АҚШ-тың демократиялық партиясы

           Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

                         Журналистика факультеті

                      Қоғаммен байланыс кафедрасы 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

       СӨЖ 

Тақырыбы: АҚШ-тың демократиялық

     партиясы 
 
 
 
 
 
 
 
 

     Орындаған: Абділдақызы  А.

     Тексерген: Басығариева  Ж.А. 
 
 
 
 
 
 
 
 

  Алматы 2011 
 

     Жоспар:

      І. Кіріспе 

     ІІ. Негізгі бөлім

1. Партияның пайда болуы
2. Азамат соғысының демократиялық партияға әсері
3. Рузвельттің "Жаңа курсы"
4. Позицияның әлсiреуi.
5. Джимми Картер

     ІІІ. Қорытынды 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     Кіріспе 

    АҚШ-та екi негiзгi саяси партиялар бар: демократиялық және республикалық. Басқа партиялар олармен әлсiн-әлсiн бәсекелеседi, бiрақ олардың жетiстiгi тұрақсыз. Олардың сәтсiздiктерінің себептерінің бiрi болып мына айғақ атауға болады партия ұлттық сайлауда жеңу үшiн сайлаушылардың көпшiлiгiне жөн табу керек және кең құламалы мүдделердi тию керек.

    Екi озып келе жатқан партиялардың бағдарламалары сабырлылықпен бейнеленедi, жиiрек олардың ұстанымдарындағы  қандай болмасын сұрақ бойынша белгілі айырмашылық жоқ. Бұл партиялардың әрқайсысында керiтартпа және либералды болып есептелетiн қанаттары  бар. Мысалы, керiтартпа демократтар олардың бақталастары-республикашыларға қарағанда нәсiлдiк сұрақтарда үлкен кертартпалықты айқындайды; либералды демократтар либералды республикашыларға қарағанда экономикалық сұрақтарда радикалды болып келеді.

    Партиялар әрбiр төрт жыл сайын президенттiк  сайлауларда күреседi. Президент пен вице-президентті сайлауда сайлаушылар  нақтылы кандидатты қолдайтын, сайлаушылар алқасының жүйесi деп аталатын алқаны таңдайды. Әр штатта  сайлаушылар әрбiр сенатор мен конгресс өкiлдеріне дауыс бередi.

    АҚШ-та құрылған екі партияның біреуі, Американың демократиялық партиясы (DemocraticParty), америкалық саяси партия Республикалық партиямен бірге 1790 жылы Томмас Джефферсон негізін қалап, 1828 жылы құрылған. Мартин Ван Бюрен (АҚШтың сегізінші Президенті) және кейбір саясаткерлер, соның ішінде Томас Джефферсон (АҚШ-тың үшінші Президенті) және Эндрю Джексон (АҚШ-тың жетінші президенті және 1828 жылы осы партия атынан сайланған АҚШтың бірінші Президенті) партияның негізін қалаушылары болып табылады.

    Ерте  демократтар бағдарламаларының негізгі тармағы ретінде "Штаттар құқығы" туралы ереже болды. Олардың пiкiрi бойынша, барлық дерлiк саяси өкiлеттiктерді штаттардың үкiметтерiне тапсыруы керек болды.

    1820 жылдары Демократиялық партия плантаторлары Оңтүстіктегі жұмыс игерушілердің және солармен бірге байланыста жүрген Солтүстіктің кәсіпкерлері, сонымен қатар фермерлер мен кіші буржуазияшыларды біріктірді. Ол федералды заңның алдында штаттар құзыреттерiнiң басымдылығын, орталық үкiметтiң айрықша  шектеуiн қолдайды. 19 ғасырдың ортасында партияда  iрi плантаторлардың ықпалы күшейдi. 1828-1861 жылдары 24 жыл мерзiмде Демократиялық партия  басқарушы партия болып табылды: 1829-1841 жылдары -  Э.Джексон және М.ван Бурен президент болып, 1845-1849 жылдары - Дж.Полк, 1853-1861 жылдары - Дж.Бьюкенен және Ф.Пирст президент болды.

    19 ғасырдың 30-шы жылданың ортасында  Демократиялық партияда құл иеленушiлер   мен оларға қатысты солтүстiктiң  iрi буржуазия  бөлiктері ықпалы  көбейді. 1861-65 жылдары болған азаматтық соғысқа дейін Десократиялық партия кандидаттары көп жағдайда сайлауларда жеңіп, партия ұзақ уақыт өкiмет басында болды. 19 ғасырдың 50-шы жылдардың ортасына таман Канзас-Небраска заң жобасының қабылдануы мен құлдық туралы сұрақ бойынша күрестiң асқынуына байланысты Демократиялық партияда  солтүстiк және оңтүстік  демократтар болып топтар құрылды. Жаңа республикалық партияның жетiстiктерi (1854ж негізі қаланды) мен 1860 жылы Президент орынына А.Линкольнді сайлау  Десократиялық партия  қатарында бөлiнуіне мүмкiндiк туғызды. Демократиялық партияның өте кертартпа оңтүстiк топтауы 1860-61 жылдары көтерiлiстің  бас ұйымдастырушы болды және құлиеленушiлiк конфедерацияның жасауын  (оңтүстiк демократтар - диксикраттар(француз атауынан он доллар купюраның азамат соғысына дейiнгі оңтүстiкте үндеуi ) осы уақытқа дейiн Демократиялық партияның оң топтауларын  құрайды). Азамат соғысы кезіндегі құлиеленушiлiк конфедерацияның қирауы  елдегi Демократиялық партияның ықпалын шынымен жойды.(1861-65-шi жылдардағы АҚШтағы азамат соғысы және оңтүстiктiң қалпына келтiруiн қара). Азамат соғысынан кейiн және әсіресе империализм мерзiмiнде Демократиялық партия мен Республикалық партия аралығында айырмашылық кемдеу болып қалыптасады. Екi партия да монополистiк капитал партияларына айналып кеттi, монополисттердің ерiгiн бiлдiре бастады. Республикалық партияларда да, Демократиялық  партияларда да  монополисттердің бастаушы топтардың күштi позициялар бар.

    Дегенмен  толық бiрлiкте, АҚШтағы iшкi және сыртқы саясаттың негiзгi мәселелерi бойынша  партиялар арасында белгiлi айырмашылықтар бар. Олар саяси тактика аймағында, партия жетекшiлерi күнделiктi саяси қызметтерде қолданатын қабылдаулар мен  әдiстерде айқындалады.

    Солтүстiк  пен оңтүстiк (көбінесе құлдық туралы сұрақ бойынша)  арасындағы қайшылықтардың асқынуы шарттарында Демократиялық  партияның бөлiнуi пайда болды. Өндiрiстi кеңейту үшiн жаңа жерлерге мұқтаж болған оңтүстiктiк-плантаторлар  құлдықты батыс аумақтарына  жаюды талап еттi. Стивен Дугластың бастауымен болған солтүстiк штаттарының демократтары әрбiр жаңа штат өз аумағындағы құлиелiк туралы сұрақты өзі шешуді жақтады. Демократтардың арасындағы бөлiну республикалық партия позицияларының нығаюына мүмкiндiк туғызды. 1860 жылы республикалық кандидат Авраам Линкольн сайлауларында жеңiске жеткеннен кейiн (диксикраттар деп аталатын) Оңтүстiк демократтарының өте кертартпа топтауы 1860-1861 жылдары сецессия мен Конфедератты Америка Штаттарын құрастыруда бас ұйымдастырушы болды.

    1861-1865 жылдары болған  азамат соғысы  мен қалпына келтiру мерзiмiнде  терең дағдарыстаан өтіп, Демократиялық  партия АҚШтың негiзгi оппозиция   күшi ретінде рөл ойнай бастады, аграрлықтарға бағдарлады, алтын стандартты енгізу мен протекционистік тарифтартарға қарсы шығады. 19 ғасырларды екiншi жартыда оның кандидаты тек екi рет президент болды:  Гровер Кливленд 1885-1889 және 1893-1897 жылдары.

    Демократиялық партия мен республикалық партияның  арасындағы айырмашылықтар нивелирленді, дәстүр бойынша демократтар  керiтартпа жөнге салынған республикашыларға  қарағанда либералды құндылықтардың жақтаушылары, күштi әлеуметтiк саясаттың  және экономиканың мемлекеттiк реттеуiнiң  жақтаушылары болып есептелді. АҚШтағы екi партиялы жүйе шарттарында Демократиялық және республикалық партия өкiметте бiрін-бiрi   ауыстып отырады. 20 ғасырда Демократтардың өкiлдерi болып Вудро Вильсон(1913-1921 ), Франклин Рузвельт және  Гарри Трумэн(1933-1953 ),  Джон Кеннеди және Линдон Джонсон(1961-1969 ), Джимми Картер (1977-1981 ), Билл Клинтон (1993-2001 )президент болды.

    Монополистiк  капиталдың мүдделерiн қорғай отырып, екi партия тұрғындардың әртүрлi топтарына  шағымданады, әр түрлi әлеуметтiк топтарға арқа сүйейдi. Егер республикалық партия басқаруы өздерінің iрi капиталмен байланыстарын жасыру керек деп санамаса, онда Демократиялық партия басқаруы әлеуметтiк демагогияны алғыр қолданып, бұл байланыстарды жасырып қалуға тырысады, өзiн "Кiшкентай адам"  мүдделерiнiң қорғаушысына  бередi, (тресттерге қарсы заңдардың қатал орындалуына сөз беруi, т. б.) iрi капиталға баса-көктеулерді кейде қолданады, кертартпа кәсiподақтардың басымен ынтымақтасады. Дәстүр бойынша Демократиялық партия "Цитаделі" ретінде АҚШтың Оңтүстiк штаттары  болып есептеледi. 1861-1933 жылдары тек қана екі президент Демократиялық партияға жатты - Кливленд (1885-89 және 1893-97) және В.Вильсон (1913-21 ) . 1921-33 жылдары өкiметте республикашылар тұрды. 1932 жылғы президенттiк сайлауда  Демократиялыұ партияның кандидаты Ф.Д.рузвельт (1933-45жж. президенті) жеңдi.  Соғыстан кейiнгі уақытқа,  1953-61 жылдарын (Эйзенхауэр үкiметі) қоспағанда,  Демократиялық партия өкiметте -  Г.Трумэн үкіметі (1945-53), Дж.Кеннеди үкіметі (1961-63), Л.Джонсон үкіметі (1963) болады.   

    Демократиялық партияның тұрақты мүшелiгi болмайды, оған мүшелік сайлауда оның кандидаттарына дауыс беруiмен және партияның  материалдық көмегiмен анықталады. Партия сөзiнің меншiктi мағынасы штаттарда, қалалар мен графтықтарда жұмыс iстейтiн басқарма мен  функционердердің әр түрлi лауазымдардан  тұратын оның аппараты болып табылады. Төрт жылда бiр рет кандидаттарды президент пен вице-президент орындарына   сайлататын  партия  съездiн шақырады, сонымен бiрге партиялық бағдарламаны (платформаны) қабылдайды. Съездер аралығында Демократиялық партия қызметiн Вашингтондағы Ұлттық комитет үйлестiредi; конгресстiң екi палаталарында партиялық фракциялардың,  сонымен бiрге жергiлiктi партиялық бастықтардың үлкен ықпалы бар. Партия жетекшi болып президент (партия егер өкiмет басында тұрса), бұрынғы президент немесе бұл  орынды иеленгісі келетін кандидат (егер ол оппозицияда болса) болып табылады. Партияның негiзгi тiрегi - Нью-Йорк және Диксиленд штаты,  сонымен бiрге кәсiподақ қозғалысы, ұлттық, дiни және басқа да азшылықтар, либералды интеллигенция тобы болып табылады. Партияның нышаны - есек (Donkey )болып табылады.

    Соғыстан  кейінгі мерзiмде  Демократиялық  партида түбегейлi құрылымдық өзгерiстер белгiледi.  Демократиялық партияның  негiзгi топтаулары ретінде; орталық,  диксикраттар (ерекше кертартпа қайраткерлерден  тұратын топ) және "Либералды қанат" саналады. Партияда ең үлкен ықпалмен ең алдымен Солтүстiк-Шығыс iрi монополиялар бөлiгiнiң мүдделерi  шағылатын орталық топтауы пайдаланады. Алғыр әлеуметтiк демогогияға бейiмдi (жұмыссыздықты құрту, жұмыскерге қарсы заңды өзгерту, әлеуметтiк сақтандыруды кеңейту, тұрғын-үй құрылысы, фермерлерге қарыздар беру және т.б.сөз берулер).

    Демократиялық партияның тұрақты мүшелiгi болмайды.  Сайлауда дауыс берушілердің барлығы  партия мүшелерi болып есептеледi. Қаржыландыру көздері - партия ұйымдарын iрi корпорациялар мен кәсiпкерлер рөлінде шығатын өте жомарт сыйлықтар берушiлерден тәуелдi ететін жарналар болып табылады. Төрт жылда бір рет президента пен вице-президенттiң орынына кандидатты қоятын съезд жиналады. Съезден сырттай басшылық етушi қайраткерлердiң тар тобының арасында  күрес жүреді, ал съезд оның қабылдаған шешiмдерiн бекiтедi. Партия басқармасын ештеңеге мiндеттемеген және сайлаушылар дауыстарын тарту жалғыз мақсатпен  сайлау алдындағы платформа съездбен қабылданады. Съездер арасындағы үзiлiстерде партия машинасымен  Ұлттық комитет басшылық етедi. Ресми жетекшi ретінде президент (егер партия оппозицияда болса) немесе соңғы сайлаудағы президент орынына тағайындалған кандидат болып табылады. Партия ұйымдары орындары сайлау компанияларын  өткiзумен шұғылданатын әр түрлi лауазымдардағы кәсiби саясаткерлердің ептеген аппараттарынан тұрады. Штаб-пәтер - Вашингтонда. Ресми белгi - есектiң суретi (1874 жылы сайлау науқанында американдық  карикатурист Томас Наст Республикалық партияны пiл түрiнде , ал  Демократиялық партияны есек түрiнде  суреттегенде пайда болды). 

    Азамат  соғысы демократиялық  партияның ықпалын  жойды 

    Бұл сұрақ уақытымен АҚШтағы құлдық туралы мәселемен тығыз байланысты болып, солтүстiк және оңтүстiк демократтар  арасындағы бөлiнуге әкелді. Ақырында, 1860 жылы АҚШ президентi  республикашы Авраам Линкольн болғаннан кейiн, оңтүстiк демократтар азамат соғысына әкелген өз штаттарының тәуелсiздiгiн жариялады.

    1884 жылдарға дейiн  демократиялық  партия президенттiк сайлауларда  үнемi республикашылардан   ұтылып, америкалық саяси өмiр түкпірiнде  қалып отырды. Олардың сайлаушыдарының  негiзгi бөлiгi оңтүстiк штаттарда  болды.

    Бұдан басқа, демократиялық партияға  19 ғасырдың соңында Америка индустрияландыруының жемiстерiмен пайдалануды қолдана  алмаған ескерту топтары, америкалық солтүстiктiң этникалық азшылықтары, батыстың кедей фермерлерi т. б. дауыс  бердi.

    Рузвельттің "Жаңа курсы"

    Демократиялық партия ақ үйге өз адамын отырғызуға жолы түспеген ұзақ мерзiмдер негативтi түрде  оларға ықпал етті. Ол солтүстiкте қалалық "прогрессисттер" мен керiтартпа оңтүстiктiктегілер арасында бөлініп қалды. Мысалы, 1924 жылғы съезде   АҚШ президентіне кандидатураны демократтардан анықтау үшiн делегаттар 103 рет дауыс беруге мәжбүр болды.

    Франклин  Делано Рузвельт

    Өткен ғасырдың 20-шы жылдардың соңында  "Ұлы депрессия" мен республикашылардың елдiң экономикалық мәселелеріне  қабiлетсiздiгi демократтарға саяси  процесстiң орталығына қайтып келуге мүмкiншiлiк берді. 1932 жылы президенттiк сайлауларда жеңген Франклин  Делано Рузвельт партияның қайта тууын басқарды.

    Рузвельт "Ұмытылған адам" үшiн өнеркәсiптегi реформалардың кең ауқымды бағдарламасын, ауыл шаруашылық пен қаражаттар - "Жаңа курсын" (NewDeal ) жариялады. Осының арқасында демократиялық партия өз жақтаушыларының санын едәуiр көбейтті:  Рузвельт президент болған уақытта республикашыларға қарағанда демократтарға  сайлаушылар  екi есеге көп дауыс бердi.

    Франклин  Делано  Рузвельттің "Алтын дәуірі" демократтар үшiн 1945 жылы оның өлiмiнен  кейiн де  жалғастырылды. 1932 және 1968 жылдар аралығында  демократиялық партия  Ақ үйдiң Сопақ кабинетi  28 жыл iшiнде ұстап қалды (1952-1960 жылдары онда республикашы Дуйат Эйзенхауэр орналасқан). Сонымен бiрге ол 1994 жылға дейiн АҚШ конгрессiнiң өкiлдер палатасы мен бұл мерзімнің көп бөлігінде Сенатты тексердi.