Грамадска-палітычнае жыццё полацкай зямлі

     3. Асноўныя галіны гаспадаркі, іх суадносіны і асаблівасці 

     Станаўленне феадальных адносін на землях Беларусі адбывалася ва ўмовах існавання шматукладнай гаспадаркі. Як і раней, значную ролю ў жыцці сельскага насельніцтва адыгрывала абшчына (верв, мір). Яна  складалася з усіх сем’яў вёскі і выконвала адміністрацыйныя, судовыя і гаспадарчыя функцыі. Насельніцтва абшчыны было звязана кругавой парукай ― разам адказвала за здзейсненыя злачынствы і выкананне павіннасцяў, працавала на карысць усёй абшчыны. Ворыўныя землі былі ў карыстанні асобных двароў, а ў абшчынным ― лугі, сенажаці, вадаёмы [83. 1].

     Навукова  даказана, што ва ўсходніх славян існавалі выразныя рысы рабаўладальніцтва (хатняе рабства), хаця яно і не атрымала шырокага распаўсюджання. Асноўнай крыніцай захопу нявольнікаў была вайна.

     Але галоўнай характарыстыкай перыяду ІХ - першай паловы ХІІІ ст. стаў працэс усталявання і паглыблення феадалізму, які, з аднаго боку, заключаўся ў фармаванні буйнога землеўладання князёў, знаці і царквы, а з другога ― у тым, што свабодныя абшчыннікі траплялі ў залежнасць ад феадалаў [10. 3].

     Аснову  гаспадаркі ў адзначаны перыяд трывала  складала земляробства, развіццю якога  садзейнічалі спрыяльныя прыродныя і кліматычныя ўмовы, а таксама эвалюцыя прылад працы. Ворныя прылады выраблялі з дрэва, металічнымі былі толькі асобныя іх часткі. Людзі карысталіся драўляным ралам з жалезным наральнікам, плугам, матыгай, сярпом, драўлянай рыдлёўкай і інш. Значным крокам наперад у развіцці земляробства стала з’яўленне ў канцы ІХ-Х ст. якасна новай ворнай прылады двухзубай драўлянай сахі з двума металічнымі сашнікамі. Ворнае земляробства ўжывалася з прымяненнем паравай сістэмы ў выглядзе двухполля ці трохполля.

     У перыяд ранняга феадалізму на землях Беларусі вырошчвалі амаль усе вядомыя  сёння збожжавыя культуры, галоўнай з якіх было жыта. Сярод іншых  культур можна адзначыць пшаніцу, ячмень, проса, лён, каноплю, грэчку, агуркі, цыбулю, моркву, рэдзьку. Ураджайнасць земляробства была ў сярэднім сам-3. Гэта значыць, што людзі атрымлівалі ўраджай у тры разы большы ў параўнанні з затрачаным насеннем [87. 1].

     Важную  ролю ў гаспадарчым жыцці адыгрывала і жывёлагадоўля. Насельніцтва беларускіх зямель разводзіла коней, буйную рагатую жывёлу, свіней, хатнюю птушку. Гэтая галіна гаспадаркі забяспечвала людзей не толькі мясам, малаком, скурай, але таксама цяглавай жывёлай і ўгнаеннем, неабходнымі для вядзення ворыўнага земляробства [11. 3].

     Разам з тым у разглядаемы перыяд людзі займаліся і промысламі, галоўнымі з якіх былі рыбалоўства, паляванне, збор грыбоў і ягад. Акрамя таго, займаліся бортніцтвам – зборам мёду дзікіх пчол, даглядалі дуплы і нават стваралі новыя. Развівалася таксама і хатняе рамяство: ткацтва, выраб посуду і інш.

     Такім чынам, сельская гаспадарка з’яўлялася асновай гаспадарчай дзейнасці  людзей на беларускіх землях у ІХ - першай палове ХІІІ ст. Узровень яе развіцця дазваляў не толькі пракарміцца адной сям’і, але і стварыць дадатковы прыбавачны прадукт, які быў неабходнай умовай для развіцця рамяства і гандлю [85. 1]. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     ЗАКЛЮЧЭННЕ 

     Полацкае  княства з’яўлялася самым буйным і магутным, першым раннефеадальная княствам на тэрыторыі Беларусі ў раннім сярэднявеччы.

     У адпаведнасці з гістарычнымі даследаваннямі прынята лічыць, што ў сваім развіцці феадалізм прайшоў тры перыяды. У гісторыі Беларусі этапы феадалізму храналагічна выглядаюць наступным чынам:

     1) перыяд ранняга феадалізму (ІХ  - першая палова ХІІІ ст.), у якім адбылося станаўленне феадальных адносін, сфармавалася саслоўе землеўладальнікаў і землекарыстальнікаў, вызначылася феадальная рэнта, узніклі першыя дзяржаўныя ўтварэнні;

     2) перыяд развітога феадалізму (другая  палова ХІІІ - першая палова ХVІІІ ст.), найвышэйшая стадыя, якая характарызавалася развітымі феадальнымі адносінамі, стратай сялянамі асабістай свабоды, уздымам эканомікі і культуры;

     3) перыяд крызісу феадалізму і  зараджэння капіталістычных адносін (другая палова ХVІІІ - першая палова ХІХ ст.), у аснове якога было разлажэнне традыцыйных для феадалізму грамадскіх і гаспадарчых парадкаў, развіццё таварна-грашовых адносін, рост гарадоў, складванне ўнутранага рынку і г. д.

     Аснову  гаспадаркі ў адзначаны перыяд трывала  складала земляробства, развіццю якога  садзейнічалі спрыяльныя прыродныя  і кліматычныя ўмовы, а таксама эвалюцыя прылад працы. Акрамя таго, займаліся бортніцтвам – зборам мёду дзікіх пчол, даглядалі дуплы і нават стваралі новыя. Развівалася таксама і хатняе рамяство: ткацтва, выраб посуду і інш. 
 
 
 
 
 
 

     Літаратура 

1. Гісторыя  Беларускай ССР. У пяці тамах.Том 1. І.М. Ігнаценка і інш. - Мн., 1972. – 631 с.
2. Гісторыя Беларусі : У 6 т. Т.1. Старажытная Беларусь : Ад першапачатковага засялення да сярэдзіны ХІІІ ст. / Рэдкал.: М Касцюк і інш. – Мн.: “Экаперспектыва”, 2000. – 351 с.
3. Гісторыя Беларусі : Вучэбны дапаможнік / А.П. Ігнаценка і інш. - Мн., 1994. – 208 с.
4. Гісторыя Беларусі / А.Л. Абецэдарская, П.І. Брыгадзін, Л.А. Жылуновіч і інш. - Мн.: “Экаперспектыва”, 1996. – 496 с.
5. Нарысы гісторыі Беларусі. У 2-х ч. Ч.1 М.П.Касцюк, У.Ф. Ісаенка, Г.В. Штыхаў і інш. - Мн., 1994. Ч.1. – 527 с.