Қазақстан Республикасындағы саяси партиялар

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ  БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

С.АМАНЖОЛОВ АТЫНДАҒЫ ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН  МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тақырыбы:Қазақстан Республикасындағы саяси партиялар.

 

 

 

                                         

 

 

 

 

 

                                     Орындаған:Баекина Н.                                                              Тексерген: Тлеубердинов Қ.

 

 

 

 

 

 

 

                                          ӨСКЕМЕН 2012

 

 

 

 

 

Жоспар.

 

 

1. Кіріспе.

1.1 Көппартиялық жүйенің қалыптасуы.

 2. Негізгі бөлім.

2.1 Қазақстандағы доминанттық партия.

2.2 Қазақстанның саяси партиялар туралы заңы.

2.3  Қазақстандық партиялар қоғам мүддесін білдіре ала ма

3. Қорытынды.

4.Қолданылған әдебиеттер тізімі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                               Кіріспе.

 

 

Елбасы жолдауында көрсетілгендей, саяси партиялар мен азаматтық  қоғам институттарын одан әрі  дамыту саяси және мемлекеттік құрылыс  саласындағы аса маңызды міндеттердің бірі.

Еліміздегі партиялық  жүйе жайында әңгіме қозғалып  отырған соң тәуелсіздіктен кейін қалыптасқан қазақстандық саяси құрылымдарға қысқаша шолу жасап өтпей болмас. Сонау тоқсаныншы жылдары бірпариялық өктемдіктің және  социалистік саяси жүйенің  ыдырауы республикамызда  демократиялық қағидаттар негізінде қызмет жасайтын сан алуан саяси партиялар мен қоғамдық бірлестіктердің  қызмет жасайтын сан алуан саяси партиялар  мен қоғамдық бірлестіктердің  қызметіне жол ашты. Яки Көппартиялық жүйеге өтумен республика халықтарының  мақсат-мүдделерін, талап-тілектерін жүзеге асыру жолында қызмет жасаған саяси құрылымдар шоғыры қалыптасты. Тәуелсіз Қазақстан демократиялық ашық қоғам  құра отырып, экономикалық реформалардың алғашқы сатысынан сүрінбей өтті. Соның ішінде жаңадан құрылған қоғамдық бірлестіктер мен саяси партиялар жас мемлектте қоғамдық-саяси өмірді демократияландыру, саяси әр алуандық, халықтың әр түрлі әлеуметтік топтардың мүдделері мен құқықтарын қорғау, тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуға қол жеткізу мақсатында кеңінен қызмет жасады. «Қазақстан» энциклопедиясының 5-ші томының беттерін парақтап көрсек, 1990 жылғы 1 наурызға қарай республикада 100-ге жуық қоғамдық ұйым қызмет істеп тұрған екен. Олардың   қатарында «Достастық» азаматтық қозғалысы, «Форум» қоғамы, «Инициатива» әлеуметтік-саяси бірлестігі, «Қазақ тілі» қоғамы, Қазақ ұлттық мәдениеті ассамблеясы, Ұлттық мәдени орталықтар ассоциациясы, «Бірлесу» тәуелсіз кәсіподағы «Желтоқсан» қоғамдық комитеті, «Бірлестік» азамттық қозғалысы, сондай- ақ  қоғамдық бірлестіктердің ірі экологиялық ұйымдары-ядролық  жарылысқа қарсы «Невада-Семей» халықаралық қозғалысы, «Арал-Азия-Қазақстан» қоғамдық комитеті деп, міне осылайша тізім тізбектеліп жалғаса береді.

Сонымен қатар, қызметі  тарихи-ағарту сипатындағы бірлестіктерден  «Ақиқат», «Мемориал», «Әділет» тарихи-ағарту қоғамдары, «Жерұйық» тарихи-этнографиялық бірлестігі жұмыс істесе, қоғамдық-саяси қозғалыстардың  ішінен «Азат» (1990 ж., 1шілде), «Покаление» (1992 ж., 24 қараша), «Лад» (1993., мамыр), «Азамат»  азамттық қозғалысы (1996 ж., 20 сәуір) өз хал-өадірлерінше азаматтық қоғамға арна салды. Қазақстанда қоғамдық бірлестіктердің  қалыптасуының келесі  кезеңінде Қазақстанның либералдық қозғалысы (1997 ж., мамыр), «Қазақстанның болащағы үшін» (1998 ж., ақпан) жастар қохғалысы, «Қазақстан- 2030 үшін» (1998 ж., 6 қазан) қоғамдық қозғалысы, «Өрлеу» (1998),  «Ақ жол» қоғамдық қозғалыстары (1998) тағы басқалары құрылды. 1989-1994 жылдардың аяғында Қазақстанда 500-ге жуық қоғамдық бірлестік Әділет министірлігінде тіркелді.  1998 жылы олардың саны 1500-ден асты,  ал 2001 жылдың аяғына қарай елде 1700-ден астам ресми тіпкеуден өткен қоғамдық бірлестік қызмет жасады. Сол кезеңде аталған қозғалыстар мен қоғамдық бірлестіктердің нақты стратегиялық тұғарнамалары және соңынан ерткен орнықты идеялас электораты  бола қоймаса да олар егемен елде көппартиялық құрылыстың іргесін қалауларымен тарих беттерімен орын теппек. Қазақстандағы саяси партиялар мен қоғамдық біроестіктерді құқықтық жағынан реттеу республикамыздың конституциясында  «Қоғамдық бірлестіктер туралы» (31.05.1996) және  «Саяси партиялар туралы» (15.07.2002) заңдарында қамтамасыз етілді.

Қазақстандағы  аталған  саяси партиялар  мен қоғамдық бірлестіктер әлеуметтік әділдік, демократиялық-құқықтық мемлекет пен азаматтық қоғам, ұлтаралық  және азаматтық келісім орнатуда осы уақытқа дейін аз қызмет атқарған жоқ, атқара да бермек. Алайда алдына әлемдегі  бәсекеге быранша қабілетті елу елдің қатарына кіру жөнінде өршіл міндет қойған Қазақстанның  жедел саяси жаңаруына көптеген саяси партиялар мен қозғалыстардың сылбыр әрекеті сай келмейтіні анық еді.

Бұл ретте елдегі саяси  партиялар өз өкілеттіктерін  елеулі түрле кеңейтуге дайын ба, өздерінің  еселеніп отырған ықпалын қоғам  мен мемлекеттің  мүддесіне сай  қаншалықты пайдалана алады деген  заңды сұрақтың туындайтыны жасырын емес. Өйткені өткен тәжірибе көрсетіп отырғандай, осыған дейін Қазақстан қоғамында  көпшілік партиялар тек өздерінің  саяси жетекшілері  мен қаржылық демеущілерінің  мүдделері аясында қызмет етіп келген ақиқат.

Осыған орай Мемлекет басшысы қоғамның барлық буынының қолдауы мен сеніміне  шын мәнінде ие  болған бірнеше ірі бұқаралық партияның құрылуын өмірдің өзі талап етіп отырғанын қадап айтқан еді.

Өзара идеялас партиялардың «Отанның» айналасына топтасу үрдісіне орай бұдан былай қазақстандық партиялық  жүйе қандай болады деген дүдәмәл әңгімелердің туатыны шындық. Бұл сауалға жауапты Президент таяуда Азамттық партияның кезекті  съезінде  өзі айтты. Бәзбіреулер Қазақстанда бірпартиялық жүйе болуы керек деген пікірлер айтып қалатынын, бірақ біздің  бұл жолдан өткенімізді, ондай қадам тұйыққа әкеоіп тірейтінін Елбасы нақты айтты. Сондай-ақ енді біреулер екіпартиялық жүйе тиімді болады десе, келесі біреулер нақты өмірден мүлдем алыс экзотикалық схемаларды ұсынған. Менің көзқарасымша, деген еді Елбасы, мұндай әңгімелерді саяси үдерістер мен партиялық алаңның құрылуын жасанды шеңберлермен шектеуге болмайтынын ескермейтіндер шығарып жүр. Бізге демократиялық стандарттар мен нормалрға  сай келетін партиялық жүйе керек. Біз осындай анық та айқын қағидатқа тоқтам жасауымыз керек. Президент түптеп келгенде, бізде бірнеше қуатты,  бәсекеге қабілетті, көшбасшы  партиялардан құрылған демократиялық көппартиялы тұрлаулы жүйе құрылуы тиіс деп есептейтінін, еліміз басшылық жасауға жауапты  әрі реформаларды жүргізе алатын, халықтың мүдделерін қорғай алатын бірнеше іргелі саяси партиялар болуына қадам жасауы керектігін, жаңа ұйым негізінде  біз шын мәнінде  бұқаралық халықтық партия жасай алатынымызды ашып айтты.

Өткенге көз жүгіртсек  биліктің партиясы саналатын «Отан» өзінің жетіжылдық белсенді бірнеше шағын саяси құрылымдарды  қатарына қосып келе жатқанын аңғарамыз. Мәселен, 1999 жылғы 19 қаңтарда Елбасы Н. Назарбаевтың кандидатурасын қолдау жөніндегі қоғамдық штаб  түрінде құрылған саяси құрылым, соңыра 1 наурызда  алғашқы съезд өткізіп, сол жиында  «Қазақстанның халық бірлігі» Қазақстанның демократиялық партиясы, «Либералдық қозғалыс» және басқа да қозғалыстарды  өз қанатының астына алды. Ал 2002 жылы республикалық Еңбек және  Халықтық-коперативтік партиялары  «Отанның» құрамына енді. Сол жылы аталған саяси партияның құрамы 111  мың адамға жетті. Бір қарағанда, бас пария ұсақ шабақтарды  қылғыта беретін  алып жайынға  ұқсап кетуі  әбден мүмкін.

Соңғы күндері  қатар  толысып жатқан  «Отан» партиясының  атын өзгерту  жөніндегі ұсыныстар да қызу талқаға түсіп келеді. Сол ұсыныстардың ішінде    «Нұр Отан»  атауына көпшіліктің  көңілі түсіп тұр.

Саяси сарапшылардың  пікірінше, «Отанға» осыған дейін «Асар» және  Азаматтық партия біріксе, алдағы уақытта Аграрлық партия бір  сапқа  тұрмақ. Сонымен,  «Отанның» кемелдену үдерісі аяқталып, сол тұрғыда толысуға тоқтам жасайтын қазақстандық жаңа іргелі саяси ұйымдармен демократиялық негізде тартысқа түспек.

Жалпы,  «Нұр Отан»  партиясы алдағы  кезеңде Үкіметпен  бірлікте жұмыс істеуді мақсат етеді. Бұл «Әр дәуірдің өз міндеті бар» деп Гейне айтпақшы, тәуелсіз елдің елдік бет-беделін, абырой-даңқын асыру партияның басты міндеті болып табылады.

«Нұр Отан» партиясы еліміздің  партиялық жүйесінде  мүшелерінің саны  жағынан ең ірі партия екендігін, оған қоса сөздің емес, істің партиясы болып отырғанын дәлелдеп келеді. Еліміздің саяси  сахнасындағы  басты билік партиясы да болып саналады. Бұл арада мен мына нәрсені ашып айта кетуді  мақсат етіп отырмын. «Нұр Отан»  партиясы –халықтық партия. Халықтық партия қашан да халыққа  жақын, сол халықтың мүддесін қорғауға, талап-тілектерді мүлтіксіз орындауға ұмтылады. Бұл біздің ең бірінші атқаратын жұмысымыз болып табылады.

Партияның сайлауалды юағдарламасын  әзірлеп, ұсынылған кандидаттардың да бағдарламасы  жасалып, оған көмек көрсету  жағы да ақарастырылмақ . Биылғы жылдың бірінші  жартысында партияның  «Қазақстандық бағыт-2009» бағдарламасының негізінде  әр аймақтың нақты көрсеткіштеріне  сай жұмыстар  әзірленіп, оны іске  асыру жіті қадағаланатын болады.

Әкімдер халықпен бірге  «Нұр Отан»  партиясының алдында да жауапты  екенін түсінсе керек. Себебі, еліміздегі әртүрлі деңгейдегі әкімлердің   2678-і, яғни 90 пайызға жуығы «Нұр  Отан» партмысының мүшелері.

Үшінші щақырылымда  Парламентте депуттардың  90 пайызын құрайтын біздің фракция мүшелерінің  қатысуымен 188 Заң қабылданады. Елбасы Нұрсултан Назарбаев  бәсекеге  қабілетті технологиялар иновациялық  экономканың өзегі екенін  атап айтып, индустриялық-иновациялық дамуға ерекше көңіл бөлу  керектігін тапсырған еді. Осы мәселе де оң шешілуде.

Қазақстанда көппартиялық жүйенің қалыптасуының  басты – басты үш себебін атап өткен жөн.

1. Республиканың саяси  өміріндегі 1989 жылдан кейінгі өзгерістер, яки сан алуан көзқарастар  идеясы, жариялық, саяси еркін ой  т.с.

2. 1991 жылғы Мәскеудегі тамыз оқиғасымен тікелей байланысты. Бұл оқиғаның нәтижесінде Кеңестер Одағы ыдырап, Қазақстан өзінің тәуелсіздігін жариялағаны белгілі. Бұл кездегі партиялардың негізгі міндеттері үкіметпен байланысы жоқ саяси күштерді ығыстыру, парламент сайлауында жеңіске жету, қызмет органдарында көпшілік қолдайтын тәртіпті қамтамасыз ету т.б.

3.Еркіндік синдромы, ол  барлық саяси ұйымдар мен қозғалыстарға  тән.

Міне, нақ осындай себептердің  нәтижесінде 1990 жылдан бастап мемлекетте ең алдымен Социал-демократиялық партия, Одан соң, азаматтық- демократиялық «Азат» қозғалысы қалыптасты.

Қазақстанда 1994 жылғы  парламент сайлауында Әділет министрлігінде тіркеуден өткен 4-ақ партия қатысты. Олар: Қазақстан Халық Конгресі, Демократиялық және «Азат» партиясы, Қазақстан Коммунистік партиясы, социалистер.

1994 жылдың соңында  Қазақстан Халық конгресі партиясы  Республика басшылығына конструктивтік  оппозицияда екендігін жариялағанда, елде тез арада бірнеше жаңа  саяси партия пайда болды. Олар-Ауылшаруашылық  кооператорлары, Демократиялық және Қазақстанның дәуірлеу партиялары, ал Қазақстанның халық бірлігі қозғалысы Қазақстан халық бірлігі партиясы болып қайта құрылды.

Қазақстан енді ғана көтеріліп  келе жатқан демократиялық құрылымдардың  бірі –көппартиялық жүйе. Біреулер «бұрын да бар емес пе» деп компартияны алға тарту мүмкін, бірақ, тоталитарлық қоғамдағы саяси  партияның жұмыс істеу тәсілі де, мемлекетпен арақатынасы да мүлде басқа  және бір партиялық қоғам мен көппартиялық жүйенің  арасы жер мен көктей екенін ұмытпалық. Әрине тоқсаныншы жылдардың басында Қазақстанда бірнеше пария пайда болып, жұмыс істеуге ниет жасаған, алайда, ол уақытта партиялардың  жұмыс істеуіне қажетті  жағдайлар болмаған еді.

Саяси партиялардың  жұмыс  істеуіне және  қоғамның саяси өміріне  араласуына жасалған алғашқы  жағдай-мәжілістен берілген он орын еді. Оған дейін саяси партиялардың  жұмысы қоғамдық-саяси қозғалыстардың мүмкіншілгімен  бірдей болатын. Мәжілістен бөлінген он орын саяси партиялардың арасында  бәсекелестік тудырып, түрлі саяси пікірлердің ашық жарысын қамтамасыз етуге мүмкіндік жасады.

Бірінші мәселе: Партиялар  билік үшін күресе ме, әлде билікті  сақтап қалу үшін құрыла ма?

Саяси партиялардың билік  үшін күресетінін бәріміз де білеміз. Әрине билік-негізгі мақсат емес, олар сол билікті алғаннан кейін ғана өздерінің партиялық бағдарламаларын жүзеге асыра алады. Қысқасы, билік –мақсаты жүзеге асырудың негізгі құралы. Ал Қазақстандағы саяси партиялардың басым көпшілігі билікті алу үшін күресейін деп отырған жоқ сияқты. «Отан» партиясы өздерін үкімет басына  келу үшін құрылды деп ешкімді сендіре алмаймыз. «Азаматтық» не «Ауыл» партиясының да билікті жеңіп алу үшін  құрылмағына анық. Демек, бұлар не билікті  сақтау үшін құрылды, немесе сол биліктің идеологиялық бағытын таратушы ретінде  дүниеге келді  Бұл жерде, өз басым, не саяси пікір алалығын, не билікке ұмтылу сияқты  саяси партияларға тән ерекшелікті көре алмай тұрмын. Әрине билікті қолдау  бағытында саяси партиялардың  құрылуына болмайды деген заң тарапынан бөгет жоқ, сондықтан халықтың бір бөлігінің  көзқарасының көрсеткіші ретінде  ондай партиялардың да өмір сүруіне  әбден болады. Дегенмен билік жүйесіндегі саяси  күштердің бастары бірігіп, бір партияға тотасқаны дұрыс болатын сияқты.

Екінші мәселе: Жетекшілерінң  саяси көзқарастарының  тұрақтылығы.

Саяси көзқарас жылдар бойы  қалыптасатын және азаматтықтың  бір  белгісі болып табылатын ерекше дүниетаным. Бұл біздің де саяси  партиялардың басшылары мен белсенді мүшелері үшін үлгі боларлық мәселе. Партиялық  көзқарастың тұрақтылығы –саяси партияның мақсат-мұратының  тұрақтылығы демек, Қазақстандағы болашақ көппартиялық жүенің  де тұрақтылығы.

Үшінші мәселе: Партия бағдарламалары қандай күйде?

Партияның басты ерекшелігі, оның мақсат-мүддесі-партиялық құжаттардан  оның ішінде бағдарламадан ғана көрініс табады. Өкінішке орай оны оқып-танысып, зерттеп жатқан ешкім жоқ. Оның басты себебі партиялық құжаттардың бір-бірінен айнымайтындығында болса керек. Сөз жоқ демократиялық қоғам құру, адам құқығымен еркіндігін сақтау, халықтың әл ауқатын көтеру, ұлттардың теңдігін ұстану, экономиканы дамыту дегендер -өте тамаша мақсаттар. Бірақ бұлар- бағдарламадан гөрі Декларацияға немесе Манифестке  жақын дүниелер. Ең бастысы бағдарламада сол мақсаттарды жүзеге асырудың нақты жолдары көрсетілмеген. Азаматтар саяси партияларға мүше болғанда  немесе сайлауда дауыс бергенде, ең бірінші болып оны экономиканы  қалай көтеретініне, халықтың әл-ауқатын қалай жақсартатынына қарайды.

Төртінші мәселе: Партиялардың ұйымдық құрылымы мен жұмыс істеу  тәсілі.

Қоғам бір орнында тұрмай, ірқашан қозғалыс үстінде болады. Ал қоғамның саяси өмірі мың құбылып тұратын күрделі дүние. Саяси партиялардың  қоғамдағы рөлі, демократияны қрудағы міндеті  қарапайым азаматтар үшін әлі де анық емес. Оны көрсететін де, дәлелдеп сендіре білетін де партиялардың өздері, олардың іс әрекеттері.