«Аймақтар экономикасы» пәні

1.«Аймақтар экономикасы» пәні

  Кiрiспе

    Аймақтар экономикасы экономикалық ғылымның ең маңызды салаларының бiрi болып табылады.Оның таныстыруын басты объекті әлеуметтiк-экономикалық өлкелердiң ұлттық экономиканың қатынастарының бүтiндiк жүйесiнде, және тар түрмен экономиканың өзгертiлуi және оның ары қарай тұрақтануы және бiрқалыпты даму болып табылады не бiр аймақтық факторлар және шарттармен байланған. Ерекше мемлекеттiк Қазақстан құрылымы, өлкелердiң табиғи-климаттық, географиялық, демографиялық шарттарынан айырмашылықтары, олардың әлеуметтiк-экономикалық дамытуын өсiретiн бiр қалыптылық ҚРдың әрбiр өлкесiнiң ерекшелiгiнiң зерттеуiнiң қажеттiлiгi, олардың дамытуына және жұмыс жасауға тиiмдi жолдың анықтауы, мемлекеттiң мүдделерi және оның жеке аумақтарының бекiтулік келiсуiнiң iздестiрулерін объективтi түрде ескертедi.

  Пәннiң  қарастыратын мақсаты: Осы оқу пәнiнiң мақсаты аймақтық деңгейде болуы мүмкiн елдiң шаруашылық кешенiнiң жұмыс жасауын экономикалық тетiктiң бекiтулік құрастыруларын кешендi зерттеуден тұрады.

Есептер:

• Мемлекеттiң экономикалық саясатындағы өлкелердiң дамытуының нақты ерекше шарттарының есепке алуды маңыздылығының терең түсiнуiн қалыптастыру.
• Оның өлкелерi құрама жиiрек табандатқан ұлттық экономикасының дамытуын өзара тәуелдiлiгiнiң нақты өзара байланысқандығы туралы көзқарасты қалыптастыру.
• Экономиканы реттеудi бүтiндiк жүйе және басқаруды құрастыруға және әкiмшiлiк-аумақтық бiлiмдердiң әлеуметтiк саласы әдiстемелiк негiздер және әдiсiн табар жолдар туралы ұсыныс беру.
• Аймақтық деңгейде қазiргi мәселелердiң күйi және экономиканың даму және әлеуметтiк сала перспективтері туралы бүтiндiк ұсынысты алу.
• Тиiмдi iске асырудың тетiктерiнiң нақты аумақтардың аймақтық мүдделерiнiң мемлекетiнiң экономикалық саясатындағы iздестiрулерiне бағыттайды.

1.1.Тақырып  және аймақтар экономика пәннiң мазмұны.

1.Аймақтық экономикасы және басқарылуы. Өлкелердiң ұғымы және типологизациясы.

   Пәні, негiзгi есептер және аймақтық экономиканың зерттеуi және басқарудың әдiстерi. Салыстырмалы - географиялық әдiс. Статистикалық әдiс. Кезеңдiк әдiс. «Шығын – шығарылым» әдісі. Бағдарламалық-мақсатты әдiс.

  Ғылымдардың экономикалық жүйесiндегi аймақтық экономика және басқарылуының орыны.      Аймақтық экономиканың негiзгi ұғымдары. Өлкенiң ұғымының теориялық және жаттығу түсiндiрулерi. «Экономикалық кеңiстiк» ұғымы мен «өлке ұғымының» байланысы. «Ұлттық экономика» бұл өзара байланысты өлкелердiң жүйесi. Өлкелердiң типологизациясының қажеттiлiгі.

   Экономикалық аудандастырудың типологизацияның  негiзгi белгiлерi.

   Негізгі сөздер және терминдер: өлкелер, экономикалық аудандастырулар аймақтар экономика, типологизация.

  2.Аймақтық экономика және басқарудың теориялық негiздері.

   И.Тюневтiң ауылшаруашылық штандортасының теориясы. А.Вебердiң өнеркәсiптiк штандортасының теориясы. Шаруашылық А.Лешаның кеңiстiктiң ұйымы туралы оқулар. В.Лаунхардтаның өнеркәсiптiк кәсiпорынының тиiмдi штандорты. Абсолюттi және салыстырмалы артықшылық А.Смиттің және Д.Рекардоның теориясы.

   Аймақтық экономиканың теорияларының дамытуының қазiргi бағыттары: баланс жасалмаған өсудiң теориясы, өсудiң полюстық теориясы, аймақтық теңестiру теориясы.

   Негізгі сөздер және терминдер: абсолюттiк артықшылықтардың теориясы, салыстырмалы артықшылықтардың теориясы, ауылшаруашылық өндiрiстiң орналастыруының теориясы, өнеркәсiптiң орналастыруының теориясы, өлке мемлекет ретінде, өлке жалған корпорация  ретінде.

3. Өлке бұл шаруашылықтың және басқарудың объектісі.

    Өлке бұл ұлттық экономиканың және өлкенiң әлеуметтiк-экономикалық кешенiнiң жұмыс жасауының iшкi жүйесі. Аймақтық әлеуметтiк-экономикалық жүйенiң құрылысы.

  Аймақтық дамытудың негiздерiнiң макроэкономикалық мiнездемесi. Аймақтық бөлiсiп еңбектенудiң түр және деңгейлерi. Аймақтық бөлiсiп еңбектенудегі ұйымның формалары. Өлкенiң салалық және аймақтық құрылымы.

  Өлкенiң сала аралық байланыстары. Аймақтық өсiмге арналған процесстiң ұғым және мәнi. Орнын толтыруды аймақтық айырмашылықтары. Аймақтық өсiмге арналған процесстiң пропорциялары. Аймақтық диспропорциялардың Қазақстан республикасының қазiргi әлеуметтiк-экономикалық дамытуындағы сипаты.

  Негізгі сөздер  және терминдер: аймақтық - өлкелердiң шаруашылық кешенi, мамандандыруы, аймақтық рыноктердi жүйе, нарықтың субъекттерi, аймақтық тұтынушы нарығы.

   4.Өлкенiң экономикалық потенциалы және оның бағасы.

   Негiзгi құрайтыны өлкенiң потенциалдары: құрылым, дамытудың көрсеткiштерi. Табиғи - экологиялық потенциал. Қор - өндiрiстiк потенциал. Еңбек потенциалы.

  Заңдылық, қағидалар және өндiргiш күштердiң орналастыруының факторлары. Мамандандыру және кешендi дамытудың мәні. Сала аралық өзара әрекеттесулер. Орталығы бар өлкенiң экономикалық байланыстары, басқа өлкелермен байланыстары. Экономикалық қатынастардың ө ие болу формалары: саудалық, қаржылық. Аймақтық меншiктiң жұмыс жасауының мәселелерi.     

   Негізгі сөздер және терминдер: бәсекелестiк орта, экономикалық тосқауылдар, өмiр деңгейi, өлкенiң әлеуметтiк-экономикалық дамытуының көрсеткiштерi.

  5.Өлке бұл макроэкономикалық талдаудың объектісі.

  Аймақтық талдаудың әдiстерi. Өлкенiң макроэкономикалық көрсеткiштерiнiң жүйесi. Әкелiм, шығарылым, тауар алмасудың коэффициенттерi, аймақтар экономикасының ашықтығының көрсеткiштерi. Мамандандыру және оқшау бөлiгiнiң көрсеткiштерi бойынша аймақтар экономиканың салалық құрылымның талдауы. Өлкенiң әлеуметтiк-экономикалық дамытуының индикаторлары.

   Ұлттық есептеудегі жүйенiң регионализациясы. Өлкенiң сала аралық балансы.

 Негізгі сөздер  және терминдер: аймақтық кешеннiң сала аралық үлгiсi, құрылым - өндiрiстiң орналастыруының логикалық және баланстық әдiстерi, экономика - математикалық және ұтымдылық әдiстер.

6. ҚРдың аймақтар экономикасының тарихи - географиялық мiнездемесі.

   Қазiргi қазақстандық экономикасының, қазiргi кеңiстiктiң құрылымының тәуелдiлiгi тарихи және физика-географиялық факторларға байланысты. Қазақстан өлкелерiнiң бұрынғы командалық-әкiмшiлiк экономиканың жүйесiндегi рөлі және орыны  қазiргi аймақты дамыту үшiн тұрақты фон. Көп салалы өлкелердiң нақты аумақтарының шикiзатқа бағытталғандығын күшейту және пайда болдыру. Өлкелердiң салалық құрылымына шикiзат өлкелерiнің және диспропорциялардың ашықтығының үлкеюi. Ұлттық экономиканың жүйесiнде орынның өзгерiсiнiң динамикасы және республиканың нақты өлкелерiнiң рөлi. Әлеуметтiк-экономикалық дамыту бойынша ҚРдың өлкелерiнiң дифференциациясының күшейтуi және аймақтық экономикалық саясаттың тетiктерiнiң әбден жетiлдiрудi мәселесi.

Негізгі сөздер және терминдер: өлкелердiң дамытуының командалық-әкiмшiлiк экономикасы, нарықтық экономика, шикiзат бағытталғандығы, дифференциациясы жекешелендiру.

7. Өлкелердi дамытудың мемлекеттiк реттеуiнің қажеттiлiгі және мәні.

   Аймақтық теңсiздiктердiң нақты негiздерi және өлкелердiң дамытуы мемлекеттiк реттеудің қажеттiлiгі. Жалпыұлттық экономикалық саясаттағы аймақтық саясаттың орыны. Аймақтық дамытуды реттеудiң институционалдық және заңға сүйенген негiздері. Негiзгi әдiстер және аймақтық дамытуды реттеудiң аспаптары. Аймақтық саясаттың макро және микро аспаптары. Мәселенiң өлкелерi және аймақтық дамытудың бағдарламасы.

  Негізгі сөздер  және терминдер: аймақтық саясат, қаржы қызықтырулары, инвестиция, индустриалды дамыту, әлеуметтiк факторлар, қаржы көрсеткiштері, әкiмшiлiк және экономикалық әдiстер.

  8.Өлкенi басқару жүйесiнiң формалануы. Аймақтық менеджмент.

    Құрастыру және басқару жүйесiнiң дамытуының қағидалары. Басқарудың еуропалық және азиялық үлгiсі. Өлкенiң дамытуын басқару жүйесiнiң құрастыруын әдiстемелiк негiздері. Аймақтық басқару жүйесiнiң муниципалдық және мемлекеттiк жүйеледен айырмашылықтары. Аймақтық экономикаға мемлекеттiң әсерiнiң әдiстерi. Аймақтар экономика басқаруға өсiмге арналған жол. Аймақтық менеджмент және оның формасы. Сыртқы және iшкi ортаның аймақтық менеджмент ықпал ететiн факторлары. Аймақтық менеджменттегi жаңа тенденциялар.

  Негізгі сөздер және терминдер: аймақтық менеджмент, өлке, өлкенiң жәрдем беруiн аймақтық дамыту, децентрализация, өлкенiң мобилдiлiк және бейiмделгiштiгi.

   9. Өлкелердiң экономиканың дамуын жоспарлау және болжау.

  Жоспарлау және аймақтық дамытуды болжау, олардың әкiмдiк- заңға сүйенген және әлеуметтiк-экономикалық алғышарттары нақты алдын ала келiсiп алу. Аймақтық жоспардың өңдеуiне негiзгi әдiсiн табар жолдар - әлеуметтiк-экономикалық дамытуды болжау: логикалық үлгiлеудiң маркетингін зерттеу, әдiстерi, сарапшылық: икемдiлiктiң бағасы, коэффициенттерi. Аймақтық дамытудың жоспар болжамдарына бас мазмұндар, олардың негiзгi бөлiмдерi және көрсеткiштері. Өлкенiң экономикалық дамуын программалау, аймақтық дамытудың көкейкестi мәселелерiн өңдеудi және процедураның мақсатын суреттейтiн арнайы құжаттарының iске асыруы және шара  шешiмнiң құралдары.

  Негізгі сөздер және терминдер: дамыту және елдiң өндiргiш күштерiнiң орналастыруын бас схемасы, өлкелердiң әлеуметтiк-экономикалық дамытуына болжам, өлкенiң дамытуын стратегиялық жоспары, өлкенiң дамытуын индикативтiк жоспары.

  10. Аймақтық бағдарламалар.

   Аймақтық программалаулар теориясы және тәжiрибесі. Бағдарламалық-мақсаттың әдiстiң негiзгi сызықтары. Бағдарламаның бiр үлгiдегi құрылымы. Аймақтық бағдарламалардың классификациясы. Бағдарламаның iске асыруларының басқарулары, тетiгi. Бағдарламаның бағалау белгiлерi. Мақсаттары және бағдарламаның қорлары. Бағдарламалардың варианттарының бағасы.

  Негізгі сөздер және терминдер: өлкенiң дамытуын программалау, республикалық, аймақтық және салалық бағдарламалар, бағдарламалардың қамтамасыз ету қоры.

 11. Арнайы экономикалық аймақтар аймақтық саясаттың аспабы ретінде.

   Арнайы экономикалық аймақтар (АЭА )  нақты аумақтарға экономикалық өмiрдiң ұйымдарының ерекше түрi ретінде. Аумақтарының таңдауын белгiсiн АЭАның жасауының қажеттiлiк және мақсаттары  АЭАның критерийлерінде көрiнедi. АЭАның бiр түрлерi: кәсiпкерлiктiң еркiн сауда белдемі, аймақтары, техника - сыртқы сауда, тергеушi, қаржы және әкiмшiлiк жеңiлдiктер енгiзiлген аймақтар. АЭАның жұмыс жасауын дүниелiк тәжiрибесі.

   Негізіг сөздер және терминдер: арнайы экономикалық аймақ, еркiн сауда белдемi, өнеркәсiптiк-өндiрiс аймақтар, техника - арнайы аймақтардың қызметiнiң бағы, реттеуi, сыртқы сауда, тергеушi, қаржы және әкiмшiлiк жеңiлдiктер енгiзiлген аймақтар, сервис аймақтары, кешендi аймақтар, технополис, өнеркәсiптiк бақ, ғылыми-техникалық.

  12.Аймақтық саясаттың iске асыруының экономикалық тетiктерi.

   Бюджет жүйесi және аралық бюджеттiк қатынастар бұл аймақтық дамытуды реттеудiң ең маңызды мемлекеттiк қаражаттары. Аймақтық дамытудағы аралық бюджеттiк трансферттер және олардың рөлi. Аймақтық деңгейдегi салық, несие, инвестициялық және бағалы саясат. Жеңiлдiк, қызықтырулар және преференция бұл өлкелердiң реттейтiн дамытулары.

 Негізгі сөздер және терминдер: аймақтық қаржы саясаттар, салық аймақтық саясаты, несие ақшалай саясаты, аймақтық бюджет.

   13.Аймақтық дамытуды мемлекеттiк реттеудi дүниелiк тәжiрибе.

  Әлем елдерiндегi аймақтық экономиканың мәселелерi: ортақтығы және айрықшасы. Әлемнiң елдерiнде аймақтық экономикалық саясатты салыстырмалы талдауы әр түрлi. Әлемдiк экономикадағы аймақтық дамытуды реттеудiң институттары. Заңға сүйенген негiздер және аймақтық саясаттың макро және микро аспаптары. Әлемдiк экономикадағы мәселенiң өлкелерi және аймақтық дамытудың бағдарламасы. АҚШ тәжiрибесi және еуропалық елдер. Қытайдағы арнайы экономикалық аймақтар. ҚРдың шаруашылық тәжiрибесiндегi шетел тәжiрибесiнiң қолдануының мүмкiндiгi.

  Негізгі сөздер  және терминдер: өлкелердiң дүниелiк бiрлестiгiнде, тiк және көлденең байланыстар өлкелердiң урбанизациясы, ұлт аралық өлкелер, халықаралық бөлiсiп еңбектенулер, экономиканың интернационализация және ғаламдануы, иерархия.  
 
 

Дисциплина  Экономика региона  

Введение