Ұйым туралы түсінік және оның түрлері

      «Менеджмент» ағылшын сөзі, оның түп төркіні гректің «манус», яғни «қол, күш» деген сөзінен шығып, алғашқы кезде мал бағу саласында, дәлірек айтқанда, ат тізгінін ұстау, меңгеру шеберліген білдірген. Кейіннен бұл атақ адам қызметінің саласына ауысып, адамдарды басқарудың және ұйымдастырудың ғылыми, практикалық мәнін білдіретін болды.

    Ағылшын тіліндегі Оксфордт сөздігінде бұл  ұғымға мынандай түсінік беріледі:

1. Адамдармен қарым-қатынас жасау әдісі, үлгісі;
2. Билік және басқару өнері;
3. Шеберліктің ерекше түрі және әкімшілік дағды
4. Басқару органы, әкімшілік бөлігі;

    Менеджмент  негіздері курсы бойынша студенттерге арналған американдық оқулықта төмендегідей анықтама берліген:

    Менеджмент-бұл  ұйым мақсаттарына жету үшін адамның  матеиалдық және қаржылық ресурстарды  ұтымдылау пайдалану процесі.

    Профессор И.Н. Герчикова менеджментті нарық  жағдайындағы фирманың кез-келген шаруашылық қызметінде белгілі бір мақсаттарға материалды және еңбек ресурстарын ұтымды қолданып және менеджменттің эконмикалық механизмінің принциптерін, қызметтерін және әдістерін пайдалана отырып қол жеткізуге бағытталған дербес кәсіби қызметтің түрі деп қарастырады.

    Белорусь  ғалымы Н.И. Кабушкиннің ойынша менеджмент-бұл  адамның еңбегін, мінез-құлық мотивін  және ой-әрісін қолдана отырып, жеңе білу, қойылған мақсаттарға жете білу туралы ғылым мен өнер.

    Ф.М. Русинов пен М.Л. Разу менеджментті ұйымның шаруашылық өміріндегі ұтымды нәтижелерге, материалдық, еңбек, қаржылық, ақпараттық және ұйымдастыру ресурстарын  тиімді пайдалану және экономикалық ынталандырудың алуан түрлі принциптерін, қызметтерін, әдістерін қолдану негізінде қол жеткізуге бағытталған кәсіби қызметтің ерекше түрі деп түсіндіреді.

    Э.А. Уткин «Курс менеджмента» еңбегінде менеджментті былайша түсіндіреді: Менеджмент-бұл нарық жағдайында,ы кәсірорынның ұтымды шаруашылық нәтижелерге жету үшін менеджменттің әлеуметтік-экономикалық механизмінің түрлі принциптерін мен қызметтерінғ әдістерін қолдану негізінде қол жеткізуге бағытталған кәсіби қызметтің ерекше түрі.

    А.А. Радугиннің менеджмент түсінігінің  негұрлым қысқаша сипаттамасын қолданады. Оның пікірінше, менеджмент-бұл әрі өнер, әрі ғылым.

    Менеджмент-бұл  өндірісті басқару, меңгеру және ұйымдастыру, өндірістің тиімділігін  көтеру және пайданы арттыру мақсатында әзірленіп қолданылатын басқарудың принциптерінің, әдістерінің, құралдарының және нысандарының жиынтығы. Мұндай сипаттаманы Вачугов Д.Д жетекшілік еткен ғалымдар тобы Основы менеджмента деген кітапта береді.

    Менеджмент  саласындағы маман Веснин В.Р. басқару және менеджмент деген түсініктерді ажыратпайды. Менеджмент /мекеме, коммерциялық немесе коммерциялық емес фирмалар мен олардың жекелеген бөлімшелеріне/ жетекшлік жасамау.

    Бір анықтама екінші анықтаманы дамытады, себебі, олардың бәріне тән ортақ  нәрсе-менеджмент-бұл өндірісті  басқару принциптерінің, әдістерінің, құралдарының және нышандар жүйесы. Терминологиялық пікір таластар мен елудени астам менеджмент анықтамасының иинтерпретациясына тоқталмай-ақ, менеджменттің басқару еңбегінің сипат ымен мазмұнын зерттейтін ғылым екендігін айтып өту керек. Менеджментке анықтама бермеген О.С.Виханский мен  А.И. Наумов дұрыс жасаған.

      Мененджментті қолда бар ресурстарды  ұтымды қолдану арқылы ұйымның  мақсаттарын қалыптастырып, оған  қол жеткізуді қамтамасыз етуге  бағытталған білімдер мен кәсіби  қызметтің саласы деп қарастырған ғалымдардың көзқарасын қолдалады.

    Менеджмент  теориясын алғашқы жасаушылардың  бірі Ф. Тейлордың пікірінше, менеджмент – ережелер мен принциптерге негізделген  шынайы ғылым деп есептеді.

    П. Друкердің түсіндіруінше, менеджмент ғылым немсе кәсіптен гөрі практикаға жуықтау. Оо менеджмент ұғымына кең мағынада түсінікт  беруге қарсы болып, оны іскерлік кәсіпшілікке, былайша айтұанда тауар өндіру мен алуан түрлі экономикалық қызмет көрсетуге жатқызады.

    Менеджмент  ұғымына Э. Петерсон мен Э. Плоумен  кеңірек түсінік берілді. Олар батыстағы іскерлік әлімге Бизнес пен менеджментті ұйымдастыру кітабының авторы ретінде танымал. Олар былай деп жазады: Кең мағынада, әлеуметтік тұрғыдан қарағанда, менеджмент дегеніміз адамдарға тән үрдістерді топты қалыптастыру нәтижесінде өрістейтін техника немесе тәсіл. Мұндай топтың мысалына, үкіметтегі алуан түрлі клубтарды және іскер кәіспорындарды жатқызуға болады. Қандай топ болмасын, оның өзінің дербес менеджменті болуы тиіс. Осы тұрғыдан алғанда менеджментті тәсілдер жиынтығы ретінде қарастыруға болады әрі сол арқылы белгілі бір адамдар тобының мақсаттары мен імндеттері белгіленелі және айқындалады.

    Басқарудың  осындай жалпы қағидасы адамдар  тобының алуан түріне түрліше  қолданылғанымен, оның түпкі негізгі  мағынасы сол қалпында сақталады. Осыған байланысты белгілі бір әлеуметтік топтарға сәйкес келетін менеджменттің негізгі алты түрі тармақталады:

• Үкімет. Менеджмент ұғымы үкімет қызметіне қолданылғанымен, Петерсон мен Плоуменнің пікірінше, оның қызметі барлық жағынан алғанда менеджменттің жалпы анықтамасына сәйкес келеді.
• Мемлекеттік менеджмент. Көп мемлекеттік мекемелерді ұйымдастыру және сондағы қызметкерлерге билік жүргізуді жүзеге асыру.
• Әскери менеджмент. Мемлекеттік менеджменттің ерекше түрі. Құраулы Күштерді ұйымдастыру және оларға жетекшілік теу.
• Құрама одақтық немсе клубтық менеджмент. Мемелекеттік мекемелердегі секілді, мұнда қызметкерлер тобының іс-әрекетін ұйымдастырып, оларға басшылық ету қажет.
• Бизнес менеджмент. Үкіметтіктен  және мемлекеттіктен өзгеше келетін менеджменттің ерекше түрі.
• Мемлекеттік меншіктегі менеджмент. Бизнес –менеджменттің арнайы түрі. Жеке меншік іскерлік кәсіпорын қызметімен қоса, мұнда менеджмент сипатына мемлекеттік және әлеуметтік проблемалар мен ой-пікірлер де ықпал етеді.

    Петерсон  мен Плоумен былай атап көрсетеді: менеджменттегі сұндай өзгешеліктержің  көп жағдайда елеулі айырмашылығы бола тұрса да, бұлардың барлығы адамның  мінез-құлқы туралы негізге алынатын түсініктерге сейенеді. Осы аталғандар менеджментті жеке де, бұлар материалдық жағдайларға да тәуелсіз ретінде қарастырылады, себебі, соңғы айтылғанның алуан түрлілігінде шек жоқ.

    Менеджментке  алуан түрде түсінік бергенімен, классиктердің бұл жөніндегі  тұжырымдары көп жағдайда ұқсас  келеді.

    Гальвецияның  пікірінше, басқару процесі-өнер, оның басты мәні мен мақмұны нақты  жағдайға қарап ғылымды қолдану.

    Қазіргі кездегі менеджмент жоспарлау қызметі мазмұнының өзгеруімен байланысты фактілерді жан-жақты зерттеуімен, кәсіпорындардыңғ ойдағыдай іс-әрекетімен, басқаруды түпкі нәтижесіне қарай ұымдастырауымен, дамыған теориясымен және маркетинг практикасымен, жаңа технологияны жасаумен, адам факторын жандандыратын шешімдер қабылдауымен сипатталады.

    Вольфганг Хайер өзінің Еуропада бизнес қалай жасалады кітабында былай жазды: Менеджмент-бұл жұмысты істеп тұрған коммерциялық кәсіпорынның арнайы органы. Егер Батыста кез келген кәсірорын жөнінде сөз бола қалса, адамдар әуелі сол қоғамға танытатын да тек басшылар.

    Сонымен, менеджменттің бастапқы ұығым-бұл  басшылық.

    Іскер кәсіпорындар тек өз органдары, яғни басшылары, немсе менеджмент арқылы ғана әрекет ете алады.

    Жеке  кәсіпорынның, өзінің құқықтық нышандарына  қарамастан, басшылығы болуы тиіс. Басқадай басқару түрлеріне іскер  кәсіпорын менеджментіңің айырмашылығ сол, кәсіпорынның мақсаты, демек, оның басқару міндеті тауар өндіру немесе қызмет көрсету, басқаша айтқанда, жұртшылықтың қажетін өтеу, немесе нарық арқылы әлеуметтік қажеттілікті қанағаттандыру. Өндірістік кәсіпорындағы менеджменттің басқа ұйымдардан өзгешілігі, олар өзінің шешімдеріне экономикалық түснікті басшылыққа алуы тиіс. Оның өмір сүруі мен мәртібісі қызметінің экономикалық нәтижесіне негізделеді.

    Менеджменттегі  басты нәрсе-кәсіпорын мүддесіне  жауап беретін мақсаттар қою. Менеджменттің тағы бір анықтамасына сәйкес жұмыс істеу міндетіне жататыны-қолда бар адам мен материалдық ресурстар негізінде тиімді кәсіпорын құру.

    Кәсіпорын ең сапалы, әрі бағасы біршама арзан  тауарларды шығара алуы немсе бәсекелестеріне  қарғанда ең тәуір қызмет көрсете  алуы тиіс.

    Кәсірорын-еі алдымен адмдар. Осыдан келіп бұл  терминнің үшінші анықтамасы шығады.: менеджмент-бұл адамдардың, қызметкерлердің  жұмысын ұйымдастыру.

    Кәсіпорындардағы  адамдар өндірістік процестің маңызды  элементі болып саналады. Жаңа кәсіпорын  құрарда жаңа инвестицуияны жүзеге асыратын ақша қаржысы мен капиталды нарық капиталдарынан алуға болады. Ал өз ісін жетік білетін қызметкерлерді іздеп табу, анғұрлым күрделі іс.

    Менеджменттің міндетіне, басшылық етуіне жаңа нарықтарды игеруіне жұртшылықтың мұқтажын қанағаттандыру жатады. Егер кәсіпорын нашар әрі тиімсіз жұмыс істесе, онда оның жаңа қожайыны жұмысшыларды емес, басшыларын ауытырады. Сонымен, менеджмент дегеніміз-ұжым жұмысын ұйымдастыру, кәсіпорын жұмысын ұйымдастыруында қызметкерлер мұқтажын барынша толық қанағаттандырады,олардың жұмысын жандандыруды  әрі тиімділігін арттыруды көздеу қажет.

    Сонымен, менеджменттің екі ұғымы бар:

    Біріншіден, менеджмент-бұл басқару, басшылық ету  органы, екіншіден, менеджмент-бұл адамдарды  басқару /әрекеті/. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    Пайдаланылған әдебиеттер: 

1. Оксфордский учебный словарь английского  языка
2. Кабушкин Н.Н. Основы менеджмента.-Минск, БГЭК,1996
3. Менеджмент негіздері/ Ахметов К.Ғ., Сағындықов Е.Н., Байжомартов Ү.С., Жүнісов Б.А., Жұмаев Ж.Ж. - Ақтөбе-Орал, «А-Полиграфия», 2005