Ақша-несие саясатының теориялық негізі

       Ақша  ретінде екі металдың қолданылуы жалпыға ортақ эквивалент табағатына қарама – қайшы болды. Алтын мен  күміс арасындағы шекті қатынасты  белгілеуде қиындықтар туды. Қосарлы  ақша жүйесін мемлекетаралық реттеу нәтижесіз болды. Күмістің құнсыздануы нәтижесінде алтын монеталар айналыстан қазынаға кете бастады.

      Монометаллизм – жалпыға эквивалент ролін бір ғана металл (не алтын, не күміс) атқаратын ақша жүйесі. Алтын монометтализмі алғаш рет Ұлыбританияда 1816 ж., Германияда -1871-1873 жж., Францияда -1876-1878 жж., Ресей мен Жапонияда 1897 ж., АҚШ-та -1900 ж. белгіленді. Күміс монометаллизм Ресейде 1834-1852 жж., Үндістанда 1852-1893 жж., Нидерландфыда 1847-1875 жж. қолданылды.

       Құн белгілерін алтынға айырбастау сипатына байланысты алтын монометаллизмі үш түрге бөлінді:

 алтын монета  стандарты, оған алтын монетасының  айналысы, алтынның ақша қызметін  атқаруы, құн белгілерінің еркін алтын монеталарға өсу құны бойынша айырбасталуы және т.б. тән.

 алтын құйма  стандарты – Ұлыбритания мен  Францияда енгізілді. Мұнд банкноталар  заңмен бекітілген сомманы (Ұлыбританияда  -1700 фунт стерлинг, Францияда 215 франктың  құны 12 кг массасындағы стандарт құймасының бағасына сәйкес келеді) ұсынған жағдайда алтын құймаларына айырбасталды.

 алтын девиз  стандарты – Германияда, Австралияда,  Данияда, Норвегияда және басқа  елдерде бекітілген. Бұл банкноталардың  алтынға, шетел валютасына (девизіне) айырбасталатынын білдіреді. Сөйтіп, бұл стандарт бір елдің валюталы басқа елдің валютасына тәуелділігін көрсетті.

       1929-1933 жж. дүниежүзілік экономикалық дағдарыстың нәтижесінде алтын монометаллизмнің барлық формалары жойылды. Алтынға айырбасталмайтын несиелік ақшалардың жүйесі бекітілді. Банкнотаның алтынмен қамтамасыз етілуі және оны алтынға айырбастау капиталистік елдердің барлығында тоқтатылды. Сөйтіп, 1972 ж. шетел орталық банктері үшін АҚШ долларын алтынға айырбастау да тоқталды. Ақша эмиссиясын қамтамасыз етуінің негізі мемлекеттің бағалы қағаздары болды.

      Алтын айналысынан айырбасталмайтын несиелік ақшалар жүйесі, ақша бірлігі құндарының қалыптасу механизміне қарай айырбасталды. Несиелік ақшалардың номиналдық құны оның нақты құнынан біршам асап тұрады. Эмиссиялық жүйені реттеу ашық нарықтағы операциялар, міндетті резервтер нормасы, пайыз мөлшерлемесі, ақша-несиенің басқа да әдістері арқылы, қаржы және валюта саясатының көмегімен жүзеге асырылады.

       Айырбасталмайтын  несиелік ақшаларға өту ақша жүйесінің  іргетастық қағидаларының, яғни ақша айналымының  объективтік қажеттілігінен артық  айналысқа ақша шығаруды шектеу қағидаларының бұзылуына әкеліп соқты.

      Шаруашылық  механизмінің құрамдас бөлігі ретіндегі  ақша жүйесі қоғамдық ұдайы өндіріс  процесіндегі сәйкесіздіктерге жауап  қайырады. Кез келген сәйкессіздіктер  ақша жүйесінің тұрақсыздығына, ақырында ақшаның құнсыздығына, инфляцияға әкеп тірейді.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

2.2 Ақша  жүйесі

      Жалпы мемлекеттік заңдармен реттелген  елдегі ақша айналысын ұйымдастыру  ақша жүйесі болып табылады.

      Ақша  жүйесі келесі элементтерден тұрады:

      Ақша  бірлігінің атауы. ҚР-ның ақша бірлігі ретінде 100 тиыннан құралған 1 теңге болып табылды.

     Ақша белгілерінің түрлері. Егер 1991 ж. 1 қаңтарына дейін айналыста қазыналық билеттер, онда қазіргі кезде ҚР ақша белгілері болып олардың өсу құны бойынша төлемнің барлық түрлеріне қабылданатын банкноттар мен монеталардан құралады. Олар Ұлттық банктің міндеттемесі болып табылады және барлық активтермен қамтамасыз етіледі.

     Эмиссия тәртібі. Қолма-қол ақшаларды шығарып, олардың айналысын ұйымдастыру және айналыстан шығаруды Ұлттық банктің қолма-қолсыз ақша эквивалентін алумен банкнота мен монеталарды сату формасында жүзеге асырады.

      Ақша  түрлері. Заңды тқлем құралы болып  табылатын: қағаз және несие ақшалар.

      Валюталық бағам дегеніміз – бұл басқа  бір елдің ақша бірлігіне қатысты  бейнеленген сол елдің ақша бірлігінің бағасы.

      Әлемдік тарихта ақша жүйесінің келесі типтері болған:

металдық айналым, мұнда ақшалай тауар ақшаның  барлық қызметін атқарады, ал несие  ақшалар металға айырбасталады;

 несие және  қағаз ақша айналысы, мұнда алтын  айырбастамайтын банкнотамен айналысатын  ығыстырылып шығарылды және қазынаға айналды.