Қазақстан
Республикасының Білім және Ғылым
Министірлігі
Абылай
хан атындағы қазақ халықаралық
қатынастар және әлем тілдері университеті
Реферат
Алматы,
2011 ж
Кіріспе
Әлемдік даму аренасына қадам
басқан кез келген мемлекет
өз қоғамының мүшелерінің барлық
қажеттіліктерін қанағаттандырып,
жаңа биік белестерге қадам басуға әрекет
жасайды. Бүгінгі таңда әлеуметтік мемлекет
болып табылатын көптеген әлем мемлекеттері
үшін әлеуметтік саясаттың айқын басым
бағыттарын анықтап, салиқалы әлеуметтік
саясат жүргізу, халықты әлеуметтік қорғаудың
өзіндік моделін қалыптастыру стратегиялық
маңызы бар мәселе болып отыр. Әлеуметтік
саясаттың басым бағыттарын анықтау арқылы
мемлекет ең алдымен негізгі халықтың
қажеттіліктерін анықтап, саясатты сол
арнаға бағыттайды. Демек, тиімді тетіктерін
табу арқылы қоғамның әр түрлі топтарына,
таптарына, әсіресе әлжуаз әлеуметтік
қорғауды қажет ететін топтарын әлеуметтік
қорғаумен қамтамасыз етеді. «Әлеуметтік
саясат» ұғымын теориялық-методологиялық
талдау бұл саланың ғылыми негіздемесін
орнықтырады. Ал әлеуметтік саясаттың
негізі әлеуметтік қорғаудан бастау алса,
әлемнің көптеген мемлекеттерінде халықты
әлеуметтік қорғаудың модельдері (Скандинавия
елдері моделі, Жерорта теңізі елдері
моделі, Чилли моделі және т.б.) қалыптасып
үлгерді. Осы тұста Қазақстан Республикасының
әлеуметтік қорғау жүйесінің әлем елдерінің
озық тәжірбиесі негізінде өзіндік моделін
жасап келеді. Десек те, қоғам түрленіп,
нарық құбылып өзгерген сайын Қазақстанның
да басқа мемлекеттер сияқты әлеуметтік
саясатын жетілдіріп отыруы заңды құбылыс
болып табылады. Бұл ғылыми жұмыстың негізгі
мақсаты - әлеуметтік саясаттың теориялық
аспектілерін ескере отырып, әлемдік тәжірбиеге
үңіліп, Қазақстан Республикасының әлеуметтік
қорғау жүйесіндегі бағытын анықтау. Әлеуметтік
мемлекеттің қалыптасуы мен дамуы азаматтық
қоғам, демократия, гумманизм, құқықтық
мелекет, еркіндік пен теңдік мәселелерімен
тығыз байланысты.
Қазақстан Республикасының әлеуметтік
саясаты
ХХ
ғасыр кез келген мемлекеттің
ішкі саясатының негізгі бағыттарының
бірі әлеуметтік саясат болуы
керек екенін дәлелдеді. Әлеуметтік
саясаттың басым міндеттері қоғамдық
өмірде белгілі бір деңгейде теңдікті
қамтамасыз етуді көздейді. Халықты
әлеуметтік қорғау – мемлекеттің әлеуметтік
саясатының ең негізгі басым бағыты. Экономикалық
нарықтық қатынастар кезеңіне өткенде
мемлекеттің әлеуметтік саясатын жетілдіру
қажеттілігі туындады. Әлеуметтік саясат
аясында халықты, оның ішінде көмекке
аса мұқтаж адамдар, асыраушысынан айрылған,
мүгедек жандар, жетім балалар әлеуметтік
қорғалады. Қазақстан Республикасы
Ата Заңында «өзін демократиялық, зайырлы,
құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде
орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы
адам және адам өмірі, құқықтары мен бостандықтары»
деп көрсеткен [10]. Әрине, әлеуметтік мемлекеттің
негізгі принципі де әлеуметтік саясатты
жүргізіп, негізгі функцисы әлеуметтік
қорғау болып табылады. «Әлеуметтік қорғау
– бұл мұндай қатынастар, яғни оның қамқорлығында
индивидтер қоғамдағы өз позицияларын
сақтауға мүмкіндіктері болады. Әлеуметтік
қорғау – саяси немесе әлеуметтік одақты
сақтау функциясы». Әлеуметтік саясатты
жүргізудің негізгі мынадай принциптері
бар: баға көтерілгенде компенсацияның
түрлі формаларын енгізіп және индексация
жүргізу арқылы халықтың өмір деңгейін
қорғау; ең кедей отбасыларға көмектесу;
жұмыссыздық жағдайында көмек беру; әлеуметтік
сақтандыру саясатын жүзеге асыру; мемлекет
есебінен білім беру, денсаулық сақтау,
қоршаған ортаны қорғауды дамыту, мамандандыру
бағытында белсенді саясат жүргізу. Жалпы
әлеуметтік саясатты жүзеге асыру үш кезеңнен
тұрады: саясатты қалыптастыру, оны халыққа
тарату және оны әр адамның қабылдауы.
Әлеуметтік саясатты қалыптастыру процесіне
түрлі үкіметтің жасаған бағдарлама, жобалары
және парламент, президенттің бекіткен
заң, жарлықтарын тікелей жатқызуымызға
болады. Ал енді әр адамның әлеуметтік
саясатты қабылдауы, ол тікелей екінші
кезеңнің жүзеге асуына байланысты өз
нәтижесін береді.
Қазақстанның сыртқы саясаты ЕҚЫҰ-дағы
төрағалығы
Қазақстанның ЕҚЫҰ-дағы төрағалығы
және адамзаттық құндылықтар
Қазақстан Еуропадағы
қауіпсіздік және ынтымақтастық жөніндегі
ұйымға өз тәуелсіздігін алғаннан
кейін көп уақыт өтпей-ақ, яғни 1992 жылдың
қаңтар айында мүше болды.
ЕҚЫҰ
– Солтүстік Америка, Еуропа
мен Орталық Азияның 56 мемлекетінің
басын біріктіріп отырған әлемдік
деңгейдегі іргелі ұйым. Қазақстанның
ЕҚЫҰ-ға төрағалық ету мәселесі алғаш
рет осы ұйымның Тұрақты кеңесінің 2003
жылы 18 ақпанда өткен жиналысында айтылды.
Ал Қазақстанның төраға болуына қатысты
шешім 2007 жылы желтоқсанда Мадридте өткен
ЕҚЫҰ сыртқы істер министрлері кеңесінде
қабылданды. Сөйтіп 2010 жыл еліміз
тарихындағы жарқын парақтардың бірі
болып қалмақ. Бұл оқиғаның саяси маңызы
– ЕҚЫҰ тарихында тұңғыш рет бұл ұйымға
ортаазиялық мемлекет төрағалық етуінде.
Және Қазақстан – қазіргі таңда ТМД
кеңістігінде бұл ұйымға төраға болған
бірден-бір мемлекет.
Әскери-саяси
өлшем Қазіргі таңда Қазақстан ЕҚЫҰ-ның
Іс басындағы төрағасы ретінде және серіктерінің
белсенді қолдауымен құрлықтар мен өркениеттер
арасындағы дәнекерлік дәстүрлерін қайта
жаңғыртуда. Тарих үшін тым қысқа уақыт
ішінде дүние жүзі мүлдем өзгеше сипат
алды. Геосаяси ахуал жаңарып, халықаралық
қатынастардың мәні өзгерді, трансұлттық
қауіп-қатерлердің жаңа түрлері пайда
болды. Бұл ретте ЕҚЫҰ-ның заман талабына
сай болуы аса маңызды. Осыған байланысты
біз артықшылықтарымызды айқындап, жаңа
қауіп-қатерлерге төтеп беретін қарымта
жауаптарымызды белгілеуіміз керек.
Қазақстан
төрағалығы ЕҚЫҰ-ның үш өлшемі
аясында, төрт «Т»-дан тұратын
– «траст» (сенім), «традишн» (дәстүр),
«транспаренси» (ашықтық) және «толеранс»
(төзімділік) деп жария етілген ұрандар
рухында барлық мәлімделген басымдықтар
бойынша жүзеге асырылуда. Өз төрағалығы
тұсында Қазақстан еуропалық қауіпсіздік
ұғымы континенттік аядан әлдеқайда шығып
тұратыны туралы тезисті дәйектілікпен
және белсенді түрде ілгерілетуде. Соның
нәтижесінде бүгінде ЕҚЫҰ еуроатлантикалық
және еуразиялық қауіпсіздік ұғымдарын
нақты пайдалануда.
ЕҚЫҰ-ның байтақ
кеңістігіндегі күрделі әскери-саяси
жағдайды ескере отырып, Қазақстан
өз төрағалығы тұсындағы қызметін
дағдарыстық жағдайларды болдырмау және
реттеу жөніндегі ЕҚЫҰ мүмкіндігін күшейтуге
бағыттады. Бұл саясат ЕҚЫҰ Қырғызстандағы
дағдарысқа кез болған жағдайда өзін-өзі
ақтап шықты.
Қазақстан ЕҚЫҰ
жауапкершілігі аймағынан тыс пайда
болатын қауіпсіздік мәселелеріне
жаңа көзқараспен қарай бастағанын атап
өту қажет, бұл Ауғанстанды бейбіт өмірге
қайта әкелудегі ЕҚЫҰ-ның көмек көрсетуінің
мүмкін жолдарын белсенді ізденісте, сонымен
қатар ынтымақтастық бойынша ЕҚЫҰ-ның
Азиялық және Жерорта серіктестерімен
диалогтың күшейтілуінде көрініс тапты.
ЕҚЫҰ-ның әскери-саяси
өлшемінің күшеюіне дем берген Қазақстандық
төрағалықтың басқа ерекше элементі
- басты халықаралық ұйымдарымен,
соның ішінде БҰҰ, ЕО, НАТО, ТМД, КҚТКҰ
(ОДКБ) және АӨСШК-мен интенсивті, іс
жүзіндегі қайтарымға бағытталған
диалог пен әрекеттесуді іске асыруы болып
табылды.
Соңғы 7 ай ішіндегі
әскери-саяси өлшемінің шеңберіндегі
басты шараның бірі Қазақстан
Республикасының төрағалығымен
өткен Қауіпсіздік саласындағы
мәселелерге шолу жөніндегі жыл
сайынғы конференция (Вена, 14-16 маусым)
болды. ЕҚЫҰ-ның бірінші өлшемін күшейту
мақсатына сәйкес, Қазақстан Ұйымға мүше
мемлекеттер соңғы жылдары көтеріп келе
жатқан бұл негізгі форумның жұмыс сессияларын
кеңейту және жиі өткізу жөніндегі мәселенің
шешімін табуына қол жеткізді. Қауіпсіздік
саласындағы мәселелерге шолу жөніндегі
жыл сайынғы конференцияның маңызы Қазақстан
төрағалығының жоғары деңгейімен аталып
өтті.
Қазақстан
төрағалығы тұсында жасалған
жұмыстардың бірі – «Корфу
үдерісі» аясында Вена кеңестерінің
нәтижелері қару-жарақты таратпауды жіті
бақылауда ұстау мен сенім шараларын күшейтудің
маңыздылығын көрсетті. одан әргі жұмысымыз
үшін консенсустық салаларды анықтауда
прогреске қол жеткізе алдық. Әскери-саяси
қауіпсіздік мәселелерін талқылау Қазақстан
төрағалығы барысында нақты көрініс тапқан
«Корфу процесі» шеңберіндегі еуро-атлантикалық
және еуразиялық қауіпсіздіктің болашағы
жөніндегі диалогтың негізі болып табылады.
Қабылданған бағдарламаға сәйкес, алғашқы
жартыжылдықта сегіз кездесу, екі көшпелі
семинар, соның ішінде қақтығыс, трансұлттық
қатер, қарулануды бақылау және сенім
мен қауіпсіздік шараларын күшейту тақырыбында
да семинарлар мен кездесулер өткізілген.
«Корфу процесінің» формалды емес және
ашық сипаты әр түрлі идеялар мен ұсыныстардың
пайда болуына, атап айтқанда, кәдімгі
қаруландыруды бақылау тәртібінің әрекет
етуін қайта орнату, Вена құжатын қазіргі
заманға сай жаңартуды, таратпауды реттейтін
ЕҚЫҰ қағидаларының жаңарту мүмкіндігін
туғызды. Барлық көтерілген ұсыныстар
Венадағы (5 шілде) Тұрақты кеңес және Қауіпсіздік
саласындағы ынтымақтастық жөніндегі
форумда және Алматыда (16-17 шілдеде)
ЕҚЫҰ-ның бейресми СІМК-де талқыланған
қазақстандық төрағалықтың аралық есебінде
көрініс тапты.
Қазақстан төрағалығымен өткен
7 айдың барысында ЕҚЫҰ-ның жауапкершілік
аймағындағы «созылмалы» қақтығыстарды
реттеу жөніндегі келіссөз форматтары
дәйектілікпен ілгерілетілді. «Созылмалы»
қақтығыстар жөніндегі Арнаулы өкіл белсенді
жұмыс істеуде. Әзірбайжанның, Арменияның
президенттерімен Таулы Қарабақ проблемалары
бойынша бірқатар кездесулер өткізілді.
Қазақстан Ресей Президенті Д. Медведевтің
әзірбайжан-армян қақтығысын реттеу жөніндегі
күш-жігеріне қолдау білдірді. Ұйымға
мүше елдердің сыртқы істер министрлерінің
Алматыдағы бейресми кездесуінің аясында
ЕҚЫҰ-ның Таулы Қарабақ бойынша Минск
тобы теңтөрағаларының отырысы өтіп, бірқатар
мәселелер бойынша пікірлер алмасылды.
Қазақстан
төрағалығы тұсында маңыз берілген
мәселенің бірі – Ауғанстандағы
жағдай. ЕҚЫҰ-ның Ауғанстанға қатысты
жаңа стратегиясының қажет екендігіне
еш күмән жоқ. Бұл елді нәрлендіру жөніндегі
халықаралық күш-жігерді арттыра түсуі
қажет. Лондондағы халықаралық конференцияда
қуатталған, Ауғанстандағы қауіпсіздікті
қамтамасыз ету жауапкершілігін жергілікті
билікке кезең-кезеңмен беруді көздейтін
бастаманың зор маңызы бар. Елде Талибанды
қоса алғанда барлық саяси күштер спектрінің
өкілдерін бейбіт өмірге қайта кіріктіру
жолымен қантөгісті тоқтату мақсатындағы
Кабулдың бағыты да қолдауға лайық. Бұл
ел экономикасының түрлі салалары үшін
білікті кадрлар штатын құру Ауғанстанның
өткір қажеттілігі болып табылады. Сондықтан
да Қазақстанда ауған азаматтарын еліміздің
жоғары оқу орындарында оқыту жөніндегі,
құны 50 миллион долларлық білім бағдарламасын
іске асыру басталды. Соған сәйкес 2010-2018
жылдары Қазақстанда мың ауған студенті
оқытылады. Қазақ елі ауған жастарына
сапалы білім алу мүмкіндігін беріп, бұл
елді нәрлендіру үдерісіне ғана емес,
сонымен бірге экстремизм және лаңкестік
идеологиясының таралуын қысқартуға маңызды
үлес қосатыны даусыз.
Қазақстан
төрағалығы тұсында көршілес
ел Қырғызстандағы саяси жағдайдың
шиеленісуі де үлкен сынақ
болды. Ұйымның тиімділігіне Қырғызстандағы
саяси дағдарыс елеулі сынақ
болды. Соңғы 5 жылдағы екі мемлекеттік
төңкерістің басты себептері
экономиканың дамымағандығы, халықтың
кедейлігі, билік тіктемесінің әлсіздігі
және мемлекеттің қалыптасу кезеңіндегі
демократиялық институттардың тұрлаусыздығы
болды. Қазақстанның әлемдік көшбасшылармен
келісілген күш-жігері бұл елдегі кең
ауқымды азамат соғысының қаупіне жол
бермеді. Шекаралас, бауырлас ел ретінде
Қазақстан бұл елге гуманитарлық көмек
жіберіп, арнайы конференция ұйымдастырды.
Қазақстан
төрағалығы өз құзырының аясында
әрекет етіп, ЕҚЫҰ-ның БҰҰ-мен және Еуропа
Одағымен қажетті өзара ықпалдастығын
қамтамасыз етті. Бұл посткеңестік кеңістікте
қақтығысты бірлескен тиімді реттеудің
алғашқы тәжірибесі болды. Жалпы, Қазақстанның
төрағалық етуі ЕҚЫҰ-ның құрылымдарын,
біріншіден қауіпсіздіктің әскери емес
аспектілерінде мамандандырылған Полициялық
қызметтің стратегиялық мәселелері бойынша
бөлім мен Лаңкестікке қарсы бөлімшелерінде
қолдауларына айрықша көңіл бөлуде. Осы
жылы аталмыш бөлімшелер басшыларының
Қазақстанға жұмыс сапарлары ұйымдастырылды.
Алдағы саммитке дайындық шеңберінде
ЕҚЫҰ-ның лаңкестікке және есірткі айналымына
қарсы күресінің рөлін оңтайландыру тиісті
өріс алуы тиіс.