Шағын бизнестегі сапа менеджмент жүйесі

Алматы Гуманитарлы-Техникалық Университетінің

6М050700 - «Менеджмент»  мамандығы 

II-ші курс магистранты

 Турлыбекова  А.Ж

     ШАҒЫН БИЗНЕСТЕГІ САПА МЕНЕДЖМЕНТ ЖҮЙЕСІ

Шағын бизнес – тұрақты азаматтық  қоғамның негізі, және оның дамуынан барша  қазақстандықдардың әл–ауқаты тікелей  байланысты. Шағын бизнес тұрғындардың көпшілігінің экономикалық белсенділігін  қолдай отыра, әлеуметтік рөл атқарады, сонымен қатар салық түсімдерінің бюджетке түсуін қамтамасыз етеді. Қазіргі  келеңсіз жағдайларда шағын бизнес тұрақтандырғышы ретінде, сондықтан  да қоғам мен мемлекет жағынан  сәйкес ықпал алуына мүмкіндігі бар.

Халықаралық тәжірибе, егер мемлекет тұрақты және қалыпты дамып отыруы үшін, оның әлеуметтік – экономикалық жоспары шағын бизнесті дамыту шараларын  міндетті түрде қолға алуы тиіс.  
           Қазіргі таңда,  дамыған елдерде шағын бизнестің үлесіне жалпы ішкі өнімнің 40% -дан 90%  көлемге тиеселі. Сондықтан да, бұл елдердің үкіметі аталмыш секторларды қолдауға көңіл бөледі. Негізінде қазақстандық шағын бизнес жахандық  тенденция аймағында жылжып келеді, бірақ оның экономикадағы үлесі халықаралық критерилерден біршама ерекшеленеді.

Бұл баяндамада инновациялық менеджменттің  ыңғайы негізінде ҚР шағын бизнес аймағындағы өндірісте сапа менеджменті  үрдістерінің ИСО стандартын жетілдіру  кезеңдерін қолдану мен бейімделу  мақсатында  түсіндіріп өтілген.

Барлық салалардағы көптеген кәсіпорындар сапа менеджменті жүйесін енгізумен  кездейсоқ кедергілерге ұшырайды. Шағын  бизнесте бұл кедергілер төмендегі  себептерге байланысты маңызды:

• қорлардың шектеулі болуымен;
• стандартты қолдану мен түсінудегі қиыншылықтармен;
• сапа менеджменті жүйесін енгізу мен қолдаудағы құнының жоғары болуына.

Шағын кәсіпорындар дайындалған  өнімдерді ауқымды және үлкен  кәсіпорындардағы бизнесті диверсификациялауды  қамтамасыз ете алмайды. 

Бұл кедергілерді шешудің  кең тараған түрі – шағын кәсіпорындардың, тұрақты нарықтың әрбір сегментінде  «аз көлемде» тұрақтылығы (немесе біршама  маңызды сегменттерінде).

Нарықтың нақты сегментінде  бектілуі үшін шағын бизнеске сол  сегментке қажет сол өнімді/ қызмет көрсетуді, яғни «қазір және сол жерге  қатысты» және де нарықтың осы сегментінде  «келешек» мақсаттық бағдармен  болжауы тиіс.

Шағын, орта, үлкен кәсіпорындарда кездесетін  мәселелер бірдей болғанмен, осы мәселелерді шешуде қазіргі таңда кездесетін маңызды қолға алуларда стратегиялық қорлардың болмауымен қаржылық құралдардың мүмкін қорлары, танымал «брэндтің» болмауына байланысты шағын кәсіпорындардың осы мәселелерді шешуге уақыты болмауы және бұл мәселелерді шешуге мүмкіндігі жоқ. 

Сонымен қатар жаңа тәжірибеде шағын кәсіпорындарды басқаруға  бір уақытта топ - менеджерлер  мен бизнестің жетекшілеріне, демек  өз бизнесінде кәсіпорындардың ақырғы  жетістігіне жеке қызығушылық танытпайтын      жалдамалы менеджерлерді жұмылдыру  кең алып отыр. Бұл менеджерлер, ие –менеджерлермен салыстырғанда  тәулігіне 24 сағат жұмыс еңбек  етпейді  және де олардың міндеттері нақты белгіленбесе, олардың «жауапкершілік»  орындары  - бөлініп кеткен және/немесе бір–біріне сәйкес келеді. Олар құрылымдық және функционалды «амбраузалар» шағын  кәсіпорындардың менеджмент жүйесінде  мұнымен бірге қосымша сыйақыландыруға  қызығушылық таныта қоймайды және де кездесетін мәселелерді шешуде  өзі ешқандай жұмыс атқара алмайды.

Сонымен қатар, бұл аталған  барлық кедергілер Дүниежүзілік сауда  ұйымына өту барысында кездесіп отырады, ол өз кезегінде шағын кәсіпорындарға – Корпорациялардың (Ұйымдардың) жеткізушілеріне, тұтынушыларға қарағанда көп  қиындық туындатады.

Жеке меншік және қоғамдық экономика  секторларындағы кейбір тұтынушылар  сапа менеджменті жүйесін енгізген кәсіпорындарға сенім артады. Тұтынушылардың күтулеріне сәйкес аталған жүйені енгізуде басқа да кедергілер де бар, олардың  қатарында:

• кәсіпорынның тиімділігі мен өнімділігін арттыру, жұмысқа тиісінше көңіл аудару;
• бизнес мақсаттарына жету мен тұтынушылардың күтуін қанағаттандыруға ерекше назар аудару;
• тұтынушылардың бекітліген талаптарына кәсіпорындардың өнім мен қызмет көрсетуде сапа сәйкестігіне жету мен қолдау;
• тұтынушылардың қанағаттандырылуына жетуде қажетті сапаның қамтамасыз етілуі мен қолдауға алынуы;
• потенциалды тұтынушыларда өз кәсіпорындарының мүмкіндіктерінің артуына сенсе;
• жаңа нарық мүмкіндіктері мен қамтылған тұрмыс нарықтарын сақтау;
• сапа жүйесін тіркеу мен сертификаттау;
• мұндай аймақта өте үлкен кәсіпорындармен бәсекеге түсуге (яғни, қолайлы бағаны ұсыну мен оларды қолдау).

ISO 9000 сапа жүйесін енгізген кәсіпорындардың жоғары бақылау деңгейі және көптеген жағдайларда өз жұмыстарында көптеген экономикалық пайда ала алады. ISO 9001 сейкестігіне сертификаттау міндетті емес, бірақ экономиканың көптеген секторында, соның ішінде тұтынушылардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуде (құрылыста, тамақ өндірісі) ол көптеген өркениеті дамыған, соның ішінде Қазақстан Республикасында осы мақсаттарға жетуде көптеген жұмыстар атқарылуда. Осылайша, 2004 жылы құрылыстық тендерге қатысу үшін сертификаттаудан өтпеген кәсіпорындар қатыстырылмаған еді. Жақын арада Қазақстан Республикасы Дүниежүзілік сауда ұйымна өтуде алғышарт жасалғанда, сол кезде еуропалық стандартқа қатысты сапа менеджмент жүйесі  Қазақстан Республикасына міндетті болып табылады. 

 Туындаған нарықтық  жағдайға сәйкес көптеген кәсіпорындардың  жетекшілері басқарудың ерте  жинақталған тәжірибесіне назар  аударып;  ИСО 9001 барлық салалық және корпоративтік стандарттың «базисі» болып табылатынына; ол жаңаша ИСО 9001 стандартымен ұсынылған процедуралар мен поцесстердің басымдығы мен маңыздылығын бағалай келе, оларға жету үшін маңызды деп таныды:

• Сапа менеджменті жүйесін (СМЖ)  сертификаттау мүмкіншілігі негізінде сертификаттарға ие болу пайдалану арқылы өзінің және маңызды СМЖ ИСО 9001 әдістемесі мен қағидасын құруда, Процестік ықпал етуді жүзеге асырумен.
• әрбір менеджердің кәсіпорынды басқарудағы салатын рөлі, және де бизнестегі кәсіпорындардың соңғы нәтижелеріне ықпалы да маңызды.

Осындай шешімдерді енгізе отыра, шағын кәсіпорындарда кеңес  берушілерге шағын бизнеске қатысты  сипаты бар,  - шағын кәсіпорындардағы СМЖ әрбір үрдістеріне жауап  беретін қатысушы білуі тиіс; қашан  және қанша көлемде СМЖ үрдістерінің талаптарын ұтымды жүзеге асырудағы  қажетті ресурстарды анықтауы тиіс.  

Табысты шағын бизнес «бірыңғай  бастаусыз» - яғни басты «ақпараттық  ағымдар»  шоғырлаусыз  және бір  қолмен басқару тетіктері танымал. Сондықтан шағын кәсіпорындардағы менеджмент – көптеген және бір - бірімен  сәйкес келетін функцияларды дамытуда аса маңызды рөл атқарады.  Сондықтан бір және сол әрекеттердегі  жауапкершілкті «үлестіріп» бөлуде, «қағаз» бойынша емес, әрбір үрдістің «Иесі» кім екенін анықтап алған  дұрыс.

Оның шешімі болып –  шағын кәсіпорындардағы сапа менеджменті  жүйесіне өту мәселесі. Бірақ та қазіргі таңдағы күнделікті және ыңғайлы «кеңес берушілер» мен «сертификаторларға» сапа маенеджменті жүйесі бұл тек мына тұрғыда анықталады: (ИСО 9000) сапа + (ИСО 14001) экология + (OHSAS 18001) еңбекті қорғау.

Басқару механизмдері мен  құралдары арасында, жүйелік қолдану  шағын кәсіпорындарда «жақын» және «пайдалы» келесі түрде бөлуге болады:

• «Толассыз кәсіп үдерісі» жүйесі, кәсіпорындарда жүзеге асырылатын үлкен кәсіпорындарға кезектегі жүйеге сәйкес орындалатын және қатаң құрылымдалған үрдістерге қатысты процедуралар мен/немесе қызмет түрлерінің барлығын қамтитын  барлық бизнес –үрдістерді қамтуға мүмкіндік береді. Мұнымен қатар шағын кәсіпорындардың маңыздылығы, өнімге деген сұраныстың тұрақсыздығы жағдайындағы Үрдістердің кезектелген тізбегін жасауға, сонымен бірге жеткізумен байланысты кездесетін тоқтаулар өндірісте өте күрделі. Шағын кәсіпорындарда мұндай жүйелерді «белсенді» түрде құру мүмкіндігі бизнес – үрдістердің ықпал ету сұлбасы кезектелген –паралеллді ықпал ету сұлбасы арасындағы икемді және оңай құрылатын «қатынастар» кезінде мүмкін.
• BSC әдістемесі (балансталған көрсеткіштердің жүйесі), әрбір жеке менеджердің «жұмысын» бағалау кезеңінде нарықтың сәйкес сегменттерінің талаптарын бағдарлау негізіндегі бизнесті жоспарлауға қарағанда бағалау мүмкіндігі бойынша маңызды және тиімді, бизнестің мақсатты- жобалық жоспарлауымен маңызды.
• Арнайы басшылықтың инженерлік әдістемесі, шағын кәсіпорындардағы маңыздылығы, шағын кәсіпорындар өз ауқымына сәйкесінше өзінің жеке ауқымды техникалық құрылымы болмауымен және өнімдер мен өндірістік үрдістерді жобалау сұрақтары, сонымен қатар өндірісті дайындау аутсорсинг механизмінің көмегімен, демек осы көрсетілген қызмет көрсетулер мен инжинерленген жұмыстарды жеткізіп ұйымдастырумен тиімді қадағалау жұмыстарын жүргізу арқылы шешуі тиіс. Мұндай жағдайларда, QFD әдістемесін қолдану (сапа функцияларын құрылымдау), FMEA – талдау (себеп және потенциалды сәйкессіздіктерді талдау) және өзгелерін – шағын кәсіпорындарға қажетті өзін, жеткізуші – аутсорсерлерді бақылауда, көп жағдайда шағын кәсіпорындарға қажетті аутсорсингтік жұмыстарды жүргізе алмауына байланысты  қолданылуын ескерту қажет емес.
• Жобаларды басқару механизмі, ол менеджерлердің қызметін шағын кәсіпорындардың басқару жүйесінде жұмылдырылған менеджерлердің қосымша тобы мен шағын кәсіпорындардағы Жоба бизнесін қажет өте маңызды ақырғы нәтижелеріне жауап беретін және тәжірибелік жұмыстарды ұйымдастыруға мүмкіндік береді.
• «Модульдік негізде» өндірісті басқару жүйесін құру, бұл нарықтың таңдап алынған сегменттер талаптарындағы сәйкес өзгерістердің пайда болуымен жеке және топтық модульдерді топтастыру және таңдап алу арқылы даму мүмкіндігі.
• Автоматтандырылған ақпараттық мәліметтер қоры мен жүйесі, шағын кәсіпорындарға менеджмент үрдістерін талдау және ұйымдастыру үрдістері негізінде басқару шешімдерін қабылдау. Мұнымен бірге шағын кәсіпорындар ERP – жүйесін (мысалы, SAP R/3 типіндегі және өзгелері)  енгізе алмауы да мүмкін. Бұл бизнесті басқарудағы олардың бағалы болуымен байланысты емес. Бастысы – мұндай жүйелер «пассивтік», яғни «ақпараттық – бейімдеу» жүйелеріне бағдарланған. Шағын кәсіпорындары үшін ақпараттық жүйе бизнестің алға қозғалуында қажет «Жүйе» болуын, шағын кәсіпорынға өндірістің жағдайын талдау сұрақтарын, алынған ақпараттарды талдау, түзету және ескерту әрекеттерді қамтып, сонымен бірге тәжірибеде ұтымды қолданылуы тиіс.

Жоғары да көрсетілген  менеджмент құралдары шағын кәсіпорындар үшін өте маңызды. Соның ішінде –  тұтынушылардың қызығушылығын жоғалтып алғысы келмейтін, сонымен қатар  бизнесті бір уақытта бірнеше  бағытта дамытуды мақсат етіп қойған  шағын кәсіпорындар үшін өте маңызды.

В данной  статье рассмотрено направление система менеджмента качества в небольшом бизнесе. Встречающиеся проблемы в малых средних и в крупных организациях. В том числе возможность сертификации в системе качественного менеджмента а его решением этих проблем является чтобы в малые предприятия перешли в систему качественного менеджмента.

In this  article direction is considered system of management of quality in small business. Meeting problems in small middle and in large organizations. Including possibility of certification in the system of quality management and his decision of these problems is that in small enterprises passed to the system of quality management.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. «Техникалық реттеу туралы» Қазақстан Республикасының Заңы, 09.11.2004 ж.
2. «Техникалық реттеу туралы» Заңына түсініктеме
3. ҚР СТ ИСО 9000:2001 Сапа менеджменті жүйесі. Сөздік және жалпы жағдайлар
4. ҚР СТ ИСО 9001:2001 Сапа менеджменті жүйесі. Талаптар.