру жолы

2. Қазақтың  ата-заңы

2.1. Конституция  - Қазақстан республикасының негізгі  заңы 

2.2. Мемлекеттік  саяси биліктің Конституциядағы  саяси көрінісі

2.3. Конституциядағы  көрсетілген ҚР азаматтарының  міндеттері мен құқықтары

3. Қазақстан республикасының мемлекеттік елтаңбасы

4.  Қазақстан республикасының мемлекеттік туы

5.  Қазақстан республикасының мемлекеттік әнұраны 

 Қорытынды  

 Қолданылған  әдебиеттер тізімі 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

       Кіріспе

 

       Қазақстан халқы егеменді мемлекеттің ұлттық өркендеу процесінің негізін 90-жылдары қалай бастады. Біздің ата-қонысымыз мыңдаған жылдар бойына талай басқыншылықты басынан кешті. Қаншама көне қалалар, мәдени орталықтар қирады, кітаптар өртеліп, жазықсыз жандар кұрбан болып, өлшеусіз қан төгілді. Бірақ қандай қырғын болса да алтын бесік ата-баба жері, атамекен дәл бүгінгідей ойрандалған емес. Жер ананың аялы алақанында аман қалған әрбір от басынан рулы ел тарап, халық қашан да  еңсесін көтеріп, ел болып дамып кете беретін. Халқымыздың ата-қоныс қара орманға деген ұрпақтық сүйіспеншілігінің түп-тамыры да дәл осында жатыр. Сондықтан да ата-бабамыз осындай ұлан-ғайыр  жерді ақ найзаның ұшымен, ақ білектің күшімен қорғап, ұрпақтан-ұрпаққа мұра еткен.

       Өкінішке  орай, осы бір тарихи жалғастық Қазақстанды да өз уысында ұстаған тоталитарлық мемлекет кезінде үзіліп қалды. 70 жыл ішінде жүргізілген аяусыз зұлмат тек қазақ халқын сан жағынан ғана селдіретіп, өз отанында азшылыққа ұшыратып қойған жоқ, ол өмір сүретін табиғи ортаны да ойрандады, халық санасын уландырды, оның тарихында мыңдаған жылдар бойына мәңгілік болып саналып келген талай табиғи байлық ондаған жылдардың ішінде-ақ сарқылып келмеске кетті.

       КСРО  өзінің 70 жылдық тарихында ұлттардың, этникалық топтардың, аз халықтардың  теңдігі мен құқы жөнінде жар салудан жалыққан емес, ал іс жүзінде халықаралық міндеттерді сақтау былай тұрсын, тіпті, конституциялық  заң ережелері де орындалмады. Шынайы демократия болмағандықтан да заң әрқашан қағаз жүзінде қалып отырды. Тек егеменді Қазақстан Республикасы жағдайында ғана құқықтық мемлекет құрудың шынайы мүмкіндігі туып отыр.  Біздің жас мемлекетіміздің Конституциясында міне осы қадам тәуелсіз Қазақстанның демократиялық дамуының кепілі ретінде жүзеге асырылады.  

1. Қазақстанда құқықтық  мемлекет құру жолы 

    Құқықтық  мемлекет құру мен  қоғамды демократияландыру – қайшылықты, ұзақ та күрделі процесс. Бұл біздің жас мемлекетіміздің аяғынан қаз тұру  жолынан да жақсы байқалады. Тоталитарлық жүйеден демократиялық қоғам өміріне өту қажеттілігі айқын болған күннен бастап-ақ Қазақстан тұрғындарының алдында ең алдымен Қазақстан мемлекетінің егемендігі мен тәуелсіздігін қорғау міндеті тұрады.

    Бұл орайда демократияны дамыту – меншік қатынастарын реформалау  мен нарықтық экономикаға өту экономиканы  тығырықтан алып шығудың, ұлттық мемлекеттің қалыптасуына қолайлы жағдай туғызудың толассыз жолы. Саяси саладағы басты мақсат – жас егеменді мемлекетті қуатты президентті  республика етіп қалыптастыру. Біздің мемлекетімізде барлық азаматтардың теңдігі барлығының заң алдындағы бірдей жауапкершілігі, кімнің қай ұлтқа жататындығына қарамастан, бірдей екендігі әуелден-ақ нақты көрсетілген.  Әрине, кейбір жағдайда жергілікті ұлт – қазақтардың мүддесі ерекше ескеріледі. Мұндай жағдайға ұлттық мәдениетті, тілді өркендету, қазақ диаспорасының рухани-мәдени  және басқа да байланыстарын қалпына келтіру, олардың өз Отанына қайтып оралуына қолайлы жағдайлар туғызу жатады.

    Басқа елдер деңгейімен салыстырмалы түрде  алғандағы экономикалық байлыққа қол  жеткізудің алғышарты – бүкіл  қоғамдық өмірді демократияландырған тұрақты құқықтық мемлекет құру болып саналады.

    Құқықтық  демократиялық мемлекетте Конституция, яғни біздің қоғам өмірінің Негізгі  Заңы аса жоғары мәнге ие. Конституция  жобасы Қазақстан Республикасы тәуелсіздік  алғаннан бастап жасалына бастады. Конституция қабылдаудан бұрын бүкілхалықтық талқылаудан өтті.

    Біздің  Конституциямыз бойынша Қазақстан  халқы егемендіктің иесі, республикадағы мемлекетік биліктің жалғыз қайнар көзі болып табылады. Республикада тек  қазақтар ғана емес, басқа ұлт өкілдері де тұрады. Сондықтан саяси ымыраға келу қажет болғандықтан қазақ халқы өз қамын күйттеумен қатар, жас мемлекетіміздің тыныштығын, оны одан әрі нығайтуды ойлауы керек.

    Құқықтық  мемлекет құру, қоғамдық өмірді демократияландыру, жалпыұлттық келісім мен ынтымақ Қазақстан Республикасының әлемдік қауымдастықтың лайықты толық мүшесі болып енуінің басты шарты болып табылады.  

2. Қазақтың ата-заңы

2.1. Конституция - Қазақстан  республикасының  негізгі заңы

    Республиканың президенті Н.Ә.Назарбаевтың тікелей басшылығымен тәуелсіз Қазақстанның жаңа Конституциясы қысқа мерзім ішінде әзірленді. Ол халық талқылауынан өтіп, референдум арқылы өз күшіне енді.

    Жаңа  Конституцияның өмірге келуі, жан-жақты  сараптамадан өтуі Н.Назарбаевтың атымен тікелей байланысты.  Конституцияның бас авторы – Назарбаев Н.Ә деп толық сеніммен айтуға болады.

    Конституция Қазақстанның демократиялық, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде дамуына  қолайлы жағдай жасайды. Заңда белгіленген  барлық тұжырым, қағидалар өмірдің  барлық салаларын өркениетті заң жүзінде басқаруға жағдай жасап отыр.

    Еліміздің бұл Негізгі Заңы бірінші рет  Қазақстан Республикасын президенттік басқару нысанындағы біртұтас мемлекет деп  жария етті. Бұл мемлекеттің  құзырына өз аумағының  тұтастығын, сырттан қол сұғылмауын және бөлінбеуін қамтамасыз ету толығымен жатқызылады.

    Конституцияда демократияның түпкі мәні ерекше айқындалады.  “Демократия” деген  грек сөзін өз тілімізге аударсақ, халықтың билігі деген мағына шығады.  Осы тұжырым қағида Негізгі Заңның үшінші бабында нақты бейнеленген. “Мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы – халық”  нақты жазылған.

    Конституцияда республикадағы мемлекеттік билік  біртұтас деп жарияланған. Бұл билік  Конституция бойынша үш тармаққа – заң шығарушы, атқарушы және сот  жүйесі болып болып дараланған. Мұндағы мақсат билікті біржақты иемденіп кетушілікті болдырмау үшін олардың аражігі ажыратылып, әрқайсысынан конституциялық өкілеттіктері айқындалған. Олар бір-бірінің ісіне қол сұқпайды, әрқайсысы өз құзырларынша қызмет етеді.

    Негізгі Заңда саяси бостандықтарға кең кепілдік берілген. Саяси қозғалыстар Конституция шеңберінде емін-еркін өмір сүріп, қызмет ете алады. Оған ешқандай қысым жасалмайды.

    Жаңа  Конституцияның тағы бір басты артықшылығы  – меншіктердің әралуандығын мойындап, оны заң жүзінде бекітті. Енді Қазақстан республикасында мемлекеттік меншікпен қатар жеке меншік те өз күшіне еніп, заңмен қорғалады.

    Неігзі  заң меншіктің қызмет аясы мен  мақсатын да айқындап берді. Меншік атаулы қоғам игілігіне ғана жұмсалуға  тиіс, ол адамзат мүддесіне қарсы қызмет етпеуге тиіс, ол адамзат мүддесіне қарсы қызмет етпеуге тиіс. Сонда ғана меншік иесін қорғауға кепілдік жасалады.

    Демократиялық принциптер Конституцияның арнайы “Адам  және азамат” атты екінші бөлімінде  айқын көрініс тапқан.  

2.2. Мемлекеттік саяси  биліктің Конституциядағы  саяси көрінісі 

    Мемлекеттің саяси жүйесі Конституцияда нақты  көрініс тапқан. Саяси жүйенің  негізгі тұғыры – президенттік басқару  жүйесі Конституцияда алғаш рет  заңдастырылған. Қазақстан Республикасы президенттік басқару нысанындағы мемлекет болып жарияланған. Президентке елдің ішкі және сыртқы  саясаттарын анықтау  міндеті жүктелген. Ол мемлекеттік биліктің барлық тармағының келісіп жұмыс істеуін және олардың халық алдындағы  жауапкершілігін қамтамасыз етеді. Президент заң шығарушы, атқарушы, сот жүйелерінің бәріне бірдей  қатынаста болады. Бәрінің жұмысын үйлестіріп, мемлекеттік биліктің  дұрыс жүргізілуіінің кепілі  болып танылады.

    Біздің  президентіміздің Негізгі Заңда  көрсетілген конституциялық ауқымда  жемісті жұмыс істеп отырғанына  бүкіл ел куә. Еліміздегі саяси тұрақтылық, орын алып отырған үлкен қиындықтарға қарамастан макроэкономикалық деңгейдегі  ілгерілеу, отандық өнеркәсіпті  жандандыруға шетел инвестицияларын көптеп тарту, шикізат көздерін игеріп, жер асты байлықтарын экономиканы аяққа тұрғызуға  пайдалану, алыс-жақын шетелдермен оңды қатынастар орнату, ұлттардың татулығын қамтамасыз ету, еліміздің руханиятын, қорғанысын дамытуға күш салу және басқа сан-салалы қызметтерді құптауға әбден тұрарлық.

    Президент ел халқына “Қазақстан-2003” атты Жолдауын  жариялады. Алда тұрған дамуымыздың басты бағыттарын көрсетті.

    Жаңа  Конституция елімізде екі палаталы тұрақты жұмыс істейтін Парламентті  заңдастырды. Ол республиканың заң  шығарушы ең жоғарғы өкілетті органы болып табылады. Парламентіміздің жаңа демократиялық сипатта дамуына конституциялық негіз қаланды. Парламент өз жұмысын саясаттандыруға бейімдемей, экономикалық және саяси реформаны елімізде жеделдетуге қажетті заңдарды қабылдауды алдына негізгі мақсат етіп қойды.

    Конституцияда Парламент депутаттарының құқықтары  мен міндеттері нақтылап көрсетілген. Конституциялық шеңберде әрбір депутаттың жемісті жұмыс толық негіз  бар.

    Парламент Елбасының ұсынысы бойынша Конституцияға  өзгертулер мен толықтырулар енгізеді, республикалық бюджетті бекітіп, оның орындауын қолдайды, бұл туралы Есеп комитетінің есептерін бекітеді. Үкімет басшысының бағдарламасын тыңдап, оны мақұлдайды немесе қабылдамай тастайды. Соғыс және бітім мәселелелерін шешеді. Республиканың халықаралық шарттарын қадап бекітеді және олардың күшін жояды. 

    Республика  Үкіметі Конституция белгілеп берген өкілеттіліктерінің негізінде экономикалық-әлеуметтік дамудың барысына басшылық жасап, ұйымдастыруға, ең алдымен жауапты.

    Парламент депутаттары да атқарушы органға  шексіз билік берілген деген пікірден құралақан емес. Шындығына келгенде, Үкімет те Конституцияда көрсетілген  мөлшерде ғана өкілеттікке ие. Президенттің алдында есеп береді, оның үнемі  бақылау-назарында болады. Бюджет жүйесі жөнінде Парламентке тікелей тәуелді.

    Жаңа  Конституцияда биліктің үшінші тармағы  – сот жүйесіне ерекше маңыз берілген. Елімізде құқықтық реформа жүзеге асырылуда. Бұл салада жаңа Конституцияға негізделіп қайта жасалған “Азаматтық кодекс”  пен “Қылмысты істер кодексінің” қабылдануын ерекше атап өтуге болады.

    Мемлекеттің республика деңгейінде ғана емес, жергілікті жерлердегі басқаруы мен өзін-өзі  басқару тәртіптері де Конституцияда  айрықша дараланған.

    Облыс пен аудандарда, қала мен селода мемлекеттік басқаруды өкілді дегендер – мәслихаттар, сондай-ақ жергілікті атқарушы органдар жүзеге асырады. 

2.3. Конституциядағы  көрсетілген ҚР  азаматтарының міндеттері  мен құқықтары 

    Республика  азаматының негізгі құқықтарымен қатар  міндеттері де 1995 жылдың 30 тамызындағы бүкілхалықтық талқылаудан өтіп қабылданған Конституцияда  анық тұжырымдалған.

    Адам  тумасынан өзіне қажетті құқықтар мен бостандықтарға ие. Ал ол өз мемлекетінің азаматтығын алғаннан кейін азаматтық  құқықтарға ие болып, тиісті міндеттерді  қоса атқаруға тиіс. Конституцияда адамды қастерлеу, құрметтеу, адамгершілік сезімдеріне үлкен маңыз берілген. Әркімнің өзінің жеке басының бостандығы заң жүзінде қорғалған. Заң бойынша адамның жеке басының қадір-қасиетіне қол сұғылмайды.

    Конституцияның 19-бабында “Әркімнің өзінің қай ұлтқа, қай партияға  және қай дінге жататынын өзі анықтауға және оны көрсету-көрсетпеуге хақылы” деп жазылған. Адамдардың ар-ождан бостандығына заң жүзінде толық кепілдік берілген.

    Республика  азаматтарының заңды түрде алған  қандай да болсын мүлкін жеке меншігінде ұстауында, оны мұраға қалдыруына конституциялық кепілдік жасалған.

    Конституцияның 39–бабында адамдардың құқықтары мен  бостандықтарына қоғамдық тәртіпті, адамның құқығы мен бостандығын, халықтың денсаулығын қорғау мақсатында ғана шектеу қойылуы мүмкін екендігі көрсетілген.