Басқарушы және бағынушы жүйелер

Қазақстан Республикасының  Білім және ғылым министрлігі

Семей мемлекеттік педагогикалық  институты

 

 

 

 

 

CОӨЖ №2

 

Тақырыбы:Басқарушы және бағынушы жүйелер.

 

 

 

 

                                                     Орындаған: Толеугазыева А.Е

                                                                       Тексерген: Готман Л.А

 

                                 

 

 

Семей-2012 жыл.

 

Жоспар

 

1. Ұйымдағы менеджердің функциялары
2. Менеджерлерге қойылатын талартар
3. Менеджменттің американдық, жапондық және қазақстандық үлгілері

 

 

1)Менеджер  деген сөздің өзі бізге ағылшын тілінен келген: бір нәрсені реттеу, бір нәрсені меңгеру, басшылық ету деген сөз. Мәселен, тек ғылыми ізденістермен шұғылданатын зерттеуші менеджер емес. Алайда,  егер ол зерттеуді ұйымдастыруға қатысатын болса, онда ол әрине, менеджер. Ауруды тек емдеп қана қоймай, клиниканы меңгеретін дәрігер жөнінде де осыны айтуға болады.

Менеджер - ең көп тараған кәсіптің бірі. Бұл - басқарумен, экономикамен шұғылданатын, заң және басқа да мәселелерді жақсы білетін кез келген адам. Шаруашылықтың түйінді орнында жұмыс істейтін кез келген адам да менеджер. Барлық менеджерлер үшін, олардың қызмет орнына қарамастан, ортақ қызмет міндеті болады.

• Біріншіден, менеджер іскер кәсіпорынның  мақсатын орындайды, сол мақсатын  орындау үшін не істеу керектігін  ойластырады, адамдарға нақты міндеттер жүктей отырып, оны жүзеге асыруды қамтамасыз етеді.
• Екіншіден, менеджер ұйымдастырушы.  Ол жұмыстарды жүйелеп, бөледі, қажетті ұйымдық құрылымды құрады, басшы жұмыскерлердің тиісті  құрамын іріктейді т.б.
• Үшіншіден, менеджер көтермелеу  шараларын қамтамасыз етіп, адамдармен  тығыз байланыс орнатады. Ол ұжымды (коллективті) өз ісіне жауапкершілікпен  қарайтын адамдармен құрады: бұл үшін қолда бар барлық мүмкіндікті-сыйлық  беру, наградтау, жоғары қызметке  тағайындау шараларын пайдаланады.  Менеджер ұжымдағы барлық адамдармен  тіл табысып, тұрақты байланыс  орнатады.
• Төртіншіден, менеджер ұйымның іс-әрекетін талдайды, нормалауды  белгілейді, кәсіпорында жұмыс істейтін  барлық адамдардың жұмысын бағалайды.
• Бесіншіден, менеджер адамдардың  қызмет жағынан кемелденіп, жоғарылауын қамтамасыз етеді. Адамдардың  мамандығының жетілдірілуі де, қызмет  жағынан жоғарылап, не төмендеуі де, ұжым бірлігінің нығаюы, не  берекесізденуі де менеджер жұмысына  байланысты.

 

 

2)Менеджердің жұмысы техникаға, есептеу операцияларына немесе өнім сатуға қатысты болғанына қарамастан, оның жұмысының тиімділігі тыңдау және оқу, айту және жазу қабілеттеріне байланысты. Ол өз ойын басқа біреулердің санасына жеткізе білуі, сондай-ақ басқа адамдардың да пікірін айқындай алуы тиіс.

Менеджер  алдында тұрған барлық  проблемаларды  біле бермейді, сондықтанда  ол «бесаспап  данышпан» болуы  да мүмкін емес. Оның арнайы  еңбек құралы, атап айтқанда ақпараты (информациясы) болады. Менеджер адамдарды  жұмысқа ынталандырады, бағыттайды, ұйымдастырады. Оның бірден-бір  құралы-жазбаша немесе ауызша  сөзі; немесе цифр тілі. Менеджердің  жұмысы техникаға, есептеу операцияларына  немесе өнім сатуға қатысты  болғанына  қарамастан, оның жұмысының  тиімділігі тыңдау және оқу,  айту және жазу қабілеттеріне  байланысты. Ол өз ойын басқа  біреулердің  санасына жеткізе  білуі, сондай-ақ басқа адамдардың  да пікірін  айқындай алуы тиіс.

Менеджерлік шеберліктің маңызды  жақтарының бірі-келіссөз жүргізе  білуі-әріптесінің  мүддесін өз  мүддесіне сәйкестендіре  білетін  өнері болуы тиіс. Мұның  өзі  әсіресе қарамағындағы адамдарға  әкімшілік билік жүргізе алмайтын басшылар үшін де, сондай-ақ сырттан шикізат жеткізушілермен қарым-қатынас орнату үшін де аса қажетті жағдай. Келесі онжылдықтарда нағыз компаниялар көп жағдайда маклерлік фирмаға ұқсайтын болады.

 

     Менеджерлер жұмысын ұйымдастырудың мынадай принциптері бар.

 

• төңірегіңе  жақсы жандарды топтастыр, интелегенттерге  және қабілетті адамдарға сүйен;

 

• өзінің  бірінші кезектегі мүддеңді айқында,  күнделікті іс-әректіңнің жазбасын  жүргіз, ең күрделі проблемаларды  текстің бірінші бетіне жазып  қой;

 

• нақты іс жөнінде айт, қалай  айтсаң, солай жазба біл, жүргізілген  талдаулар мен қорытындылар материалдарына  негізделсін, әрі нақты, қысқа,  кімге арналғаны белгілі; ал  ұсынылатын шешімдер варианты  –шағын болсын;

 

• басшы  штаб мен өндірістік сала аралығындағы  кикілжің қымбат уақыт пен  күш-жігерді бос жіберу екендігін  ұмытпа. Басшы екі жақтың да  жауапкершілігін дұрыс шектей  білуі тиіс. Штабтың бірінші кезектегі  міндеті-басшыға жәрдемдесу, әрі  өндіріс учаскесіне дұрыс ықпал  ете білу;

 

• әркімнің билік аясын нақты  айқында, адамдардың дербес жұмыс  істеуіне мүмкіндік бер;

 

• сын-ескертпелерді, әр түрлі  көзқарастарды ескер, оларды дұрыс  пайдалан;

 

• пайда  болған өзгерістерге көңіл аудар,  әрбір күннің түйінді мақсаты-барынша  пайда табуға қамқорлық жасау  екендігін есте сақта;

 

• өз жұмыс стиліңді тап, әрі  соны қолдан.

 

 Шет елдің кейбір жоғарғы басшы  корпорациялары менеджерлер үшін  үш өсиет айтады: адамды құрметтеу,  клиентке көңіл бөлу және жұмыстың  жоғарғы сапасы. Ал «Уэлкомбэроз»  компаниясы басқарушы үшін он  өсиетті келтіреді: «адалдық, әдептілік,  адамды құрметтеу, ұжымдық (коллективтік) жұмысқа қабілеттілік, зерттеуге  икемділік, жұмыс сапасы, азаматтық  сезімділік, тиімділік және бейімдеушілік».

Европалық менеджерлер қазіргі  кезде қатал талапты, өзгерістерді  және қауіп-қатерді бастан өткізуде. Басқару жөніндегі ағылшын консультанттары  М.Вудкок пен Д.Френсистің «Басыбайлықтан  босанған менеджер» кітабында  алдағы онжылдықта басқару үшін  менеджердің мынадай дағдылары  мен қабілеттері болуы тиіс.

 

• өзін меңгере білу;

 

• жеке басының бағалы қасиеттері;

 

• жеке өзінің айқын жоспарлары;

 

• жеке басын үнемі жетілдіріп  отыру;

 

• проблемаларды шешуге дағдылану;

 

• өнертапқыштық және инновацияға  қабілеттілік;

 

• маңайындағы адамдарға ерекше  ықпал ете білетін қабілет;

 

• қазіргі басқару әдіс-тәсілдерін  білу;

 

• басшылық ету қабілетін;

 

• қол астындағы адамдарды баулып, жетілдіре білу

 

• тиімді жұмысшы топтарын қалыптастыру  және дамыту қабілеті.

 

3)Ф.У. Тейлор – ғылыми менеджменттің негізін қалаушы

 

Өндірісті шоғырландыру мен жаратылыстану-техникалық білімдері жетістіктері нәтижесінде басқаруға ғылыми жүйе ретінде Басқару ойының өркендеуін төрт мектепке бөлді, олар: басқару ғылым мектебі, административтік мектеп, адам қарым-қатынасы мектебі жəне ғылым менеджменті мектебі. Осы мектептердің əрқайсысының менеджментіне деген қатынасы анықталды. Ғылым менеджмент мектебінің пайда болуын американдық инженердің Ф.В. Тейлордың атымен байланыстырды. Оның ұстамдары төрт нұсқаға алып келеді.

 

1. Ғылымның негізін жасау, ол бұрынғы салт-дəстүрді, қалыптасқан жұмыс əдістері əр бір элементті ғылыми зерттеу. Басқаруда дəлдік керек, құрылыстағы секілді.

 

2. Қызметкерлерді ғылымдық белгісіне байланысты таңдау, оларды дайындау жəне жүйелік оқыту.

 

3. Əкімшілік пен жұмысшылар арасында жұмыста ғылыми жүйені ұйымда пайдалану мақсатында бірігуі.

 

4. Еңбек жəне жауапкершіліктің əкімшілік пен жұмысшылар арасындағы теңдестік

 

Тейлор  жұмысындағы басты жүйе – жекелеген  жұмысшылардың еңбегін ұтымды ету, өндіріс процестерін жәнеде соған  сәйкес басқару процесін ұйымдастыруды қайта құру болды. Тейлор ілімнің дәл осы жағы өнеркәсіп орындарында жаппай қолданылды.

20-жылдары   Тейлор ілімінің көрнекті зерттеушілері  мен белсенді насихатшылары Генри Гантт, Френк Б. Гилберт, Лилиан  Гильберт, Хорейс Хетэуй, Сенфорт,  Харригон, Эмергон, Г. Форд болды.

Эммерсон  ойлап шығарған «өнімділіктің 12 принципі»  жұртқа кеңінен мәлім болды. (1912). Мұнда ол кәсіпорынды басқарудың принциптерін қарастырды, әрі тұжырымдады. Эммерсонның пікірінше, мұндай принциптерге мыналар жатады:

 

• дәл тұжырымдалған мақсат, басқарудың барлық деңгейінде бұған жетуге әрбір басшы мен қол астындағылар ұмтылады;

 

• болашақ мақсатты ескере отырып, әрбір жаңа процесті талдауға шынайы дұрыс көңіл бөлу;

 

• білікті кеңес беру - өндіріске және басқаруға байланысты арнайы білімнің қажеттігі және барлық мәселеде білікті кеңес бірлесіп ақылдасқанда ғана нәтижелі болады;
• тәртіп – барлық ұжым (коллектив) мүшелерінің белгіленген тәртіп пен ережеге бағынуы;
• қызметкерлерге әділ төрелік;

 

• басшыны қажетті мәліметтермен қамтамасыз ететін жедел, сенімді, толық, дәл және тұрақты есеп;

 

• ұжым қызметін мұқият, жедел, басқаруды қамтамасыз ететін диспетчерлік жұмыс;

 

• ұйымдастырудағы бүкіл кемшілікті дәл белгілеуге және одан келетін шығындарды азайтуға мүмкіндік беретін нормалар мен жұмыс кестелері;

 

• ең тәуір нәтижеге жетуге мүмкіндік беретін уақыт, күш-қуат және өзіндік құнның үйлесімдерін қамтамасыз ететін жағдайларды қалыпқа келтіру;

 

• уақытты белгілеуді және операцияның кезегімен орындалуын ұсынатын операциялар нормасы;

 

• атқарылатын жұмыстардың барлық ережесін нақты бекітуді қамтамасыз ететін жазбаша стандартты нұсқаулар;

 

• әрбір жұмысшылар еңбегін көтермелеу мақсатында еңбек өнімділігі үшін сыйлыққа ақы төлеу.

 

Қазақстандағы менджменттің  методологиялық негіздері 

 

Экономика дамыған қазіргі таңда менеджер қызметі ең кең таралған, қажетті  бағыттыражың бірі. Сондықтан Қазақстанда  практика жүзінде қолдану және теориялық  жағынан оқытуға негіз бар, себебі Қазақстан жаңа экономикалық қатынастар мен әлеуметтік – экономикалық басқару  жүйесіне көшуді бастаған болатын. Осы түрғыдан менеджмент негізінің теориялық  – методикасын терең оқыту  және басқару жүйесінің әр түрлі  деңгейлерінде практика жүзінде  қолдану қажет.

Менеджменттің өзінің жеке экономикалық механизмі  бар, олар:

• фирма ішіндегі жеке басқару жүйесі
• өнжірісті басқару
• қызметкерлерді басқару

Мемлекеттік басқарудың көкейтесті мәселелерін терең түсіну үшін, менеджменттің теориясын және теориясын және ережесінің кейбірін білу міндетті

Кез – кономикалық  жағдайын ақтау үшін үш негізгі  факторларды білу қажет:

• техника және технология деңгейі;
• жұмысшы күшінің сапасы мен еңбекке көзқарасы;
• менеджмент (өндірісті басқару және ұйымдастыру).

 

Менеджменттік жағдайы техника және технология деңгейі; жұмысшы күші мен сапасына ықпал етеді. Сондықтан Альфред Маршалл дәстүрлі үш (капитал, еңбек, жер)өндірістік факторларға төртінші қылып басқару жүйесін айтты

Қазіргі кезде басқару факторларының  маңызының артыуына байланысты  адамның әлеуметтік статусының  дамуы басқару жүйесінің концепциясының  пайда болуына мүмкіндік жасайды,  бұл үкіметтің жеке меншіктен  басқару жүйесіне ауысуына көмектесті. Осыдай біздің елімізде менеджмент  дәстүрінің басталып келе жатқанқандығын  көру қиын емес.

 

      Басқару саласындағы бұл төңкерістің  белгілерін мынадан көруге болады:

 

1. Басқару  жүйесінің негізгі методтарын  жақсы меңгерген маман даярлау;

 

2. Мақсатты  мекеме басшыларын басқару жұмысына  даярлау;

 

3. Сапалы  өндіріс қажеттіліктерін басқаруды  бірінші орынға қою;