Матрицалық басқару құрылымын

      Матрицалық  басқару құрылымын екіжақты бағыну қағидасына негізделген, бір жағынан, жобаның немесе мақсатты бағдарламаның жетекшісіне қызметкерлер құрамын және өзге ресурстарды беретін функционалды бөлімнің  басшысына, екінші жағынан, ресурстар мен сапаға және уақытқа жауапты өкілеттікке ие уақытша топтың басшысына бағынатын «шешуші» басқару құрылымы ретінде сипаттауға болады. Осындай басқару құрылымында жоба жетекшісі екі бағыныштылар тобымен қатынаста болады: жобалық топ және уақытша бағынышты болатын өндірістік функционалды бөлім қызметкерлері.  

      Табыс пен жетістік белгілі бір мөлшерде жоба жетекшілерінің қандай деңгейде кәсіби менеджерлік сапаға ие және жобалық топта қаншалықты лидерлік қабілетке ие екендігіне байланысты болғандықтан матрицалық құрылым толықтай ұйымды емес, тек оның бір бөлігін  ғана қамтиды. Матрицалық құрылымның қолданылу  масштабы аз болғандықтан тиімділікке  жетуге болады, дегенмен, екіжақты бағыну қағидасымен(кей жағдайларда көпжақты бағыну) қызметкерлер құрамын басқарудағы және оларды тиімді пайдаланудағы қиыншылықтардан қашып құтылу мүмкін емес екендігі белгілі.

      Біздің  елімізде жобалық және матрицалық басқару  құрылымдары олармен бірге кәсіпорындар мен ұйымдардың бөлімдері мен  бөлімшелерінің арасына жаңа экономикалық қарым-қатынастар енгізілген уақытта табысты қолданылды. Икемді ұйымдық құрылымдар жоспарлаудың жаңа жүйесі, ресурстардың бөлінуі мен бақылануы, материалды ынталандырудың жаңа шарттары енгізілмесе «жұмыс істей алмайтыны» белгілі. Аталған мәселелер органикалық басқару типінің тағы бір басқару құрылымы – бригадалық құрылымда кеңінен қарастырылады.

      Бригадалық  басқару құрылымының негізін  әлемде де елімізде де көптен белгілі  еңбекті және өндірісті ұйымдастырудың топтық формасы құрайды. Десек те, аталған құрылымның артықшылықтарын пайдалануға тек 80-жылдары ғана айрықша мүмкіндік пен қажеттілік болды. Себептері:

      - тауардың және технологиялардың жаңару процесінің жедел жүруі;

      - салыстырмалы түрде шағын нарықтарға  бет бұру;

      - қызмет көрсету сапасына деген  тұтынушылар талаптарының жоғарылауы.

      - тұтынушы үшін және өткізу нарықтары үшін айрықша бәсекелестік.

      Мұндай  жағдайдан шығудың әдісі жоғарыда аталған және өзге де қажеттіліктерді  қанағаттандыруға және толықтай өздерінің  өндірістік-шаруашылық қызметтерін жүзеге асыруға бағытталған бригадалар арқылы табылды. Бригадалар негізделіп құрылған  қағидалар төмендегідей:

      - жұмысшылардан, мамандардан және  басқарушылардан құралған бригаданың автономды жұмысы;

      - дербес шешім қабылдауға және  өзге бригадалармен іс-әрекет координациясына, соның ішінде нақты мәселені шешу мақсатымен басқа бригада қызметкерлерін өздеріне тарту   құқығының болуы;

      - бюрократиялық типтегі қатаң  байланыстардың нақты мәселені  шешуге міндетті икемді байланыстармен  алмастырылуы.

      Бригадалық құрылымдардың құрылуы үлкен дайындықты қажет етеді. Барлығынан бұрын, ол бүкіл қызметкерлер құрамының автономды командаларға бөлінуіне қатысты. Әр бригаданы жеке жауапкершілігі мықты, тұтынушылардың сұранысын жеткілікті қанағаттандыраалатын және мәселелерді жан-жақты талдап шеше алатын жетекші басқарады. Бұл орайда менеджменттің негізгі қызметі топтық келісімге қол жеткізу. Әмбебап білімдері бар, тапсырманы орындауда мобильділікке ие қызметкерлер арқылы жеке тұлғалық және ұжымдық жауапкершілікті үйлестіре отырып жұмыс істеу ұйымның қатаң бақылау жүйесін төмендетеді. Экономикалық серіктестікті ынталандыруға және табыстар мен пайданы арттыруға бағытталған еңбек шарттары да еңбекақы төлеу жүйесі де өзгереді. Еңбекақы төлеу жүйесінде бригада жұмысшыларының жалақы деңгейң мен жалпы нәтиже арасында тығыз қарым-қатынас орнайды. 

Басқару типтерінің салыстырмалы сипатамалары

Қорытынды

      Қазіргі уақыттағы басқарудың теориясы мен  практикасы екі түрлі себепке  байланысты үлкен маңызға ие.

      Біріншіден, Қазақстан экономикасының нарықтық қатынасқа көшуінің негізгі шаруашылық бөлімшелері – өнеркәсіп, өндірістік құрылым деңгейінде басқарудың түрлері мен тәсілерін зерттеуді қажет етеді. Мұндай тәжірибені отандық кәсіпорындар мен бірлестіктерде практикада қолдану кезек күттірмейтін мәселелердің бірі.

      Екіншіден, отандық өнеркәсіптер мен құрылымдардың  әлемдік нарыққа кеңінен шығуы  басқа елдердегі менеджменттің  практикада қолданылуын оқытуды  қажет етеді. Алайда, шетелдік тәжірибе қаншалықты жаңа жіне прогрессивті болғанымен оның құндылығы дәл солай қайталайтын  үлгі ретінде емес, жеке тәжірибені талдау үшін салыстырмалы ақпараттар көзі ретінде түсіну қажет.

      Әлемдік тәжірибемен таныс болу табыс  көзі болып табылады. Кәсіпорынды  басқару саласындағы кемшіліктер  неғұрлым тезірек жойылса, соғұрлым экономиканың потенциалдық мүмкіндіктері  толығымен ашылады, менджменттің өнім сапасы мен оның бәсекелестік мүмкіндігі көтеріледі.

      Кәсіпорын басшылары технологиялық және ұйымдастырушылық өзгерістердің бастамашылары болуға тиіс. Табыстың ең маңызды факторларының  бірі – жоғары кәсіби, экономикалық, әлеуметтік және технологиялық мәселелерге мүдделі, кәсіпорын жұмысының нәтижесіне жауапкершілігі жоғары жаңа түрдегі басшыларды үздіксіз теориялық және практикалық оқытып отыру. 
 
 
 
 
 
 
 
 

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Анафияева  Жибек, Менеджмент. Оқу құралы, Астана  2009

2. Королев  Н. М. Менеджмент. Москва 2002

3. Виханский О. С. Наумов А. И. Менеджмент, Гардарика 2004

4. www.google.kz

5. www.stud.kz