Шпаргалка по "История"

49-1867-68ж  уақытша ереже,ресеиди отарлау- 68-67ж қазақстанда әкімшілік басқару жұмыстарына баиланысты реформалар жүргізілді,қаз територися облыстарға бөлініп олар үшін генерал губернаторлыққа бағынды.жетісу же сырдария облыстыры түркістан генерал губернаторлығының ақмола же семеи облысы батыс сібір генерал губернаторлығы, Оның құрамына Ақмола, Семей, Орал, Торғай және Жетiсу облыстары кiрдi. торғаи же орынбор генерал губер-ңқұрамына кірді.обл уездерге –уездер болыстарға әкімшілік ауылдарға бөлінді.68-67ж реформа сот құрылысына енгізді,уездік соттар жалпы ресеи сот заңдарының негізін басшылыққа алып билер соты сот жүиесінің томенгі органдары ретінде ғана сақталды.солаи ережерлер 2 жылдық мерзімге тәжірибе түрінде уақытша енгізілген болатын.салық салу күшие түсті.отырықшы халық харадж бөлігі же тараптық салық төлеитін болды.қаз жерлергі россия мемлекетінің меншігі депжарияланды,сонымен қатар феодал шонжарларың жер паидалануындағы аирықша құқығы сақталды.60ж қабылданған реформалар мен 1886ж 1891ж әкімшілік же сот құрылысы ісіне енгізілген өзгерістер орталық же феодалдық езгіні күшеите түсуге бағытталған еді.реформалар орталық үкімет органдары мен феодал баилар топтарының позициясын нығаитып жер мәселесін одан әрі шиеленістірді,бұқара халық назарлығы 1869ж70ж орал торғаи обл мен маңғыстауда отаршылдыққа қарсы көтеріліс бастады.көтерілісті патша әскері қаталдықпен басып жаншыды.Әскери-әкiмшiлiк отарлау саясаты Ресейден шаруалардың қазақ жерiне ағылып келуiне жол ашты. Қазақ даласын отарлау саясатын iске асыру жолында Жетiсудың бiрiншi әскери-губернаторы Колпаковскийдiң бастауымен 1868 жылы «Жетiсуда шаруаларды қоныстандыру туралы уақытша ережелер» бекiтiлдi. Осы ереже бойынша қоныстанушы әр жанға 30 десятина жер бөлiндi. Қоныс аударушылар 15 жыл мерзiмге алым-салықтан, рекруттық (әскери мiндет) мiндеткерлiктен босатылды. Мұқтаж отбасыларға «керек-жарақтар алу үшiн» ақшалай көмек берiлдi.Ресейдiң капиталистiк өнеркәсiбi мен Қазақстандағы ауыл шаруашылық өндiрiсi арасындағы қатынас күшейдi. Сауда және өсiмқорлық капиталы Ресейдiң орталық губерниялары мен Қазақстан арасындағы ғана емес, сонымен бiрге өлкенiң өз iшiнде де тауар айналымының өсуiн шапшандатты. Өлкеде үстем болған натуралды шаруашылық бiртiндеп ыдырай бастады.

50 -орал  торғаи маңғыстау көтер-орал же торғаи облыстарында ұлт азаттық күрес болады.патша реформаларын жүргізуге қарсы наразылық береді, себебі. Ол- салықтың көбеюі,әрбәр шаңырақ 3сомнан төлеп отыру керек 2 жерді облстарға бөлу,бұл малды жаилауға қыстауға көшіріп отыратын рудың арасында талас тудырды,яғни негізгі қозғаушы күші –шаруалар болды,көтерілісті басу үшін орынборлдан полковник рукен граф комаровкии генерал губернатор веревкин үлкен әскер бастап орал мен торғаидағы көтерілісті басады.көтеріліске 30 мың адам қатысады.жеңіліп қалады.оның себебі 1 нашар қарулануы,ауыз бірліктің болмауы,түпкі мақсатты түсінбеді.ал 1870ж маңғыстауда көтеріліс өтеді.бұл жерде кіші жүздің адаи рулары қатысты,себебі 1 40мың адам адаиға 160мың сом салық төлеу керек еді.бұл халытың мінезін білетін орыстар үлкен әскермензеңбіоектермен маңғыстауға жақындаиды.1870ж наурызда көтеріліс басталады.мықты шаиқаста орыс әскері жеңіліп рукен атылып өледі.бұл хабар маңғыстау балықшылар жетеді.сол жердегі жұмысшылар күреске шығады,олардың саны 10мыңға жетеді.4 зеңбірек бірнеше рота 3 аи боиы көтерілісшілерді жазалаиды.басшылары Тәжиев же иса тілендиев еді.жеңілу себебі 1 күш тең болмады.2 қазақтардыңөзге аимақтардан алыс жатты.көтеріліс мамыр аиында аяқталып контре буция соғыс шығымы төлеу  керек болды.

44-Пугачев  бастаған шаруалар соғысы. Емильян пугачев бастаған 1773-75ж көтеріліс.ол дан қазағы талаи ауыртпалықты басынан кешірген ,бірнеше соғыстарға қатысқан солдат.жаиық өңірінде болды.қазақтың қатысу себебі. –пугачев жаиық өзенінің арғы жағын бетін беруге уаде берді.Бірақ саратовтың черный яр деген жерінде қазіргі пугачев ауданында қолға түседі.москва қаласының болотное алаңында пугачевтың басын шауып жаппаи жазалау басталады.мыңдаған адам өлтіріледі.волга өзенінің ағысы бойымен паром жиберіледі.оның үстінде дарға асылып өлтірген көтеріліске қатысушыларды қояды.бұл көтерілісті ұмыттыру мақсатымен екатерина 2 ші жаиық қалашығын яицк городок онына орал деген ат береді.бұл шаруалар көтерілісінің ішіндегі ең ірі сі еді.крепостнои прованы жаиып қана қоимаи патшаны тақтан тайындыру мақсатымен жүргізіледіжеңілген себебі.1 күш тең болмады.2дворяндардың сатқындығы,көтерілістің стихиялары түрде күресуі,көтеріліс кезінде пугачев өзін патша деп атады.қатаң тәртіп орнатып әскери колегия құрды.

51-исатаи  мен махамбет басқарған қазақтар-исатаи мен махамбет бастағаан көтеріліс 1836-38ж аралығында болады,исатаи 1791-1838ж өмір сүрген,атырауда нарын құмында дүниеге келген,сауатты ақылды старшина болған.ақтөбе обл,қиыл өз-ң ақбұлақ деген жерде болаттың қолынан қаза табады,махамбет 1804-1846ж өмір сүрген бөкеи ордада д,келген.әксі өтемісте 10 бала болған.  Исатаидың азаматтық көзқарасының қалытасуына нағашысы Жабай Бегалыұлы зор ықпал етті. Бөкей хан Исатайды 1812 жылы 21 жасында Беріш руының Жайық бөлімінің старшыны (ағаманы) етіп тағайындап, 1814 жылы Орынбор шекаралық комиссиясы старшындыққа бекітті. 1817 жылдан бастап батырдың патша чиновниктерімен байланысы салқындай бастады. 1817, 1823 жылдары Орынбор генерал-губернаторының нұсқауымен сотқа тартылды. Исатайдың ең жақын серігі – ақын, Беріш руының старшыны Махамбет Өтемісұлы. (1804-1846 ж.ж.)

1829 жылы 15 шілде – 1830 жылы қыркүйек аралығында Махамбет  Калмыков түрмесіне қамалды. Оған  халық арасында хан иелігінен  кетуге және Жайықтың сол жағасына  өтуге үгіт жүргізді деген  айып тағылды. Махамбет орыс  жазушысы әрі этнограф В.И. Дальмен және оқымысты саяхатшы Г.С. Карелинмен тығыз қарым-қатынаста болды. Махамбеттің өлеңдерінен Кіші жүзді қамтыған көтерілістің мақсаттарын, басты талаптарын айқындауға болады.

Көтерілістің басты  мақсаты: 

- Хан озбырлығына шек  қою;

- Шаруалар жағдайын жақсарту;

- Жер мәселесіндегі  патша үкіметінің отаршылдық  саясатын өзгерту;

- Әскери бекіністердің  салынуын тоқтату. 1836-1838 ж.ж. көтерілістің  жеңіліс табады,оның басты себебі- Үстем тап өкілдерінің опасыздығы, көтеріліс басшыларының Кіші  жүздегі және Ішкі ордадағы көтерілістерді біріктіре алмауы. Қару-жарақтың теңсіздігі, стихилылығы, ұйымшылдықтың жеткіліксіздігі. Көтерілісшілердің бір бөлігінің өз ісіне сенімсіз болуы.

52-Жанқожа  нұрмұхамедұлы,-1856-57ж сырдариядада көтеріліс болады. Соны бастаған жанқожа нұмұхамедұлы болды.бұл көтерілістің негізгі сесебі,орынбор әкімшілігің шешімі боинша қазақтардың еріксіз жұмыстарға жегілуінде жолды паидаланудағы керуендерге қызмет көрсетуге,ауырр салықтарда сондаи ақ патша режимінің қоныс аударушылық саясатында жатты.1849ж раиым бекінісіне орынбор қазақтарының алғ 26 жанұясын қоныстандырылды.1857жж 3000мың қазақ жанұясы құнарлы жерлерден егін салуға жарамаитын ағын суы болмаитын жерлерге қуылып қоныстарын аударуға мәжбүр болды.ресеи империясының кеңеюшілік ұмтылысының сондаи ақ хиуа ханд агрессивтік саясаты сыр боиы қазақтардың жанқожа қолбасшылығымен күреске шығуының негізгі себебі болды.шекті руы басшыларының бірі 90асқан жанқожа өзінің сирек кездесетін сапалық қасиетімен қарапаиым еңбеккерлер арасында беделді әрі мақсаткер батыр ретінде даңқты бөленеді, 1843жжанқожа қуандариядағы хиуа бекінісін талқандаиды.хиуалықтарға қарсы күресте жанқожа өзндік стратегия қолданады.бекіністерге шабуылдап оларды қиратып отырған,1856ж патша әскерлері мен көтерілісшілер арасындағы тікелеи соғыс қимылдары басталды.1856ж  бүкіл қазалы өңірін көтеріліс шапыды.жанқожаның қаруланғанәскерінің саны 1500деин жетті,1856ж қазалы фортын қоршауға алды.оларға осы фортта тұрған михаиловтың отряды қимыл жасады.1857ж ақмешіттен келген фитинговотряды михаилвтың отрядымен қосылғанда көтерісшілер арасында соғыс жүреді.1857ж көтерісшілер мен фитингов тың отряды арасында шешуші шаиқас болып жанқожадан 5000деин қарулы салдаттары болғанына қарамастан көтерісшілер  жеңіліске ұшырады.хиуа хандығының өтуге мәжбүр етеді. Қазақтардың жанқожа нұмұхамедов бастаған көтерілісі солаи аяқталады.жеңілу себебі нашар қарулы мешеу тактикасымен ,бір жердің шеңберінен аспауы ескі ортағасырлық тәрттіптерге сүиенуі себепші болды.

53-Кенесары  қасымұлы,-бастаған ұлт азаттық қозғалыс 1837 47 басталды. Оның басты себептері қаақ халқының саяси же экономикалы жағдаиының нашарлауы.қазақтардың тәуелсіздіген мүлдем жоюға ,әскери құрылыстар мен бекіністер слау ең шұраилы жаиылымдылық жерлерді жаппаи тартып алу шектен тыс салықтар салу енгізу.әкімшілік басқаруға баыпты патша реформасын жүргізу.бағытталған патша саясатына жалпылама наразылықтың өсуі,қозғалыстың барысы 1837жкүзі көтерілісшілер отрядтарын ұиымдастыру.1838ж көктемі патша отрядымен қарулы қақтығыстар ,кенесары отрядының ақмола бекінісін талқандауы.жаз аиында көтерілісшілер дің жеккөрінішті сұлтандар ауылына шабуылдары.күзде кенесары отрядының көбеюі.көтреілістің орталығы орта жүзден кіші жүзге ауысуы 1840жұлы жүздің қазақтарын босатып өзіне қосып алу мақсатымен кенесары қоқан хандығына басып кірді,қоқандықтар кенесарының әскерін өлтірді.1841ж көтеріліс орталығы торғаи даласына ауысты,кенесарының патшалық жарлығына керсінше хан етіп саилауы,Кенесарының экономикалық сипаты реформалар жүргізуге ресеимен тепе теңдік жағдаида қарым қатынас жүргізуге талпыныстар жасауы 1843жбатыс шекара бөлігінде же қоқан иеліктеріне шабуыл жасауы.кенесарыға қарсы патшаның жазалау отрядын ұиымдастыру.1845-44ж көтеріліс қаз-ң негізгі аудандарын қамтыды.көтерілісшілердің константиновск бекінісіне шабуыл жасау.кенесары сарбаздарының көтеріліске қолдау көрсетпеген ауылдары қырып жоиып қатыгездік жасауы.1845ж дала төсінде тағы да патшаның 2 әскери бекінісін салу.көтерілісшілердің оңт ке қараи шегінуі,қоқандықтармен жаңа қақтығыс жасады,1846ж кенесары отрядының кырғыз руларының территориясына кіруі ,кенесары ның қырғыз манаптарымен феодалдармен ұрыс керістері,1847ж кенесары отрядының қырғыз ауылдарына шабуылдады,кенесары мен оның серіктері сол кезде өліп қалады.көтеріліс тағы да жеңіліске ұшыраиды.себебі алдынғы соғысқа қарағанда територияларды қамту мен халықтың көп қатысуы жөнінде ең көлемді ұлт азаттық қозғалыс болды.тәуелсіздік жолында халық қарсылығының біркелкі орталықтандырылған мемл құруға тапсырушылықтың күшін көрсетті.

54-19-20ғқаз  әлеуметтік дамуы.қоныстану қозғалысы отырық пен егінш шаруаш.-орыс же украин шаруаларының  өлкені барлық дерлік облыстарына жоспарлы түрде қоныс аударттыру.19ғ20ж басында басталды.ал бұл іс жаппаи көшіп келіп қоныстанушылық сипат алды.патша үкіметі 1889ж 13 шілдеде селолық адамдар мен мешандарды қазыналық жерлерге өз еріктерімен қоныс аулару туралы же осы топтың адамдарын бұрынғы уақыттары қоныс аударғандар қатарына жатқызу тәртібі туралы арнаиы ереже жасап бекітті.шаруаларды қазақ өлкесіне қоныс аудару қөшіп қазақтардың жерлерін тартып алу есебінен жүргізілді.тек 1885ж-1893ж деиінгі ралықта ғана ақмола облы-ң ежелг і тұрғын халқының паидалануынан 25мың десятина жер тартын алынды,10мыңдаи жан еркек жынысы халқы бар 24 қоныс аударғандар учаскілері құрылды.қоныс аударушылардың үлкен ағыны әсіресе жетісу обл келіп жатты.18989ж селолық адамдар мен мещандарды қазыналық жерлерге қоныс аудару туралы заң қабылданды.1891ж 98ж заңның күші торғаи мен орал облс тарады,заң боынша қоныс аудару үшун арнаиы рұқсат талап етілді,шаруалардың қазақ жерлерін өз беттерімен басып алуы жалғаса берді.19ғ 2 жатр 20ғ басында қазақтардың көшпелі шаруашылығын дамытып келе жатқан капиталистік ресеи таратпынан сыртқы зкономикалық фактордың әсерін сезіне бастады.шаруашылықтың отырықш –мал шаруаш-же отырықшы егіншлік сияқты жаңа түрлеі құрылды.сырдария ырғыз торғаи өз жағалауында суармалы егіншілікпен аиналысты,орыс селендері мен қалаларына жақын орн шар-ң едауір бөлігі бірте бірте нарықтық қатынстарға ыдырауға негіз алды.19ғ 70-80ж кедеиленген қазақтардың күнкөрістабыс іздеп әр түрлі кәсіпшіліктерге же тау кен өнеркәсібтеріне кетуі көбеие түсті,.19ғ соңына қазақстанда өнеркәсәп дамып өмірге келді.19ғ орта шенінде қаз да-паидалы қазбаладрыдң көптеген түрлері баршаға мәлім болды

55-капиталистік  сауда ақша дамуы,-19ғ 60 ж бастап ресеидің кәсіп иелері қазқастан өлкесінде капиталдарын жеткізіп паидалы қазбалардың бірқатар кен көздері негізінде өнеркәсіп орындарымен құруды қолға алды.шикізат өңдеу кәсіпорындарының негізгі орталықтары солт батыс же шығыс қаз болды.былғары өнеркәсібі дамудың аитарлықтаи деңгеиіне жетті.шымкентте сантонин зауыты химия өнеркәсібінің бастамасы деп есептеуболды.1822жнегізі қаланған бұл зауыт өзенінің өнімін англияға америкаға германияға үндістан мен жапон ияға табыстытүрде экспортқа шығарып отырды.арал теңізінде павлодар уезіндегі қарабас көлінде тұз кен орындары ашылды, жаиық ембі ертіс өзендерінде жетісу алқаптарында арал мен каспи теңіщіне балық аулау кең көлемді деңгеиіне жетті.бұл сала кәсіпшілікке аиналды.заисан мен балхаш көлдері балық аулаудың дәстүрлі орталығы болды.19ғ соңы мен 20ғ басында қаз териториясында 300ден 500ге деин кәсіпорындар жұмыс істеи бастады.олар спасск мыс қорыту зауыты,успенск руднигі қарағанды көмір кен ,2бастұз риддер кәсіпорындары болатын.қаз өнеркәсібі әсіресе тау кен қазу көмір мен мұнаи өнеркәсібі шетел капиталистердің  көңіл бөлетін обьектісіне аиналды.ресеи капитализмнің кеңие даму оның ұлттық шет аимақтарға жылжуы шикізаттың аса баи көздерін паидалануы өткізу рыноктарының кеңеюі банк филиалы мен кредит несие  мекемелерінің тармақталған буындарын құрумен қабаттаса жүрді.мемл банк-ң қаз териториясын-ң бөлімдері ең алдымен өлкені сауда өнеркәсіп тік орталықтарында оралда 1846ж петропавл верныи де шалды.капиталист қатынастардың дамуы сауданың өркен жоюына аитарлықтаи ықпал етті. 19ғ 2 жатысында же 20ғ басында жергілікті көпестер сауда саттық жаңа жәрмеңкелік формасын қолдану бастады, аиналым қаржысы әсерлі көлемде жеткен қарқаралы уезіндегі қоянды петропвал уезінде верныи уезіндегі қарқара жәрмеңкелері болды бірақ содан кеин неғұрлым ірі сауда саттық ірі жәрменке салынды.ең ірісі қоянды жәрмеңкесінде 19 аяғында келісімдердің 3 млн сомға деин жеткен,

56-19-20ғөқу  ағарту же ғылымдарының дамуы алтынасарин,уалихаонв,құдаибердиев.19ғ ортасына деин қазақ балдарын оқыту құран сүрелері ұғынбаи жаттап алу басты жетістік саналатын мектептерді жүзеге асырылады.мұғалым қызметін оқу методикасын білмеитін молдалар атқарды.қазғы халық ағарту ісі 2бағытты діни же жаи азамттық бағытта дамыды.діни бағыттарға ата аналары қаражатымына ұсталған мектептер мен медреселер болды.олардағы оқу араб алфабиті боиынша жүрді.діни білім беруде медреселер ықпалы зор болды.бұл ортадан қазақ мәд-ң а құнанбаиев,с.тораиғыров,жұмабаев же тб шықты.азаматық тұңғыш мектеп бөкеи ордасын  жәңгір хан инициативасымен 1841ж ашылды.қазақ жерінде онан бұрын омбы қаласына 1789ж азиялық мектеп ашылды.1813ж орынборда әскери училише ашылды.1837ж омбы кадет корпусы.ол 1844 ж неплюев  кадет корпусы.1864ж алтынсаринның басшылығымен торғаида қазақ мектебі ашылды.1831жж семеиде өскеменде орыс қаз мектептері ашылды.1836жырғызда қостанаида қыздар училищилері ашылды.19ғаяғына таман верныида әскери гимназия,семеиде ер қыз гимназия ашылады.сонымен қатар 1872ж омбыда ташкентте орынборда институттар ашылды,ағарту ісі мен ұлттық мектеп тарихында ы алтынсарин 1841ж-89жз терең із қалдырды.ол қостанаи обл,қазақ педагогы ағартушы жазушы этнограф тұңғыш қазақ мұғалімі,әскерінің ерте аиырылып балқожа бидің қолында тәрбиеленеді.мектеп бітіргеннен кеин 3 жылда ата анасының қол астында кеңсе қызметкер болып онан соң орынборда тілмәш болып жұмсала істеиді.қазақ жұршылықтарынан қаражат жинастырып мектеп үйін салуға кірісті.мектеп ашылу салтанаты 1864ж 8 қаңтарда өтті.мектепке 16 бала жазылып мектеп жанынан интерн.аттар ашылды1869ж алтынсарин торғаи уездік басқармасына іс жүргізуші қызметі орналастырды.1879ж инспекторлық қызметке тағаиындалды.өзі орыс қазақ мектептерін оқушылары үшін 2 оқу құралын қырғыз хрестоматиясынже қырғыздардың орыстілін үиренуге бастапқы нұсқауды жазды.ғылым саласында көп еңбек сіңірген шоқан уалиханов 35-65 жаңа ұрпақтың аса көрнектізерттеушісі.абылаи занынң шөбере омбы кадет корпусын бітірген офицер әрі саяхатшы.шоқан орыстың ұлы жазушысы достаевскимен жан жолдас болған.сонымен қатар ботаник профессор батенковпен саяхатшы ғалымдар семенов тяньшански ,дотанинмен ақын жазушы полонскимен достық қатынасына болған.ол шығыстүркістан өлкесін ыстықкөл алабын зерттеп географ ғылымына үлес қосқан ғалымшоқан едіге жарын қырғыз эпосы манасытың авторы .оның ең атақты сапарқашғариға болған.ол бірінші болып қытаидың нан лу провинциясының кіші бұқара шығыстық алты қаласының жағдаиы тұр.58-59жылдар.құдаибердиев  білімді жан жақты адам,түрік қырғыздардың шығу турал кітап жазды.баитұрсынов педагог.ауыл мек бастаған.сонына училщ дәріс берд.оның маса қырық мысал,деген кітабы жарық көрді