Шпаргалка по "История"

57-19,20ғәдебиет  өнер,же бұқара баспаның дамуы.. 19ғ қазақтың ұлттық баспасөзі дүниеге келді.1870-1882жз ташкентте түркістан уәлиаты газеті шықты.бұл газетте түркі халықтардың тарихы әдебиеті жөнінде мағлұматтар жарияланды.осы кезде бұл газет беттерінен орыс оқырмандары абаи құнанбаиевтың орыс тілінде аударылып берілген шығармаларымен танысты,соитип ұлы ағартушылар соның ішінде а құнанбаиев  кітап шығаруды ұиғарды.20ғ басында қазақ халқының ұлт азаттық қоөғалысының өрістеумен баиланысты ресми емес қазақ мерзімді баспасөзінің қалыптасуы орын алды.1911ж троицкіде 1 қазақ журналы аиқап журналы жарық көрді.аиқап жер жер мәселесіне көңіл бөлді.сонымен қатар бұл журналда ағарту істер же мәдениеттің дамуы ондағы мәселерді мақалаларды талқылап жазды.сонымен қатар аиқап журналында қазақ фольклорын зерттеудегі абаитануды қалыптастырудағы орыс же дүние жүзі клссиккалық әдебиеттің рухани мұрасын насихаттауда аитуға тұрарлық ісстер атқарды.,20ғ қазақстан қоғамы мен өмірдің барлық қиыншылық жағдаиларын қамтуда апталық газет қазақ газеті жарық көрді.ол 1913жбасылды.осы газетке ұлы қаираткерлер оз мақалаларын жазды олар бөкеиханов баитұрсынов дулатов,баитұрсынов бұл газеттің редакторы болды.бұл газетте қазақ халқының өркениеті ,ежелгі мәдениеттің дамуы,отырықшы өмір сүруге көшуін ,егіншілік шаруашылықтың меңгеруін,әиел же ұлт мәселелерін батыл көтерді.же газетте дінді мемлекет пен мектептен бөлуді жақтап діни экстремизмге қарсы шықты. Осылар тб  жаилы жазылды.бұл ғасыр қазақ әдебиетінің дамуында жаңа дәуір болды.ақындар өздерінің өлеңдері  мен жырларында өмірлік шындықты көркем шеберліктерді тануға беиім болды,соитип қазақ әдебиеті ұлттық дарынды,омірде бір қоғамдық орны бар екеше ақындардың көптігімен ерекшеленді.1803-1846ж ұлы батырымыз махамбет өтемісовтың творчествасы аиқын ерекшеленді бұнда ол өз шығармаларын өзінің серігі исатаи тиманов бастаған халық ұлт азаттық көтреіліске арнады.махамбет бұл көтерілістің жалынды жыршысы,соитип махамбеттің өлеңдері халқ ұлт азаттық көтерілістің қуатты дауысы же ұраны болды.

58-патша  самодержавасының аграрлық саясаты  столыпын реформасы патша өкіметі тек кана қудалау жасаумен ғана шектелмеи сонымен қатар арбир жерлердегі баи кулактардан деревня құруды жон көрді.соитип шаруалар қауымын күшпен ыдырату саясаты жүргізе бастады.1906ж 9 қарашада столыпин шаруаларды қауымнан хуторға бөлу туралы  жаңа жер иелену туралы заңын шығарды.бұл заң жағдаиы нашар шаруалардан арзан томен бағаға жер сатып алушы ауқатты шаруалар үшін өте паидалы болды.столыпин 1906-1911ж министрлер кеңесінің төрағасы болған кезде өзінің аграрлық реформаларын әзірледі.оның мақсатын шаруаны жердің иесі етіп қою болатын,столыпиннің аграрлық саясатының мәні 3 заң актісінде көрсетілді.соитип 1911ж 29мамырда жерге орналастыру туралы заң қабылданды.аграрлық реформалар боиынша шараларды дұрыс жүргізу сонымен қатар шаруаларға көшіп қонуға еркіндік берілді,соитип патша өкіметінің қоныс аудару саясаты қазақстанда жер мәселесі боиынша қаишылықтардың шиелінісіне еңбекші қазақ бұқарасының жерсіз қалып күизеліуіне әкеп соқты1910,1911ж жаңа экономикалық өрлеуге баиланысты қазақстанда ереуілдік қозғалыстар жандана түсті 1911ж перовск түркістан станциялары жұысшылары ереуілге шіғады.себеі жалақыларын көтеру үшін.1912ж ресеидің жұмысшы қозғалысында жаңа революциялық өрлеу басталды.бұл кезде лена өз боиындағы алтын өндірудегі жұмыскерлер атуға баиланысты елде көптеген толқулар басталды.соитип сол жылдары спасск мыс зауытында ,ембіде толқулар мен ереуілдер болды.соитип өлке жұмысшылардың ереуілдері патша өкіметіне қарсы шаруалар толқуларының артуына ұлт азаттық қозғалысының дамуына ықпал етті

59-19,20ғмузыка  мәдениеті.біржан сал Құрманғазы-сағырбаиұлы 1806-1879ж руы қызылқұрт ,оның ұстазы ұзақ,оның күилерінде қазақ тарихында ең бір қаиғылы кееңдері күишіің жеке басының трагедиясы оның өмірі халық тұрмысы жаилы ой толғаныстарды суреттеледі.күи атасы құрманғазының ең әигілі күйі кішкентаи  да.ол исатаи таиманов көтерілісін беинелеуге арналған.құрманғазының терең гуманистік табиғатты рның әиел ана тақырыбында арналған назым  қаиран шешім күилерінен көрінеді.онда қазақ әиеліне тән сұлулық рухани тазалық ұстамдылық пен кішіпеиілділік керемет адемі музыка тілімен берілген.құрманғазының өнерінің асқар шыны сарыарқа адаи күилері.дәулеткереи-шығаев.1820-1887ж оның әкесі шығаи нұралиев баласына 5 жас толғанда дүние салады.енді болашақ күишіәкесінің ағасы бөкеи ордасының ең баи адамдарының бірі меңдігереи бөкеихановтың қолында тәрбиеленді дәулеткереидің күиші ретінде қалыптасуына оның би сұлтан хан ақсүиектер тобына жақындығы сол арқылы еуропалық музыка мәд-мен танысуы үлкен әсерін тигізді 40 ж ол домбырашы ақбаламен кездесу әсерінен қыз ақжелең күиін шығарады.дәл осы тұста 5 алқа деген күиі шығады.1851ж дәулеткереи шеркеш руының правителі болып тағаиындалып орыс басқару жүиесінің кісілерімен араласады.өмірдің соңы 30ж дәулеткереи үшін гүлдену мен толысу кезеңі болды.ващенко шолтақ тб күилері туады.сонымен қатар лирикалық топан тудырма баижұма күиі ерекше сазды же әдемі.бұл күиді затаевия жақсы бағалаған 40 күи қалдырған гармон скрипкада ойнаған биші болды.тәттімбет қазанғапұлы.1817-1862- ол осы күні қарағанды обл қазыбек би мөшке бұлағы деген жерде туғантәттімбет тек күиші емес бір жағынан ақын шешен адам болды.оның күилері тек өзінің туып өскен ауылының өресі ғана емес алыстағы алатаудың бөктерінде тарбағатаидың қоинауында ертістің боиында да тараған.күилерімен қатар аталған аимақтардаоның әсем өлеңдері шешендік толғаулары өткір сөздері де жеткен,тәттімбеттің репертуарынлда қосбасардың,бірнеше түрі терісқақпаи ,көкеикесті,қорамжан,былқылдақ ,қашан қалмақ,сардаилау тб күилері болды,біржансал,1834-1897 қазақ рухани мәд-ң тарихында ақын композитор әнші ретінде белгілі.салдықтан бастап серілікке ойысқан біржан өзінің бар ғұмырынөнерге қызмет етуге жұмсалады.өлеңдңрдің нәзік сезім ,махаббат күиін ғана шертіп қоймай ,ел билеушілердің өзбырлығын әшкерелеиді.ақындық шығарған даңқын оның жетісудың қызы сарамен аитысады.біржан сара аитысындағы ең бірәр құнды қазақ қамытудағы әлеум қаишылық әиел теңдігі адамның бас бостандығы тәрізді заманына көкеикесті мәселерінің көтерілуі.одан басқа шідер жанбота әндерібар.ақан сері қорамсаұлы-1843-1913 аралығында өмір сүрді оның өмірі қаиғысы көп,дуынан шуы басымырақ,бірақ ол мәңгі мағыналы ғұмыр кешкен ақынкомпазитор әнші ақан сері біржан салмен тағдырлас,әуелде мерекемен саиранмен күн өткізуге кеин дүниеден бас кешіп елден аулақта тіршілік құруға тырысса да ақан өмірдің өз заманының мұнзары қайғысынан тысқара алмады.

60-1орыс  революц же оның қаз ға ықпалы.Бiрiншi орыс төңкерiсi кезiнде патшалық тәртiпке  қарсы күреске ұлттық аймақтардың езiлген халықтары да көтерiлдi. Қазақстан еңбекшiлерiнiң 1905-1907 жылдардағы ереуiлдерi орыс халқының төңкерiстiк күресiмен тығыз байланысты болды.

Қазақстан қалаларында  өткен жұмысшылар мен қызметкерлердiң  жиналыстарында Петербургтегi қарусыз жұмысшыларды атқылауға наразылық бiлдiрiлдi. Ереуiл кезiнде қаза тапқандардың отбасыларына көмек үшiн қаржы жиналды. Қалалар мен темiр жолдарда ереуiлдер өттi. 1905 жылы ақпанда Перовск, Түркiстан, Шалқар темiржолшылары өздерiнiң экономикалық жағдайларын жақсарту талабын қойған ереуiл жасады.соитип 1905ж  бүкілресеилік ереуілдің әсерімен қазақстанның барлық қалаларында шеру митинг жиналыстар болды.бұнда патша өкіметіне қарсы талаптар қоылып отаршылдық  әкімшілікке қарсы күресуге шықты.1905-07ж болған революциялық қозғалыстармен баиланысты қазақстанда жұмысшылардың кәсіподақ ұиымдары бой көтерді.соның ішінде орал қаласында  теміржол кәсіродақ бои көтерді.,патша өкіметі революциялық қазғалыстан бөліп шығару үшін олардың өкілдері қатысатын мемлекеттік думаға шақыруға шешім қабылдады.1905ж 1 мемл дума шақыру жарлығы щықты.оған қазақстанна 9 депутат саиланды соның ішінде бөкеиханов болды.1 думада депуттартар патша өкіметі саясатына қарсы  шықты соитип ол сеингі жылдары қуылып 2 мемл дума шақырылды,онда 14 депутат саиланды.нұркенов қатрбаев болды. 2 мемл думада депутаттар қазақ кедеилердің мүдделерін қорғауға деген мәселені шешті.олар еңбекшілердің ауыр жағдаи себептерінен жер мәселесін шет аимақтарллы отаарлау саясатымен  шешуге болмаитынын аиты.сонымен тб мәселелер қарастырлы.

61-бірінші  дүн соғыс ,1916ж ұлтазаттық көтеріліс.1914ж басталғанже патшалық ресеи қатысқан 1 ші дүниежүзілік соғыс оның халықтарына аса ауыр қаиғы қасырет әкелді.әлеумет же ұлттық езгі күшеиді.қаз да 1 ші кезекте сырдария обл-ң шығыс аудандарында жетісу обл оңт де же басқа бірқатар обл да қазақтардың жерлерін жаппаи тартып алу жалғасып жатты.тек жетісу обл-ң бір өзінен соғыстың алғ 3 жылы ішінде 1800 мың десятина ең таңдаулы жаиылымдық же егістік жерлер тартып алынып ал ол жердің халық халқын шөлді жерлерге көшіп жібердіі..қазақстан таррыттып алынған жерлер патша офицеріне шенеуліктерге дін басыларына қазақ әскерлерімен ресеиден же украинадан қоныс аударғаншаруаларға үлестіріп берді.1916ж тартып алынған жердің көлемі 45 млн десятина ға жетті.соғыс шикізаты азық түлікті малды же басқа материалдық баилықтардың орасан зор мөлшерін жұтып алды.оған қоса әрбір үиден жаңа соғыс салығын алу енгізілді.басқа салықтар мөлшері арты.өнеркәсіп құжырап ауыл шаруашылығы құрылды.елде 1916ж аштық баиқалды.осының өзі халық назарлығын тудырды.ресеи империясына жалпы халықтық дағдарысттың пісіп жетілуі 1916жекібастұз орынбор спасск кен орындарына ереуіл басталды.алматы мен семеиде әиелдер қымбатшылққа қарсы қозғалыс ұиымдастырылды.барлық аимақтарда ұлт азаттық қозғалыс болып жатты.көтеріліс шығуының сылтауы сібірдің орта азия мен қаз-ң бұратана халықтардың ер азаматтарын тылдық жұмыстар үшін армияға алу жөнінде 1916ж 25маусымда патша жарлығы болды.бұл көтерілістің барысы жетісу обл ,оны бастаушылар-тоқаш бокин бекболат әшкеев же басқалар,көтеріліс отрядын ұиымдастыру,17шілдеде әскери жағдаи жарияланды.патша гарнизондарын күшеиту,патша әскерлерімен қақтығыстар-аса шатқалы ,таулы қарқараа самсы станциясыеың маңаиы ,лепсі ауданында же басқа аудандарында,күзде көтерілісшілер батыс қытаиға шегіінуі ,торғаи обл көтеріліс болды.бастаушылар-амангелді иманов әліби жангелдин кеикі батыр.олар өз тәртіптерін орнатты.хан етіп торғаида жанбосыновты әбдімаффар,саилады.әскер басшысы етіп иманов саиланды.патша тарапынан жазалаушы отрядтар құрылып қазақ халқын қырғынға ұшыратты.көтерілісшілер отрядын 50 мың жуық адам ұиымдастыру.1916ж қазан аиында торғаи қалаын қоршау,көтерілісшілердің шегінуі 1917ж ақпан аиына деин партизандық жорықтар болды.

62-1917ж ақпан революйиясы мен демократиялық партиялар.- Уақытша үкіметтің қазақ өлкесіндегі жергілікті органдары 1917 жылы наурыз-сәуірде құрылды. Уақытша үкімет облыстарды басқаруға бұрынғы патша шенеуніктерін және қазақтың ұлттық зиялыларын сайлады: Ә.Бөкейханов – Торғай облысының, М.Тынышбаев – Жетісу облсының, М.Шоқай – Түркістанның Уақытша үкіметінің комиссары болды.1917ж27ақпанда ресеиде 2 ші революц жеңіп ескі монархияны құлатты,2 николаи тақтан түсті.бірақ нәтижесін буржуазия өкілдері паидаланып үкімет басына келді.оларды  уақытша үкімет деп атады.сонымен бірге халық үкіметі де келді.оларды жұмысшы солдат депутат кеңес үкіметі ,қазақ елі бұл хабарды қуанышпен қарсы алды,1917жнаурыз сәуір аиында көктемде кеңес үкіметі орал верныи ақмола семеи жерлерінде болды.атқару комитеті құрылды.кез келген жерлерде жиналыс жиындар өтіп шешім резолюция қабылданды.қазақ зиялылары бөкеиханов жангелдин тынышпаев комиссарлар болып қызмет атқарды1917жжангелдин сөз сөиледі.жанбосынов сол кезде хан болды біраақ ол бас тарлтып жаңа үкімметті мойындады.уақытша үкімет әскерді қаитарып алуға бұл жердегі халыққа жағдаи жасауға ұлт ретінде тануға уәде берді.11млн ақша бөлді.6млн орыс 5 млн қазақ ұлттарына киім кешегін соғыста зиян шеккендерге берілді.әрбір семьяға 100сомнан келді.уақытша үкімет жүргізген саясаты жалтық болды.соғыс тоқтатылмады.жер қаитарылмады.халықтың әл ауқаты төмен күиінде қалды. 1917ж қара жұмысшылар одағы құрылды, аягозде солдат орыс мұсылмандардан одақ құрылды.кеңестер орнатуға көмектесіп уақытша үкіметке қарсы шықты .рево кеин коптеген партиялар мен ағымдар паида болды.барлығына басшылық кадет партиясының орт комитетінің мүшесі бөкеиханов болды.1917ж мұсылмандар одағы құрылдыоған орал торғаи түркістан кірді.оны иттифок и муслмин да. Ақмолада жас қазақ ұиымы құрылды.қазақ жастарының революцияшыл одағы 1917 семеиде свободная речь газнті шығарыла басталды.1905ж алаш партиясы да өз жұмысын жалғастырды.1917 жылғы наурыз-сәуір – жұмысшы және саолдат депутаттарының Кеңестері құрылды. 1917 жылғы мамыр-маусым – шаруалар депутаттарының Кеңестері құрылды. Кеңес үкіметінің көтерген мәселелері: шаруаға – жер; жұмысшыларға – 8 сағаттық жұмыс күні; халыққа – бейбітшілік беру. 1917 жылғы наурыз – жергілікті социал-демократтардың астыратын жұмыс істеуден ашық түрде жұмыстарын өрістеткен кезеңі

63-алаш партиясы,-1905ж құрылған алаш партиясы қаитадан өмірге келеді.бұл партиялар ,ағымдар діни бағытты саилады.1921ж қаз шекалаларына белгіленді.олар бұны ұстанғанымен қазақ халқының сана сезімін оятты,азаттық идея таратты.отаршылдыққа қарсы күреске дем берді.басында ұлттық демократияшыл зиялылыр көш басып жүрді,оны тарихта алаш қозғалысы деп аталды.оның негізгі мақсаты автономиялы мемл кұру.отарлық езгіден құтқару.ол үшін бұл партия мынандаи шаралр жүргізілді.1917ж 21-26 шілдеде орынборда сьезд шақырылды.қытаиға кеткен 83 мың қазақтарды қаитару керек еді. Алаш партиясын құру ьболды.1917ж мұсылмандарың тағы бір сьезінде әиелдер мәселесі қаралды.теңдік болсын қалыңмал жоиылсын.әиелді кемсітушілік жоиылсын.мектептер ашылып ана тілінде оқыту қолға алынсын,тағы да партия құрылды оны түркістан федералистер партися деп атады.алаш партиясының төрағасы алихан бөкеиханов болды.1917ж5-13желтоқсанда орынборда сьезд өтті.онда мұстафа шоқаи баяндама жасады.онда 1 барлық облыс алаш деп атады.2осы обл қорғау құтқару мақсатында орган құрылсын,оны алаш орда деп атады.-уақытша халық кеңесі.3 ресеи құрамында ұлттық автономия құрылсын.4жер су табиғат баилығы алаш орданыкі болсын,тұрақты орталық семеиде болсын,9қазақ газеті барлық жаңалықтарды жеткізіп тұратын болсын.10басқару мемл де ұлттық пропорция сақталсын.алаш орда құрамында 25мың адам болды.10орыс ұлтының ,қалғаны басқа ұлттар ,совет үкіметі алаш ордамен тіл таба алмаи оларға дүшпандықпен қарады.алаш деген сөз қазақтың түрік таипаларының ең бірінші одағының атауы болды.

64-1917жқазан  төңкерісі.кеңес өкіметінің орнау.1917ж24-25ж қазанда 3ші рев қазан төңкерісі болды.нәтижесінде кеңес үкіметі орнады,пролетариат диктатурасы.Бүкіл россиялық советтердің сьезі өтті.онда жер шаруларға үкімет советтерге халықтарға беибітшілк соғысты тоқтату керекдеген заң қабылданды яғни шешім.кеңес үкіметін орнату үшін қызыл армия құрылды,қаз-да кеңес үкіметі 2 жолмен орнады.1 беибітшілік2қарулы қақтығыспен.сырдария обл кеңестер беибіт жолмен орнады.30қазанда перовск қызыл орда ,1 қарашада ташкентте ,1 желтоқсанда әулиеатада жамбылда орнады,1917ж торғаида бір жағдаи болды.мұнда атаман дутов басқарған отряд болды.олар бөкеиханов басқарған алаш ордаға бірігіп,кеңестерге қарсы шықты,1918ж 8 қаңтарды ақтөбеде кеңес үкіметі орнатылып ,төраға болып-зинченко болды.1918ж-15-16 қаңтарда қостанаида  чемыре болды.ленин бұирығымен қаз-ға әскери көмек жіберілді.1 отрядазықтүлікпен қаражатпен жіберілді.оны қозыбаев басқарды.ао интернационалды отриядты аман есен жеткізу дала комиссары жангелдинге тапсырылды,оны қызыл керуен деп атады.1918ж2-3 наурызда бокин виноградов емелев тб төңкеріс жасап алғ шаралары-ескі апаратты құлатты,атқару комитеттері құрылды,бірақта кеңес әділ болған жоқасыра сілтеу болды.сәл ауытқыған адамдарды асу бас бостандығынан аиыру ,кеңес үкіметінің жауы деп көрсету сияқты жаман қылықтар болды.төтенше комиссия құрылды.1918ж орынборда қызыл армия құрылды.жас совет үкіметіотты қоршауда қалдыбатыста германия солт те америка франция англ оңт жапондар түрк ағылшындар әскерлерін түсірді.азамат соғысы басталды,1918ж20жболды.чехословак корпусын басып алды.онда 30 мың соғыс тұтқындары эмигранттар тұрды.деникин врангель краснов кольчаг тббосатылып кеңестерге қарсы атанды.жергілікті кулагтар баилар бірігіп ақтар отрядын құрды.ақ гвардецтер деп аталды.қызыл армияны күшеиту үшін жер жерде мобилизация жүріп жатты.армия қатарына 50мың адам алынды.олар чапаев тухачевскии варашилов тб жас совет үкіметін қорғап қалу керек болды.тұңғыш рет қызыл ту орденімен белгіленді.оны алған блюхер болатын.1918ж омск семеи ақмола қостанаи қалалары жау қолында болды.1918ж дутов әскери үкіметті құрды.оған алаш ордасы қосылды.үлкен шаиқастар болып жатты.25мың адасм қызыл армияға шақырылды. Қазақтар арасында тамаша командирлер шықты.төтенше комисар болып жангелдин басқарды ал әскери комисар иманов саяси әскери комисар бақытжан қаратаев болд

65-Қаз  мемл құрылысАКСРқұрылуы.1919ж 10 шілдеде РКФСР халық комиссарлары кеңестік жарлығы боиынша қазақ өлкесінде басқару жөніндегі рев –қ комитет ревком құрылады.оның бірінші құрамына пестковскии,баитұрсынов жангелдин мендешов қаратаев кірді.казревком өлкені жоғары әскери азаматтық басқаруды өз қолына жинақтаиды.қазақ халқының мемл құру мақсатында өлке кеңестерінің құрылтаилық сьезін жасаиды.