Мұсылман құқығы

Кіріспе

      Еркек пен әйелдің бас қосып, шаңырақ құруы – отбасының салт-дәстүрлік негізін қалап, оны жүйелеп, ұрпақтан – ұрпаққа аманат етіп қалдырған. Сол бойынша үйдегі адамдардың өзіндік орыны мен атқаратын қызметі, отбасы үшін жауапкершілігі бар. Егерде ол орындалмайтын немесе бұзылатын болса, отбасының берекесі кетеді, оны күйреуге әкеліп соқтырады. Ал мұны болдырмаудың сара жолы – жұптық жарасым, өзара түсіністік пен сыйластық. 
Қазақ отбасында ер мен әйел – шаңырақтың негізгі іргетасы. Бұл іргетас үйленумен қаланып, нығаяды. Адам баласы жан дүниесі аңсаған рахат пен татулық, бейбіт өмірді, ең шынайы сүйіспеншілік пен мейірімділік ыстық сезімдерді ана құшағы мен әке шаңырағынан табады, өзінің адамгершілік қасиетін, абыройын, намысын үйленіп, үй болу арқылы айрықша жар-қырата көрсетіп, айрықша қамқорлықпен қорғай алады. 
Отбасы жауапкершілігі үйленген еркек пен әйелдің бірінің алдындағы бірінің парызы мен қарызын бұлжытпай орындаудан басталады. Бұл орайда М.А.Каньян былай дейді: «... Негізінде «қол ұстасу» деген күйеу жігіттің өз жарын қолынан ұстап үйіне алып келуін білдіреді. Бұл жұбайлық өмірдің басы. Сондай-ақ, бұл «жыныстық қатынас» дегенді білдіретін бейнелі сөз ретінде де пайдаланылады. Біз бұл жерде ерлі-зайыпты екі кісінің әрқайсысына жүктелетін ма- ңызды істерді баяндау үшін осы екі мағынаны да қатар қолданып отырмыз. 
Отбасы - бірлесіп күн көретін туыстық қатынаста тұратын адамдар тобы. Балалар тәрбиесін жүзеге асырып, басқа да қоғамдық тұрғыдан мәнді кажеттіліқтерді қанағаттандыратын некелік немесе туыстық қатынастармен байланысқан адамдар тобы.Отбасының маңызды сипаты - оның қызметі, құрылымы және динамикасы болып табылады. Отбасы құрылымы отбасының құрамы мен санынан, сонымен қатар оның мүшелері арасындағы өзара қарым-қатынастарының жиынтығынан тұрады. Отбасы құрылымын талдау отбасы қызметінің қандай жағдайда жүзеге асуы жөніндегі сұрақтарына жауап беруге мүмкіндік туғызады: отбасында кім басшылық етеді және кім – орындаушы, отбасы мүшелерінің арасындағы құқықтары мен міндеттері қалай бөлінген деген сияқты.Отбасы құрылымының бұзылуы – бұл оның қызметінің отбасымен орындалуына қиындық тудыратын және кедергі келтіретін құрылымдарының ерекшеліктері болып табылады. Мысалы, ері мен зайыбының арасындағы шаруашылық-тұрмыстық міндеттерінің тең бөлінбеуі өзара қарым-қатынас құрылымының бұзылу негізінде ілгері басады, яғни маңызды міндеткерлікті алған сол ерлі-зайыптылардың қажеттілік қатарының қанағаттануына кедергі жасайды: жеке күшті бұрынғы қалпына келтіру, рухани қажеттілікпен қанағаттандыру. Осы себептен, отбасындағы қарым-қатынас құрылымының бұзылуы оның түрлі қызметінің отбасымен орындалуына кедергі келтіретін отбасылық қақтығыстар екенін мойындау керек.

1. Мұсылман құқығы
1.   Ислам дінінде отбасының маңыздылығы.

Отбасы - қоғамның өте маңызды, адамға бақыт, толық мәнді тыныс-тіршілік әкелетін әлеуметтік құрылымының негізі. Өйткені қоғамның дұрысталуы да, бұзылуы да осы отбасы жағдайымен тығыз байланысыты. Отбасы – неке мен туыстық сезімге негізделген одақ, тұрмыстық бірлік, өзара жауапкершілік пен қолдауға, басқалармен үйлесімді өмір сүруге үйрететін әлеуметтік өмір мектебі. Сондықтан ислам отбасы мәселесіне қатты көңіл бөледі. Бұл қамқорлықты Исламның отбасыға арнаған заңдарынан байқауға болады.

Отбасы қоғам құрылысының  алғаш қойылатын кірпіші іспеттес.

   Ислам отбасыны  мықты іргетастың үстіне орнатуды  көздейді. Бұл мақсаттың жүзеге  асуы үшін Ислам шариғатты  отбасыға қатысты заңдарды егжей-тегжейлі  баяндауды жөн көрді. Некелесудің  шарттарын, ерлі зайыптылардың  бір бірінің алдындағы міндеттерінің  кімге қатысты екенін, мұрагерлік  құқығын, ажырасуға қатысты екенін,ережелерді  белгіледі.

  Отбасы қашан да  некелесуден басталады. Неке арабша  “никаһ” – іс жүзінде ерлі  зайыптылық қатынасқа көшу, бүкіл  үйлену салтанатының қорытынды  сатысы. Сөз жүзінде мұнан көп  бұрын келісім жасасада, тек неелесуден  кейін нақты әрі заңды түрде  іске асады.

Г. Керимов: « Брак- это заключение договора, по которому женщина перестает быть посторонней, запретной для мужчины, с которым она вступила в брачный союз. Одного согласия мужчины и женщины недостаточно для бракосочетания.  Как для постоянного6 так и для временного брака требуется прочитать формулу бракосочитания » /1.93b./ -

деп анықтама береді.

Шариат некелесуге қатаң  әрі жауапты қарап, оның терең  дәрежеде болғанын қадағалайды. Адамзат  баласының ұрпақ өсіргенін қолдап, тіпті іске жарамсыз мүгедек болса  да некелесуге рұқсат етеді.

  Некелесуден туындайтын  міндеттемелер. Ері де, әйелі де  некелескеннен кейін тең құқықты  болып саналады әрі осыған  орай міндеттер де жүктеледі.

Некелесу отбасы құруға және ұрпақ қалдыруға арналған табиғи жол. Пайғамбарымыз отбасы құру туралы: « Әй, жастар тобы! Сендерден кімнің отбасын асырауға шамасы жетсе, онда дереу үйленсін. Өйткені үйлену - көзді арамнан сақтаудың , мүшені пәк ұстаудың ең тиімді жолы. Ал, кімде - кімнің үйленуге шамасы жетпесе, ораза ұстасын. Өйткені ораза  (оған жаман ойдан берілуден)  қалқан болады » ,- деген.

 Мұсылман ғұламалары  бұл хадистің негізінде зинақорлыққа  түсіп кету қаупі төніп тұрған  кісінің үйленуі міндетті деген  шешім шығырған.

Отбасы қоғамдағы маңыздылығы  өте зор болғандықтан, Ислам оны  мығым негіздерінің үстіне тұрғызды.

Олар:

1. Біртектілік. Отбасының  мүшелерінің тегі - біреу, отбасының  тамыры болған ер мен әйелдің  түп атасы - Адам (ғ.с) Бұл жайлы  Құранда: «Әй, адамдар! Сендерді  бір адамнан жаратқан Раббыларыңнан  қорқыңдар. Әрі одан жұбайын  жаратып, ол екеуінің қыруар  еркектер мен әйелдерді таратты», - делінген.

2. Сүйіспеншілік пен рахымдылық, махаббат пен жанашылық сезім.  Бұл карама катынасы қуатты  әрі ауызбірлігі мықты қоғамды  тұрғызу үшін өте қажет. Құранда:  «Оның дәлелді белгілерінің бірі - жұбаныш табуларың үшін өздеріңнен  жұбайлар жаратуы және араларыңа  сүйіспеншілік пен рахымдылық  сыйлауы», – делінеді.

3. Әділеттік пен жауапкершілік.  Ислам отбасы мүшелерінің әрқайсысына  құқықтарын және міндеттерін  үлестірді. Пайғамбарымыз: «Барлығың  - қамқоршысыңдар. Әрі барлығың - қoл  астындағылар үшін жауаптысыңдар.  Әмірші де - қамқоршы, ер кісі де  – отбасының қамқоршысы. Әйел  адам де -күйеуінің үйі мен  балаларына қамқоршысы. Барлықтарың  - қамқоршысыңдар. Әрі барлықтарың  - қол астындағылар үшін жауаптысыңдар»,- деген.

4. Әлеуметтік тұрғыдан  қамсыздандыру. Исламның назарына  отбасы -мушелері бірін бірі жетілдіруші  және өзара тығыз байланыстағы  кішкентай қоғам. Ислам  отбасы  үшін екі жарғы қойды: асыруға  қатысты жарғы және мұрагерлікке  қатысты жарғы.

2.   Ислам дініндегі бала тәрбиесінің маңызы.

Құран аяттары оқылған шаңырақта  ұрыс-керіс, жаманшылық сияқты әзәзілдің  пиғылдары іске аспайды. Ол шаңырақта, үнемі періштелер торуылдап жүреді. Ең бастысы, дәм-тұзымыз таусылып, о  дүниелік болған шағымызда артымыздан Құран оқып отыратын перзентті қазірден тәрбиелеуіміз керек.

Бір күні Пайғамбарымыздың (оған Аллаһтың сәлемі болсын) қасына бір әйел келіп: «Мен бір айлық сәбиіме қандай дұға қылайын, оған нендей тәрбие бере аламын?»-деді, сонда: «Сен кеш қалдың»- деген екен, сондағы Пайғамбарымыздың айтпағы, анасы құрсағына бала біткенін білсе, сол күннен бастап, Аллаһтан перзентінің болашағына дұға етуі керек. Және бір хадисте: «Сендердің әрбіріңнің ана құрсағында жаратылуларың қырық күннен тұрады. Ұрық алдымен тамшы, кейін ұйыған қан, сонан соң кесек ет болады. Осыдан кейін (яғни, 120 күннен кейін) ана құрсағындағы балаға періште жіберіледі де, ол балаға жан беріп, төрт нәрсені белгілейді:1) ризығын; 2) қанша өмір сүретінін; 3) істейтін амалын; 4) бақытты не бақытсыз болатынын» – делінген.

Аллаһ тағала қасиетті Құранда былай  дейді: «Расында адамды балшықтан жараттық, сонан кейін оны жатырда тұратын тамшы еттік, сосын тамшыны ұйыған қанға айналдырдық, ұйыған қанды кесек етіп, сүйек жасадық та, сүйектерге ет қаптадық. Сонан кейін жан берумен оны басқа бір жаратылыс қылдық». (Мүьминун сүресі, 12-14 аят). Бұдан 14 ғасыр бұрын келтірілген Құран аяттары хадис – шарифтерде айтылғандар, қазіргі таңда ғылым мен техника шарықтау шыңына жеткен заманда дәлелденіп, жарыққа шығып отыр. Оқыған, көкірегі ояу әрбір азамат осындай дәлелдерден кейін, Құран-кәрім екі дүниенің өмір сүру заңы, бүкіл жер бетіндегі тіршілік иесі және он сегіз мың әлемнің жаратушысы Аллаһ тағала екенін мойындайтын болады.

Перзент –  Аллаһтың ата-анаға берген аманаты. Аллаһ тағала қандай перзент берсе, соған қанағат етуі керек. Ұл болса қуанып, қыз болса қайғыру жөн емес. Аллаһ бізге сыйға берген перзенттеріміздің қайсысында жақсылық бар екенін кім біліпті?! Тіпті, «Мұндай ұлдың барынан жоғы»- деп, күйініп жүргендер аз емес. Ал, әке-шешесін құрметтеп, береке – тірлік жасап жатқан қыздар қаншама! Хадисте: «Ата-анасының баласына қалдырған ең үлкен мұрасы – оны жақсы тәрбиелеуі» – делінген. Біз балаларымызды өзіміз болмайтын уақыт үшін дайындауымыз керек екен. Яғни, ата-анасының көзі болмайтын заманда, алған білімінің жемісін жеп тәрбиесін  көре алатындай.

Болашақ ана иманды, мейірімді, дені сау бала сүйгісі келсе, әрбір ішкен-жеген тағамына аса ұқыптылықпен көңіл бөлуі тиіс. Ислам заңы қайтарған тағамдардан әсіресе, мас қылатын ішімдік, никотин, колбаса, доңыз етінен мүлде аулақ болсын. Құмартса, қазір ет өндіретін адал (халал) шұжықтар дайындайтын өндіріс орындар жеткілікті. Аллаһ тағала Құранда: «Шынайы түрде сендерге өлексені, (арам өлген малды) қанды, доңыз етін және Аллаһтан басқаның атымен бауыздалғанды арам қылды» – дейді. (Бақара сүресі 172 аят). Доңыз, жалпы алғанда  арам азықтарды жегендіктен, денесінде көп мөлшерде микроб жинақталады да, оны жеген адамдарда мейірімсіздік пайда болады. Доңыздан адамдарға жұғатын трихина ауруымен қоса, доңыз тілмесі, доңыз тұмауы, доңыз обасы, туберклез сияқты ауруларда бар.Қазір байқамасақ, кейбір тағамдарда доңыз майын қосып дайындайды, себебі, ол зат ұзаққа сақталуы үшін. Ал, алкогольді ішімдіктер тек қана ішкен адамды зияндап қоймастан, оның ұрпақтарына да әсерін тигізеді. «Арақты өз аузыма ішсем, басқаға қандай зияным бар» – деп ойлайтын маскүнемдер, арақ арқылы қоғамға, әсіресе, ұрпақтарына өз басынан да артық зиянын тигізетінен біле ме екен? Мысалы, маскүнем әкеден туған балалар арасында зейінсіз және есалаңдардың мөлшері өте көп. Егер анасы да арақ ішсе, ондағы сәбидің жаратылуында дәнекер болатын ұрғашы жұмыртқа клеткаларын зақымдайды да, баланың кемтар туылу мүмкіндігі артады. Бүгінгі таңда, әсіресе жүкті кезінде ішімдікке салынып, шылым шегіп өз құрсағындағы сәбиінің болашағына немқұрайлы қараған аналардың балаларында, орны толмас кемдіктер өте көп. Жолында жанын құрбан етуге қиятын сәбиін, саналы түрде немесе еш хабарсыз дүниеге келмей жатып, ана өз қолымен күнәсіз жас сәбидің болашағына балта шабады. Осындай жағдайда  дүниеге келген бала, енді ана сүтімен араласа алкогольді бірге емеді. Бұл балалардың ауруға қарсы қуаты әлсіз болумен бірге, ержеткеннен кейін де араққа бейім келеді. Аллаһ тағала қасиетті Құранда: » Ей, иман келтіргендер! Арақ, құмар ойын, арнайы табынуға тігілген тастар, бал ашатын оқтар тек шайтанның  лас қимылдары. Сондықтан бұлардан аулақ жүрсеңіздер, мұраттарыңызға жетесіздер» – деп, барлық мұсылмандарға ескерткен. Ал, Пайғамбарымыз (оған Аллаһтың сәлемі болсын) «Ішімдікті көп мөлшерде ішкенде адамды мас қылатын болса, оның тамшысы да харам» – дейді. Бұған арақ, шараппен қоса сыра, шампан да жатады.

Сәби дүниеге келгеннен кейін  жасалуы сүннет амалдары көп.

1. Сәбидің құлағына алғашқы естілетін сөз азан. Аллаһтың зікірі болу үшін сәби туған сәтте оң құлағына азан, сол құлағына қамат айтылуы тиіс.

   2. Әкесі немесе бір игі адамның құрманы шайнап, сәбидің ерніне тигізген дұрыс. Өйткені, Пайғамбарымыз (оған Аллаһтың сәлемі болсын) бірнеше жаңа туылған сәбилерге құрманы шайнаған соң, қызыл иегіне жағып, оған береке тілеген.

   3. Туылған балаға арнап, оның атынан ақиқа яғни, қой сою лазым. Хадисте: «Ұл балаға арнап екі қой, қыз балаға арнап бір қой сойылады» – делінген.

   4. Бала туылған күннен  бастап, жеті күн ішінде оған ат қою керек. Әлбетте бұл жақсы есім болуы керек.

   5. Бала ұл болса сүннетке отырғызу.

Ата-ана балаларының дені сау, сана-сезімі кемелді, ақылды, зерек болуын қаласа, Жартушы Аллаһ тағала Құранда: «Аналар  баланың емшектегі уақытын толық  сақтағысы келсе, оның мерзімі толық  екі жыл» - деп ескертеді. (Бақара сүресі 23аят). Сәбиін емізерде көкірегін тазалап, «Бисмиллаһир рохманир рохим» айтып еміздіру керек. Бала тамақтанып болған соң «Алхамдулиллаһ» дұғасын дауыстап айтып отыру қажет. Сәби ұйықтар алдында «Аятул курсиді немесе басқа Құран сүрелерінен» оқып дем салғаны жақсы. Пайғамбарымыз (оған Аллаһтың сәлемі болсын) Хасан, Хусейн атты немерелеріне дем салып, мына төмендегі дұғаны оқитын: « Сендерді бүкіл шайтаннан, зиянды жәндіктерден және көз тиюден сақта – деп Аллаһтың кемел сөзіне сиынамын».

Ата-ана баласын рухани тәрбиеде ұстаса, сәби күнінен ана тілімен  сусындатып, өз халқының әдет-ғұрпын, өз әулетінің шежіресін үйретіп жан-жақты тәрбиелесе, өз ұлтының тарихи мұраларын қастерлесе, ата-ана қадірін білетін, Отанын сүйетін азамат өсіп шығады. Перзентіңіз үнемі Аллаһтың аятының аясында ер жетсе, көкірегі нұрға толы мейірімді Аллаһтың сүйікті пенделерінен болады.

Бала – тәрбиесінің бастауын өз отбасынан, ата-ана мектебінен алатыны  даусыз. Ересек адамдар баланың әрбір ісін қадағалап отырмыз деп ойлаймыз, шын мәнінде балалар ересектердің әрбір сөзін, істеген ісін, әрекетін бақылап отырады да, күнделікті тіршілігінде іске асырады.

Балаңыз жеті жасқа толысымен, ақырындап  намаз үйретуді Пайғамбарымыз с.а.с. ескерткен.Және хадисте: «Аллаһ тағала Құран және ондағы жазылғанға сәйкес амал еткеннің ата-анасына қиямет күні жаннаттық тәж кигізеді» – делінген. Келесі бір хадисте: »Өлгеннен соң да жеті нәрсенің сауабы пендеге барып тұрады» – делінген. Олар:

   1. Мешіт салса,онда бір кісі намаз оқыса да сауабы тиеді;

   2. Арық қазып, бұлақтың көзін ашса, біреу ол судан шөлін қандырса;