Басқару

    Дара  басшылық  принципі – жұмыске өзінің  тікелей бастығынан  ғана  жарлық  алып,  соны  орындауға тиіс.  Іс  бірлігі – Әр адамның  ісі  белгілі  бір  бағытқа  жұмылдырылуы  қажет.  Әр  топ,  ұйым  бір  мақсатты  орындау  жолында  бірігіп,  бір  жоспармен  жұмыс  атқаруы  керек.

    Көпшілік  мүддесіне  жеке  адамның  немесе  жеке  топтың  мүддесіне кәсіпорын мүддесінен  жоғары  болмауы  керек.  Сондай-ақ  от  басының  мүддесі  оның  әр  мүшесінен  жоғары  болады.

    Қызметшілерге  ақы  төлеу – Атқарылған  жұмысқа ақы төлеу әділетті  болуға  тиіс  және  бар   мүмкіндігінше ол  қызметкерді кәсіпорынды,  жалдап  алушыны  және  жалданушыны  да  қанағаттандыруға  тиіс.  Қызметкерлерге  ақы  төлеу  олардың  әрқайсысының  қосқан  еңбек  үлесіне  сәйкес  келуі  шарт.

    Бір  орталыққа  бағындыру – Бұл жалпы табиғи  қажеттілік.  Әрбір  элементтік  ұйым  бір  орталыққа  бағынып  жарлықпен  кәсіпорынның  әр  құрылымы  жұмыс  істеуге  тиісті.  Бір  орталыққа   бағыну  принципі  жалпы   еңбек  өнімділігін  арттыруға  бағытталған.

    Қызмет  иерархиясы – Бұл ең  төменгі деңгейден бастап,  ең  жоғарғы деңгейге  дейін басқару қызметінің  орны.  Мұның негізгі принципі  төменгі қызметтегі  бастықтар өзінен  жоғарғы бастықтарға бағынуы керек.  Оның   жарлығымен  жұмыс істейді.

    Ретке  келтіру  (реттеп  ұстау) – Әр  адам  өз  орнында  болуы  керек.Белгілі  бір  орың  әр  адамға  белгіленеді.  Әр  адамды  реттеп  ұстау,  бәрінің де  өз   орнында ретте болуы деген сөз.

    Әділеттік – Шынындығын  айту,  әділетті  болуы,  зандылыққа  сүйену  басшыларға  тән принциптердің бірі.  Бұл рақымшылықтың және  адамгершіліктің жиынтығы  деп  деп  айтуға  да  болады.

    Қызметшілердің  тұрақты  жұмыс  істеуі – Бұл ұйым  жұмысының тиімділігіне  әсер  ететін  фактор.  Сондықтан да  бастықтар жұмыс күшінің тұрақсыздығымен күресе  білуі керек.  Ол  үшін  әр  адамның жұмыс орнына, еңбек етуіне,  өмір  сүруіне мүмкіндігінше жағдай  жасап,  оның  қажетін қанағаттандыру  басты міндет  болып табылады.

    Инициативалық  - әдетте  бұл ұғымды  жоспар  жасап,  оны жүзеге  асыра білуді  айтамыз.

    Бірлесу – қызметкерлердің бірлесіп  атқарған  ісі  әрқашанда  жемісті  болады.  Бір  одаққа  бірігу – бұл  үлкен  күш.  Сондықтан  да  бірлесу  принципінің  маңызы  аса  зор.

    Адамгершілік  қатынас  мектебі

    Басқарудың  адамгершілік  қатынас  мектебінің  белгілі  өкілдері  Мери  Паркер  және  Элтон  Мэйо.  Олар  өндірісті  ғылыми  жолменбасқару  мектебінің  өкілдері  ұсынған  жақсы  еңбек  ақы,  әрбір  жұмыс  операциясын  нормалау,  әрдайым  еңбек  өнімділігін  арттыра  бермейтінің  сезді.  Жұмыскерлерге  бастықтың  қалауы  мен  материалдық  ынталандыру  жүйесіне  қарағанда  топтағы  өз  әріптестерінің  қысымы  күштіәсер  ете  алатындығы  анықталды.  Абрахольм – Маслоу  және   басқа  психологтар  жүргізген  зерттеу  нәтижесі  бұл  құбылыстың  болу  себебін  түсінуге  көмектеседі.  Адамдардың  бұндай  әрекеттерінің   болу  себебің  Маслоу  экономикалық  ынталандыру  кетіктерінен  деген  жоқ,  оның  әртүрлі  адам   қажеттілігінен  болатының  тапты.

    Автор  өзінің  “Дәлелдеу  және  жеке  адам”  (1954ж)  атты  еңбегінде индивид мақсатың  оның  аса маңыздылығына  қарай  классификация  жасауды  ұсынд.  Ол  қажеттілікті  бес  түрге  бөлді:  физиологиялық  қажеттілік,  қажеттіліктің  қауіпсіздігі,  әлеуметтік  топқа  жататындығы,  өзін-өзі  қадірлеу  білуі,  және  өзіне  сенімділік.

1. Физилогиялыық  қажеттілік.  Бұл тірі  қалудың қам – қарекеті.  Адам  әрқашанда алдымен базистік  қажеттілікті  қанағаттандыру  үшін  жұмыс істейді.
2. Қажеттіліктің  қауіпсіздігі.  Мұнда базистік  қажеттіліктің бұдан былайда қанағаттандырылатынына  сенімді  болатыны  алынады.
3. Қажеттіліктің  әлеуметтік  топқа  жататыны  мұны  былайша  түсінуге  болады – басқа  адамдармен  бірігу  қажеттілігі  болатының  мойындау.
4. Өзін-өзі  қадірлей  білуіне адамның өз  намысың қорғай  алуы  жатады.
5. Өзіне-өзі  сенімділік - өз  ойлағаның  жүзеге  асыра  алуы.

    Психологиялық  зерттеу  жұмыстарын  жүргізушілер  мынандай  қорытындыға  келді:  егер  басшы  адамдар  өз  жұмыскерлерінің  жағдайын  ойлайтын  болса,  онда  қызметкерлердің  қанағаттандырылу  деңгейі  артады,  мұның  өзі  сөзсіз  еңбек  өнімділігің  өсіреді.  Олар  басқару жүйесінде адамгершілік  ниетті  қолдануды ұсынады.  Бастықтардың  жұмыскерлермен  ықыласы әңгіме  жүргізуі,  оларға  жұмыста да,  кең аумақта қатынас жасауына  мүмкіндік беруі нәтижелікке жеткізетінің дәлелдеді.

    Басқарудың  төртінші  мектебі – ьасқару  ғылымы  немесе  сандық  тәсіл  деп  аталатың  жоғарыда  айтқанбыз  (1950  жылдан  осы  кезге  дейінгі  мерзімді  қамтиды).

    Бұл  мектептің  мәні  екі  жағдаймен  анықталыды:

1. Үлгілерді  пайдалану  арқылы  басқарудың  күрделі  проблемасың  түсінуді  терендету;
2. Бастықтар  күрделі  ситуация  жағдайында  шешім  қабылдағанда  көмек  болатың  сандық  тәсілді  дамыту. 

 

 

            

               

       

Қолданылған  әдебиеттер

1. “Менеджмент  негіздері”.  Нұрғалиев.-Оқу құралы.  Қарағанды,  2001ж-403бет.
2. “Менеджмент”.  Ахметов  К.А. – Оқу  құралы,  Қарағанды,  1994ж-309бет